فردای اقتصاد-کامیاب رجبی‌زاده: هزینه سرانه خانوارهای ایرانی طی ۱۵ سال اخیر مستمرا کاهش یافته است. پیش از این در گزارش ریشه‌های اقتصادی نارضایتی نشان داده شد که متوسط هزینه حقیقی هر فرد در خانوار شهری به طور متوسط ۱۸ درصد کاهش یافته است. به صورت طبیعی این کاهش هزینه‌ها به صورت یکنواختی بر روی گروه‌های کالایی مختلف توزیع نمی‌شود و خانوارها ابتدا مخارج خود را روی کالاهای لوکس کاهش می‌دهند و در صورت ادامه کاهش رفاه، این کاهش مخارج به نیازهای غذایی خانوار نیز تحمیل می‌شود. بررسی تغییرات مقادیر خوراکی استفاده شده خانوارها می‌تواند دلالت‌های مهمی بر کاهش رفاه ایرانی‌ها داشته باشد.

پروتئین نقش مهمی در حیات انسان دارد و در بسیاری از کشورها، کمبود پروتئین بعد از کمبود انرژی، دومین عامل سوتغذیه شدید و مرگ و میر است. منبع اصلی تامین پروتئین انسان‌ها از محل گوشت چهارپایان اهلی، پرندگان (به طور ویژه مرغ) و آبزیان (به طور ویژه ماهی) تامین می‌شود. علی‌رغم افزایش سرانه مصرف مرغ و ماهی در جهان و همچنین کشور ما، همچنان گوشت قرمز سهم قابل توجهی از تامین پروتئین انسان‌ها را به عهده دارد.

مصرف گوشت قرمز چقدر کم شد؟

بررسی داده‌های هزینه و درآمد خانوار شهری و روستایی نشان می‌دهد که به طور متوسط، میزان مصرف گوشت قرمز برای هر فرد شهری در بازه زمانی ۱۳۸۶ تا ۱۴۰۰ حدود ۴۰ درصد کاهش یافته است. این کاهش برای هر فرد روستایی ۴۸ درصد بوده است. داده شاخص قیمت منتشره توسط مرکز آمار نشان می‌دهد که در این بازه زمانی، شاخص قیمت «گوشت قرمز و گوشت ماکیان» برای خانوار شهری ۲۵۸۶.۳ درصد رشد کرده است که میانگین ۱۵ ساله آن برابر است با سالانه ۳۰ درصد تورم گوشت قرمز و گوشت ماکیان (توضیح: مقادیر مصرف طبق تعریف سرانه معادل OECD سرانه شده‌اند. سرپرست خانوار ۱ فرد، سایر افراد بزرگسال ۰.۷ فرد و افراد زیر ۱۶ سال نیز ۰.۵ نفر محاسبه می‌شوند).

نسبت خانوارهایی که در طول سال گوشت قرمز مصرف کرده‌اند به کل خانوارهای شهری-روستایی نیز نشان می‌دهد که در طول زمان خانوارهای کمتری گوشت قرمز مصرف کرده‌اند. نمودار زیر روند ۱۵ ساله این شاخص را نمایش داده است.

شکاف میان فقرا و ثروتمندان در مصرف گوشت قرمز

بررسی مقدار مصرف گوشت قرمز میان دهک‌های هزینه‌ای نشان دهنده بروز اتفاق ویژه‌ای است. نمودار زیر نشان می‌دهد که کاهش مصرف گوشت قرمز در تمامی دهک‌ها رخ داده است به طوری که این میزان کاهش برای هر فرد در دهک دهم هزینه برابر با ۴۴ درصد بودهاست. اما این میزان کاهش در دهک اول برابر با ۵۹ درصد بوده است که بیشترین میزان کاهش در میان سایر دهک‌ها است.

بررسی نسبت خانوارهایی که در طول سال گوشت قرمز مصرف کرده‌اند، به تفکیک میان دهک‌ها نشان می‌دهد که این نسبت در تمامی دهک‌ها کاهشی بوده است. به عبارت دیگر در سال ۱۴۰۰ حدود ۷۹ درصد خانوارهای متعلق به دهک دهم هزینه گوشت قرمز مصرف کرده‌اند درحالیکه این نسبت در سال ۱۳۸۶ برابر با ۸۳ درصد بوده است. این نسبت برای دهک اول هزینه طی این دوره از ۳۱ درصد به ۱۷ درصد کاهش پیدا کرده است.

عوامل کاهش سهم گوشت قرمز در سفره ایرانیان

باید توجه داشت که لزوما تمام کاهش رخ داده در میزان مصرف گوشت قرمز را نمی‌توان به کاهش رفاه خانوار مربوط دانست چراکه عواملی چون تغییر سلیقه خانوارهای ایرانی در طول زمان و تمایل به جایگزینی گوشت قرمز با سایر محصولات، افزایش جمعیت میانسال در هرم جمعیتی کشور و افزایش طبیعی میزان بیماری‌های قلبی و عروقی از عواملی هستند که می‌بایست اثر آن‌ها را به صورت دقیق در نظر گرفت. همچنین کاهش میزان مصرف گوشت قرمز لزوما به معنای مصرف کمتر پروتئین نیست چراکه خانوار ایرانی به دلیل قیمت نسبی کمتر گوشت سفید نسبت به گوشت قرمز، بخشی از تقاضای پروتئین خود را به گوشت سفید منتقل کرده است. با این حال این روند کاهشی به خوبی با روند کاهشی مصرف سرانه و رفاه ۱۵ سال اخیر همگام است و ریشه اصلی آن را باید در کاهش قدرت خرید مردم جست.