فردای اقتصاد: ادراک بازارها از برجام پس از جدیدترین دور مذاکرات وین آن است که ایران و آمریکا پس از یک سال و چهار ماه مذاکره بالاخره ممکن است به توافق برسند. دلار و سکه که سابقه خوبی به عنوان دماسنج سیاسی دارند، طی یک هفته اخیر حدود ۵ درصد افت قیمت را تجربه کردند. هر چند در انتظار برای جزییات بیشتر از پاسخی که ایران و آمریکا به متن پیشنهادی هماهنگ‌کننده مذاکرات داده‌اند، دلار و سکه به ترتیب اندکی بالاتر از مرزهای ۳۰ هزار و ۱۴ میلیون تومان ایستاده‌اند و فعلا روند نزولی آن‌ها متوقف شده است. احتمال ازسرگیری ریزش قیمت در صورت انتشار اخبار امیدوارکننده از برجام وجود دارد. اما به دلیل وجود حباب قیمتی چشمگیر در سکه ریسک کاهش قیمت، خریداران این بازار را بیشتر از خریداران دلار تهدید می‌کنند.
حباب سکه چیست؟
برای محاسبه حباب سکه طبق تعریف رایج، قیمت روز دلار و اونس جهانی طلا را (با لحاظ میزان طلای به کار رفته در سکه، تفاوت عیار طلا و هزینه ضرب سکه) در یکدیگر ضرب می‌کنند و قیمت به اصطلاح ذاتی سکه را به دست می‌آورند. اگر قیمت سکه در بازار از ارزش ذاتی آن بیشتر باشد می‌گویند سکه حباب دارد.
قیمت سکه امامی در حال حاضر حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومان (طبق تعاریف مرسوم) حباب دارد. یعنی بیش از ۱۱ درصد قیمت سکه حباب است.
با احیای برجام قیمت سکه چقدر کاهش می‌یابد؟
حباب سکه مهر ۹۹ در بحبوحه انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا و سقف‌شکنی قیمت دلار تهران، به سطح بی‌سابقه ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومانی رسید. این رقم در ۲۶ تیر امسال یعنی چند روز پس از رسیدن دلار به رکورد تاریخی ۳۳ هزار تومان دوباره تکرار شد. از آن زمان تا کنون به واسطه تقویت شانس احیای برجام و افت قیمت دلار داخلی، حباب سکه ۴۰ درصد کاهش یافته است. اما آیا با احیای برجام این حباب به طور کامل تخلیه می‌شود؟ قیمت سکه پس از توافق ایران و آمریکا به چه رقمی خواهد رسید؟
پاسخ این سوالات بیشتر از هر چه به کیفیت سیاست‌گذاری پس از احیای برجام بستگی دارد. اما نگاهی به نمودار زیر نشان می‌دهد، در مقاطی که بازار ارز و سکه ریزش سنگین را تجربه کرده است (همچون زمستان ۱۴۰۰ که با ازسرگیری مذاکرات وین در دولت رئیسی دلار از ۳۱ تا ۲۵ هزار تومان نزول کرد)، حباب سکه حتی سطوح منفی را تجربه کرده است. یا در سال‌های نخست دولت اول روحانی (۹۲ به بعد) که بازارها رکودی بودند هم حباب سکه منفی بود.
حال اگر پس از احیای برجام حباب سکه حتی منفی هم نشود و تنها به صفر برسد، باید انتظار کاهش یک میلیون و ۶۰۰ هزار تومانی قیمت سکه را تنها از جهت تخلیه حباب داشت. البته این با فرض ثبات قیمت دلار و طلای جهانی است. با توجه به آنکه انتظار می‌رود دلار هم با احیای برجام تا سطوحی همچون ۲۷ هزار تومان (نرخ کنونی دلار نیمایی) کاهش یابد، در نهایت سکه ریزش بیشتری را تجربه کرد.
در جدول پایین، ارزش ذاتی سکه (به عبارتی قیمت سکه با فرض نداشتن حباب) را در سناریوهای مختلف قیمت دلار و طلای جهانی مشاهده می‌کنید. طلای جهانی در هفته‌های اخیر حوالی ۱۷۷۵ دلار بر اونس قرار داشته است.
برای مثال، در صورتی که حباب سکه با احیای برجام تخلیه شود و قیمت دلار نیز تا ۲۶ هزار تومان کاهش یابد و طلای جهانی به ۱۸۰۰ دلار برسد، قیمت سکه ۱۱ میلیون تومان خواهد بود.
این ریسک اما برای قطع‌های کوچک‌تر سکه حتی جدی‌تر است. چراکه ۴۸ درصد (حدود ۱.۵ میلیون تومان) از قیمت سکه گرمی، ۳۶ درصد (یک میلیون و ۷۵۰ هزار تومان )از قیمت ربع سکه و ۲۰ درصد (حدود ۱.۵ میلیون تومان) از قیمت نیم‌سکه طبق تعریف رایج حباب است.
چرا سکه حباب دارد؟
به طور کلی، افزایش تقاضا می‌تواند موجب شود سکه با قیمتی بیش از ارزش ذاتی آن معامله شود. این افزایش تقاضا خود می‌تواند ناشی از سه عامل باشد:
۱- بانک مرکزی بازار آزاد دلار را به رسمیت نمی‌شناسد و محدودیت‌های خرید دلار موجب می‌شود برخی متقاضیان به بازار سکه و طلا کوچ کنند. برای مثال، علی صالح‌آبادی، رئیس‌کل بانک مرکزی در سال ۱۴۰۰ گفته بود «واقعیت بازار ارز در بازار متشکل ارزی مشاهده می‌شود و آنچه از قیمت ارز در کف خیابان وجود دارد ساختگی است». این نوع نگاه بانک مرکزی موجب شده تا محدودیت‌هایی برای خریداران دلار اعمال کند؛ از دستگیری دلالان در دوره‌های التهاب ارزی گرفته تا غیرقانونی شمردن نگهداری دلار. طبق ویرایش جدید «قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز» که امسال نهایی شد، حمل و نگهداری ارز بدون داشتن صورتحساب خرید معتبر یا فاقد مجوز ورود توسط اشخاص غیر از صرافی و بانک، غیرقانونی است.
۲- سرمایه‌گذاران داخل کشور به دلیل تحریم‌ها و قطع ارتباط سیستم مالی کشور با دنیا، دسترسی مناسب و آسانی به بازار جهانی ندارند. لذا اگر فردی انتظار افزایش قیمت طلای جهانی را داشته باشد، ناچار به خرید سکه است.
۳- طلا یکی از سنتی‌ترین بازارهای سرمایه‌گذاری در کشور است و بسیاری از افرادی که آشنایی کمتری با بازارهای نوین‌تر دارند، از طلا برای حفظ ارزش پس‌انداز خود استفاده می‌کنند. ماهیت مصرفی طلا و سکه (به جهت امکان پوشیدن جواهرات طلا و استفاده به عنوان کادو در اعیاد و جشن‌ها) هم این نوع تقاضا را تقویت می‌کند.