فردای اقتصاد: ایران در ماندگاری کالاها در بازارهای صادراتی چه وضعیتی دارد؟ طول مدت روابط تجاری یکی از مولفه‌های تاثیرگذار بر رشد تجارت و صادرات محسوب می‌شود. در مقابل نفوذ اندک یک کشور در صادرات هر محصول خاص نشان‌دهنده وجود موانعی در تجارت است که مانع گسترش تعداد بازارهای صادراتی برای بنگاه‌های آن کشور می‌شود. به‌طور کلی، بهبود نرخ ماندگاری در بازارهای صادراتی از مولفه‌های اصلی استراتژی توسعه صادرات هر کشور محسوب می‌شود. توانایی حفظ روابط تجاری نشانه خوبی از یک اقتصاد توسعه‌یافته است. قطع گسترده مبادلات کالاها ممکن است نشان‌دهنده شوک‌های اقتصادی یا نتیجه سیاست‌های جدید باشد. این موضوع با بررسی وضعیت شاخص ماندگاری در سطح کل تجارت قابل ارزیابی است.

همچنین ماندگاری صادرات در سطح گروه‌های خاص کالایی یا یک کالای مشخص نیز قابل محاسبه و ارزیابی است. شاخص مذکور، تعداد روابط کالایی/کشوری جدید را در نظر می‌گیرد که با ارزش تجاری حداقل ۱۰هزار دلار در سال شروع و تعداد و درصد کالاهایی را که در سال بعدی تا پایان دوره در سبد صادراتی کشور باقی می‌مانند، محاسبه می‌کند. به‌طور کلی، شاخص ماندگاری صادرات را می‌توان برای حالت‌های زیر محاسبه کرد: اول؛ ماندگاری یک کالا در کل بازارهای صادراتی یک کشور، دوم؛ ماندگاری یک کالا به تفکیک بازارهای مختلف صادراتی به سایر کشورها، سوم؛ ماندگاری کل کالاهای صادراتی در کل بازارهای صادراتی. شاخص ماندگاری صادرات حسب دوره‌های زمانی مختلف (مثلا ۲۰ساله، ۱۰ساله یا ۵ ساله) نیز قابل محاسبه و تجزیه و تحلیل است.

محاسبه شاخص ماندگاری بدین صورت است که در سال پایه، تعداد کالاهای سبد صادراتی کشور را مدنظر قرار داده و وضعیت حضور آن کالا در بازارهای صادراتی تا آخرین سال مورد نظر با محاسبه تعداد یا سهم (درصد) سال‌های حضور مستمر در بازار (نسبت به کل دوره) محاسبه و نتایج مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می‌گیرد.

نتایج محاسبات این گزارش که از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر شده نشان می‌دهد که از بین کل کدهای صادراتی کالایی طبقه‌بندی در سطح هشت رقمی طی دوره ۱۴۰۰-۱۳۹۰ حدود ۱۹درصد از کالاها در سبد صادراتی کشور به میزان ۱۰۰درصد در تمام سال‌ها ماندگار بوده‌اند؛ به عبارتی حدود ۹۶۷ کد کالایی از مجموع ۵۱۷۶ کد کالایی دارای ویژگی ماندگاری صادرات بوده‌اند. همچنین بیش از ۲۲درصد کالاهای صادراتی (بیش از ۱۲۴۵کد کالایی از بین ۵۱۷۶ کد کالایی بیش از پنج سال (بین ۵ تا ۱۰ سال) در سبد صادراتی کشور به طور مستمر مشاهده می‌شود. به علاوه تعداد کالاهای فاقد ماندگاری ۱۱۹۵ کد هستند که حدود ۲۳درصد از سبد صادراتی کشور را طی بازه زمانی فوق به خود اختصاص داده‌اند. حدود ۳۳درصد (۱۷۶۹ کد کالایی) نیز حداقل یکبار و حداکثر چهار سال به‌طور مستمر به سایر کشورها صادر شده‌اند.

شاید بتوان عوامل عدم ماندگاری صادرات را در برخی موانع از جمله نوسانات بالای نرخ ارز، نبود نظام ارزی مشخص، افزایش هزینه تولید، عدم بازاریابی مناسب و مستمر، ضعف دستگاه دیپلماسی اقتصادی، تعدد و تورم قوانین و مقررات این حوزه و... یافت. تعیین راهبرد مناسب تجاری برای کشور و نحوه تعامل با اقتصاد جهانی از گام‌های مهم سیاستگذاری تجاری کشور بوده و وجود چنین راهبرد مناسبی، باعث می‌شود صادرکنندگان امکان برنامه‌ریزی برای بازاریابی محصولات خود و افزایش تولید و اشتغال را داشته باشند.

بنابراین یکی از مهمترین عوامل عدم ماندگاری صادرات این است که سیاست‌های تجاری کشور از یک روند باثبات در بلندمدت و در جهت تعامل بیشتر با کشورهای هدف تجاری نیست. به عبارت دیگر، اگرچه طی سال‌های اخیر اقدامات متعددی انجام شده، اما بررسی آمارها حاکی از آن است که صادرات غیرنفتی کشور متناسب با ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی کشور نبوده و نیست.