فردای اقتصاد: از ابتدای سال بارها مسئولین از رشد شتابناک مصرف بنزین در کشور خبر داده بودند اما عجیب‌ترین آمار را دیروز علی‌اکبر نژادعلی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی داد؛ آماری که همگی از رکوردشکنی مصرف بنزین و عبور قطعی آن از میزان تولید خبر می‌داد و این سوال را مطرح می‌کرد که حالا مازاد مصرف بنزین از کجا تامین می‌شود؟ سه سناریو در این خصوص مطرح است.
رشد مصرف بنزین در سقف ۴۰ ساله
به گفته نژاد علی از ابتدای دی‌ماه به‌طور میانگین روزانه حدود ۱۱۱ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شده که برای فصول سرد سال عددی بی‌سابقه است و نسبت به دوره مشابه پارسال حدود ۱۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. وی تأکید کرد: مصرف بنزین کشور تنها در بعضی از روزهای پر تردد در فصل تابستان به این اعداد می‌رسید، اما ثبت این ارقام در زمستان که تردد خودروها و سفرهای بین‌شهری به نحوی قابل‌ملاحظه کاهش می‌یابد، بی‌سابقه بوده و امسال تنها سالی است که برخلاف روند سال‌های گذشته، مصرف در زمستان کاهش نیافته است.
اما رشد مصرف بنزین تنها به دی ماه مختص نبوده و اظهارات نژاد علی نشان از رکوردشکنی رشد مصرف بنزین در ۱۴۰۱ دارد. مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی میانگین مصرف بنزین کشور از ابتدای امسال تا پنجم دی‌ماه ۱۴۰۱ نسبت به مدت مشابه پارسال را حدود ۲۱ درصد اعلام کرده است. این رشد مصرف از سال ۱۳۶۲ بی‌سابقه بوده است و نشان می‌دهد که رشد مصرف بنزین در سال ۱۴۰۱ در بیشترین سطح طی حدود ۴۰ سال اخیر قرار داشته است.
متوسط مصرف بنزین در سال ۱۴۰۰ حدود ۸۷ میلیون لیتر در روز اعلام شده بود. بنابراین رشد ۲۱ درصدی مصرف نشان می‌دهد که در حدود ۹ ماه ابتدای سال متوسط مصرف بنزین ۱۰۷ میلیون لیتر در روز بوده است. بر این اساس می‌توان گفت میزان مصرف بنزین در سقف تاریخی خود قرار داشته و حتی از زمان پیش از شیوع کرونا به شکل چشم‌گیری فراتر رفته است. پیش از کرونا یعنی در سال ۹۸ متوسط مصرف بنزین ۸۹ میلیون لیتر در روز بود و حالا مصرف بنزین نسبت به آن سال ۱۸ میلیون لیتر در روز بیشتر است.
سبقت مصرف از تولید
آمار دقیقی از میزان تولید بنزین کشور در دست نیست. پیش از این اعلام می‌شد که میزان تولید بنزین در یک سال گذشته افت کرده است اما اخیرا برخی از دولتی‌ها گفته‌اند با برخی تغییرات و تعمیرات در پالایشگاه‌ها میزان تولید افزایش یافته. با این حال بیشترین رقمی که برای تولید بنزین عنوان شده حدود ۱۰۳ میلیون لیتر در روز بوده که البته بعید است این رقم متوسط تولید روزانه بنزین از ابتدای سال باشد. با این حال می‌توان گفت مصرف روزانه ۱۱۱ میلیون لیتر بنزین به این معنا است که در دی ماه روزانه حداقل ۸ میلیون لیتر میزان مصرف بیشتر از تولید بوده و از ابتدای سال هم حداقل روزانه حدود ۴ میلیون لیتر کمبود بنزین در کشور وجود داشته است. این ارقام به این معناست که در ۹ ماه ابتدای سال حداقل یک میلیارد لیتر کمبود بنزین در کشور وجود داشته است.
حال سوال این است که این بنزین از کجا تامین شده است؟
سه منبع برای جبران کمبود بنزین
ذخایر بنزین: اولین منبع برای جبران کسری بنزین استفاده از ذخایر این سوخت است، با این حال معلوم نیست حجم این ذخایر چقدر است و تا کجا پاسخگوی کمبود بنزین در کشور است. عماد رفیعی، کارشناس وزارت نفت در ماه‌های اخیر در پاسخ به این سوال ایسنا که در حال حاضر حجم مخازن استراتژیک چقدر است؟ گفته بود: «اگر اجازه بدهید از پاسخ این سوال به دلیل محرمانه بودن گذر کنیم.» با این حال او در این گفت‌وگو ابراز امیدواری کرده بود که میزان مصرف در نیمه دوم سال افت چشم‌گیری داشته باشد و نه تنها برداشت از ذخایر استراتژیک بنزین متوقف شود بلکه کشور بنزین اضافی برای پر کردن مجدد این ذخایر در دست داشته باشد. اما حالا که رشد مصرف در نیمه دوم سال هم ادامه داشته این احتمال مطرح است که حالا ذخایر توان چندانی برای پر کردن فاصله تولید و مصرف بنزین نداشته باشد.
