فردای اقتصاد: هر چند نابرابری در آمریکا بیشتر از اروپاست و با سرعت بیشتری هم افزایش می‌یابد، اما علت رایجی که برایش شناخته می‌شود مورد تردید است. به طور رایج، مالیات‌گیری و بازتوزیع درآمد بیشتر در اروپا را عامل این تفاوت می‌دانسته‌اند. اما پژوهش جدیدی نشان داده ریشه اصلی این است که در اروپا تحت تأثیر زیرساخت‌های بهتر از جمله در آموزش عمومی و بهداشت، شانس افراد کم‌درآمد برای کسب شغل و درآمد مناسب بیشتر است. بنابراین اثر «پیش‌توزیع» مهم‌تر از «بازتوزیع» است.
علت الگوی متفاوت نابرابری در ایالات متحده و اروپا همواره جزو پرسش‌های مهم اقتصاددانان بوده است. همان‌طور که نمودار سمت چپ عکس بالا نشان می‌دهد، نابرابری در آمریکا طی چهار دهه با سرعت بالایی افزایشی بوده است؛ سهم ده درصد ثروتمند از درآمد ملی پس از توزیع مالیات‌ها، از ۳۰ درصد در ۱۹۸۰ به ۴۰ درصد رسیده و سهم پنجاه درصد پایینی از این درآمد ملی، به زیر ۲۰ درصد رسیده است.
شکاف اروپا و آمریکا چگونه توجیه می‌شود؟
واگرایی سهم ثروتمندان و فقیران در اروپا هم رخ داده، اما با شدت پایین‌تر از ایالات متحده. این دو نمودار در پژوهشی به نمایش درآمده‌اند که در پاییز سال جاری در یکی از مجلات معتبر اقتصاد منتشر شد. نکته مهم نمودار بالا که جزو یکی از نتایج مقاله هم است، تأثیر بازتوزیع دولت‌ها -یعنی دریافت مالیات از ثروتمندان و پرداخت یارانه به فقرا- در آمریکا و اروپا روی نابرابری است. مطابق با نمودارهای بالا، عملاً بازتوزیع مالیاتی در آمریکا اثر بزرگی روی کاهش نابرابری در جامعه دارد. اما تأثیر مالیات روی سهم گروه‌های بالا و پایین درآمدی در اروپا زیاد نیست.
پژوهشگران می‌گویند برخلاف دیدگاه رایج، سطوح پایین‌تر نابرابری اروپا را نمی‌توان با مقدار بیشتر مالیات و نظام بازتوزیع درآمد توضیح داد. اما اگر شکاف قابل توجه نابرابری در ایالات متحده و اروپا را نرخ بالاتر مالیات در اروپا و بازتوزیع سنگین‌تر توضیح ندهد، چه عاملی پشت آن قرار دارد؟
تفاوت بازتوزیع درآمد با پیش‌توزیع آن چیست؟
نویسندگان مقاله «چرا اروپا از ایالات متحده برابرتر است؟» می‌گویند پشت پرده این نابرابری کمتر در اروپا، نوعی «پیش‌توزیع» است. در بازتوزیع درآمد که روش رایجی برای کاهش فقر و نابرابری است، ارزش افزوده ایجادشده در جامعه از ثروتمندان به سوی فقرا منتقل می‌شود. اما در پیش‌توزیع، در واقع فرصت‌های برابرتر روبه‌روی اقشار مختلف جامعه برای کسب درآمد در آینده قرار می‌گیرد. مثلاً تأمین باکیفیت آموزش عمومی و بهداشت از سوی دولت باعث می‌شود افراد کم‌درآمد از وضعیت مناسب‌تری در بازار کار بهره‌مند شوند. سیاست دولت‌ها در اروپا باعث شده گروه‌های کم‌درآمد با احتمال بیشتری شغل‌های با درآمد کافی پیدا کنند. در کنار آموزش و بهداشت که به برابری بیشتر فرصت‌ها کمک می‌کند، تنظیم‌گری بهتر در بازار کار هم به کسب درآمد بیشتر کم‌درآمدها کمک می‌کند؛ مثلاً با جلوگیری از انحصار یا رویکرد درست در تعیین حداقل‌دستمزد.
نقش پررنگ برابری فرصت‌ها در ایران و کشورهای در حال توسعه
بازتوزیع درآمد بدون تأمین کالاهای عمومی می‌تواند فایده چندانی برای کاهش فقر و نابرابری نداشته باشد. مثلاً ساکنان یک روستا که مدرسه، درمانگاه، برق، آب آشامیدنی یا دسترسی جاده‌ای ندارد، با دریافت یک یارانه مستقیم قابل توجه هم ممکن است از تله فقر بیرون نیایند. در وهله اول نیاز است تا جای ممکن فرصت پیشرفت و کسب شغل مناسب برای شهروندان به وجود آید تا آن‌ها با تلاش و انگیزه شخصی وضعیت درآمدی‌شان را بهبود بخشند و از درآمد کم نجات یابند. این نکته به ویژه در کشورهای در حال توسعه می‌تواند مهم‌تر باشد، چرا که هنوز دولت در تأمین کافی کالاهای عمومی مشکل دارد.
منبع:
Blanchet, Thomas, Lucas Chancel, and Amory Gethin. 2022. "Why Is Europe More Equal than the United States?" American Economic Journal: Applied Economics, 14 (4): 480-518.