فردای اقتصاد: با حذف اثر تورم، مخارج خانوارها در ۱۴۰۰ رشد ۶.۵ درصدی داشته که به معنای بهبود نسبی وضعیت رفاهی است. این مخارج شامل انواع هزینه‌های مصرفی و غیرمصرفی به جز پس‌انداز و معاملات مالی می‌شود و در نتیجه تا حد خوبی نمایانگر وضعیت رفاهی خانوارهاست. یک اشتباه رایج در مواجهه با نتایج آمارگیری هزینه و درآمد مرکز آمار این است که افزایش هزینه کل خانوارها شبیه افزایش قیمت‌ها و هزینه‌های متوسط سبد خانوار تفسیر می‌شود؛ در حالی که شاخص بررسی این موضوع تورم مصرف‌کننده است. وقتی اثر تورم را از هزینه خانوار کم کنیم، عملاً افزایش هزینه یعنی کالاها و خدمات مورد استفاده افزایش یافته است.
هدف نهایی تمام سیاست‌های اقتصادی هر کشور افزایش رفاه شهروندان آن کشور است. برای اندازه‌گیری رفاه از شاخص‌های مختلفی استفاده می‌شود. از رایج‌ترین‌های آن درآمد ملی سرانه است که در برآوردهای کلان اقتصادی به دست می‌آید. در کشور ما سالانه آمارگیری نسبتاً غنی و دقیقی در سطح خانوارها (به صورت نمونه‌گیری) انجام می‌شود تا هزینه و درآمد آن‌ها بررسی شود. پس یک راه مناسب سنجش رفاه خانوارها هم مشاهده وضعیت متوسط هزینه و درآمد خانوارهای ایرانی است؛ از آنجا که خطای اندازه‌گیری بخش هزینه‌ها در این آمارگیری پایین‌تر از درآمدها است، می‌توان هزینه متوسط را نماینده رفاه در نظر گرفت.
مرکز آمار به طور سالانه آمار «هزینه و درآمد خانوار» را اجرا می‌کند و نتایج آن را در تابستان منتشر می‌کند. امروز چکیده نتایج این آمارگیری برای سال ۱۴۰۰ در قالب یک گزارش کوتاه منتشر شد که در اینجا به نکات مهم آن، از جمله تغییرات هزینه متوسط خانوارهای شهری و روستایی می‌پردازیم. با انتشار داده‌های خام و کامل این آمارگیری در روزهای آینده از سوی مرکز آمار، منتظر تحلیل جزئی‌تر وضعیت رفاهی سال ۱۴۰۰ در فردای اقتصاد باشید.
درآمد خانوارهای ایرانی در ۱۴۰۰ چقدر بوده است؟
تصویر زیر خلاصه‌ای از درآمد و هزینه در سال ۱۴۰۰ را نمایش می‌دهد. هر خانوار شهری ماهانه حدوداً نه میلیون و چهارصد هزار تومان درآمد داشته که یک‌ونیم برابر درآمد متوسط خانوارهای شهری در سال ۱۳۹۹ است. این عدد برای خانوارهای روستایی پنج میلیون و سیصد هزار تومان بوده است.
بازیابی رفاه خانوار پس از سه سال نزول پیاپی
اگر به کمک شاخص تورم شهری و روستایی، هزینه ماهانه متوسط خانوارها از ۹۵ تا ۱۴۰۰ را بر اساس قیمت‌های تیرماه امسال نمایش دهیم، نمودار زیر به دست می‌آید. این نمودار نشان می‌دهد خانوارهای شهری در سال ۹۶ نزدیک به ۹ میلیون تومان و خانوارهای روستایی بیش از پنج میلیون تومان مخارج ماهانه به قیمت امروز داشته‌اند؛ این مخارج شامل انواع هزینه‌ها مثل مصرف خوراکی و پوشاک، بهداشت و درمان، مسکن، سوخت، آموزش، خدماتی مثل تعمیرات یا خدمات فرهنگی و همچنین خرید کالاهای بادوام می‌شود. بنابراین نماینده نسبتاً مناسبی از سطح توانایی خانوار در تأمین رفاه خود است.
شروع شرایط تحریمی و رشد نابه‌سامانی‌های اقتصاد ایران، خود را به سرعت در نزول رفاه خانوار از ۹۷ نشان می‌دهد، به طوری که برای مثال در سال ۹۹ سطح متوسط هزینه خانوار شهری به ۷.۲ میلیون تومان (به قیمت امروز) رسیده است. اما با توجه به چکیده نتایج منتشرشده برای سال ۱۴۰۰، به نظر می‌رسد رفاه خانوارها در هر دو بخش شهر و روستا در سال گذشته توانسته رشد داشته باشد. این افزایش رفاه در سطح خانوارها با رشد اقتصادی مثبت کشور در سال ۱۴۰۰ سازگار است.
ترکیب متفاوت مصرف در شهر و روستا
طبق گزارش مرکز آمار، ۲۷ درصد از هزینه خانوار شهری مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی بوده است. در بین هزینه‌های خوراکی بیشترین سهم مربوط به هزینه گوشت بوده که حدود یک پنجم هزینه‌های خوراکی (۲۱ درصد) را به خود اختصاص داده است و در بین هزینه‌های غیرخوراکی بیشترین سهم مربوط به هزینه مسکن، سوخت و روشنایی بوده است که نیمی از هزینه‌های غیر خوراکی خانوار را بلعیده است.
۴۰ درصد از هزینه خانوار روستایی مربوط به هزینه‌های خوراکی و دخانی بوده است. در بین هزینه‌های خوراکی بیشترین سهم مربوط به هزینه آرد، رشته، غلات، نان و فرآوردهای آن با سهم ۲۲ درصدی حدود یک پنجم هزینه‌های خوراکی را به خود اختصاص داده و در بین هزینه‌های غیرخوراکی بیشترین سهم با ۳۱ درصد مربوط به هزینه مسکن، سوخت و روشنایی بوده است. بنابراین بزرگ‌ترین هزینه خوراکی میان شهر و روستا متفاوت بوده اما در هزینه‌های غیرخوراکی، مسکن در هر دو بخش رتبه اول را دارد.
چند درصد از مردم اتومبیل شخصی دارند؟
جدول زیر نشان می‌دهد نزدیک به ۵۴ درصد از ساکنان شهرها خودروی شخصی دارند، در حالی که این عدد برای ساکنان روستاها ۳۶ است. در مجموع این درصد نسبت به سال ۹۹ افزایشی بوده است. از طرف دیگر درصد دارندگان موتورسیکلت در روستاها نزدیک به دو برابر -۲۴.۶ درصد در مقابل ۱۲.۷ درصد در بخش شهری- است.
نابرابری چه تغییری کرده است؟
ضریب جینی شاخص مطرحی از نابرابری است که مقدار آن بین صفر و یک قرار دارد؛ هر چه عدد آن بیشتر باشد، به معنای این است که میزان نابرابری درآمدی در جامعه بیشتر است. این شاخص در سال ۱۴۰۰ کاهش اندکی داشته که در جدول زیر مشخص است. البته به طور خاص در بخش روستایی میزان نابرابری تقریباً تغییری نکرده است.