واردات بنزین: دومین منبع واردات است. واردات بنزین از اواخر سال ۹۷ متوقف شده است. حالا هم با وجود اینکه آمار نشان از کمبود بنزین در کشور دارند مسئولین در وزارت نفت بارها اعلام کرده‌اند که هنوز ایران واردکننده بنزین نشده است. با این حال مهرماه گذشته رئیس سازمان ملی استاندارد در گفت‌وگویی با خبرنگاران در خصوص کیفیت بنزین توزیعی در کشور اظهاراتی را بیان کرد که احتمال واردات چراغ خاموش بنزین مطرح شد. مهدی اسلام پناه با تاکید بر اینکه طبق قانون هوای پاک وزارت نفت مکلف به رعایت استانداردهای اجباری است، گفته بود: «اخیرا محموله‌های بنزین وارداتی را به طور کامل کنترل کردیم و در مواردی که ایرادات محرز شد، اجازه ورود ندادیم.» با توجه به اینکه ایران در شرایط تحریمی به سر می‌برد بعید نیست که اگر محموله‌های بنزینی هم از کشورهایی چون عراق و امارات وارد کشور می‌شوند از سوی مسئولین پنهان شود. چراکه در صورت محرز شدن این موضوع ممکن است واردات این سوخت به در بسته تحریم‌ها بخورد. یکی دیگر از معضلات واردات بنزین هزینه سنگین آن است. در حال حاضر قیمت هر لیتر بنزین در فوب خلیج فارس با دلار نیمایی حدود ۱۶ هزار تومان است. این یعنی در صورتی که دولت قصد داشت کمبود بنزین داخلی را با واردات تامین کند باید تا کنون ۱۶ هزار میلیارد تومان برای آن هزینه می‌کرد.
بنزین پتروشیمی‌ها: سومین منبع اما تامین بنزین از منابع غیرمتعارف است. مثلا استفاده از ریفورمیت تولیدی پتروشیمی‌ها و ترکیب آن با بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها. همان کاری که دولت دهم در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۳ انجام داد و شبه آلودگی آن بسیار جنجال آفرین شد. ریفورمیت یکی محصولات تولیدی پتروشیمی‌ها با ترکیبی شبیه به بنزین و آلودگی بیشتر است که به عنوان مواد اولیه صنایع پایین دستی پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود. این ماده که به عنوان بنزین پتروشیمی‌ها معروف شده بود سال‌ها پیش در کشور به طور گسترده توزیع شده و جنجال‌های زیادی به همراه داشت. حالا هم اظهارات مسئولان وزارت نفت بازگشت ریفورمیت تولیدی پتروشیمی‌ها به چرخه توزیع بنزین کشور را تایید می‌کند. به طور مثال هفته گذشته خبرگزاری مهر از زبان یک منبع آگاه دریافت ریفورمیت از پتروشیمی‌ها را تایید کرد. این خبرگزاری از قول یک منبع آگاه نوشت: آنچه از پتروشیمی‌ها دریافت شده بنزین نبوده و ریفورمیت است و دریافت بنزین از پتروشیمی‌ها صحت ندارد. کیفیت ریفورمیت تولیدی پتروشیمی‌ها به نسبت پالایشگاه‌ها بسیار بالاتر است. جلیل سالاری که حالا معاون وزیر نفت در شرکت ملی پالایش و پخش است و در دولت دهم در قامت مدیرعامل شرکت ملی پخش خود متولی پخش ریفورمیت یا همان بنزین پتروشیمی‌ها بوده و بارها از این اقدام دفاع کرده نیز اخیرا تلویحا تحویل ریفورمیت پتروشیمی‌ها به پالایشگاه‌ها را تایید کرده است. سالاری گفته است: «دریافت «ریفورمیت» از پتروشیمی‌ها توسط پالایشگاه‌ها به معنای تولید بنزین پتروشیمی نیست؛ برنامه‌ای برای تولید بنزین پتروشیمی نداریم.»
البته که برخی امار هم گمانه استفاده از ریفورمیت به عنوان بنزین را تایید می‌کند. پتروشیمی بوعلی یکی از واحدهای اصلی تولید ریفورمیت و استفاده از آن به عنوان بنزین در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۳ بود. حالا آمار منتشر شده از سوی این پتروشیمی در کدال نشان می‌دهد که فروش صادراتی ریفورمیت بوعلی طی ماه‌های اخیر تقریبا متوقف شده و در مقابل فروش داخلی آن رشد چشم‌گیری داشته است. این واحد در فاصله تیر تا آذر یعنی ظرف ۶ ماه ۳۲۳ هزار تن (معادل ۲ تا ۳ میلیون لیتر در روز) ریفورمیت در داخل به فروش رسانده که رشد چشم‌گیری نسبت به ماه‌های پیش از آن داشته است.