در حالی که این رقم در سال ۲۰۱۰ حدود ۲۲۱ میلیون نفر بوده است. همچنین تعداد دانشجویانی که خارج از وطن خود تحصیل می‌کنند، به ۶ میلیون نفر رسیده در حالی که تعداد دانشجویان بین‌الملل در سال ۲۰۱۶ حدود چهار میلیون و ۸۵۰ هزار نفر بوده است (آمار از سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱).

اما وضعیت مهاجرت در کشور ما چگونه است؟

هر چند در موضوعات اجتماعی؛ ازجمله مهاجرت، دریافت آمار نخستین گام است و به خودی خود نفعی ندارد اما مبنای تصمیم‌گیری‌هاست و می‌تواند به سیاست‌گذاران و مجریان سیاست‌ها در جهت‌دهی به پویایی و تحلیل روندها و اَبَرروندها به شکل درستی کمک کند. اما برداشتن همین گام اول هم تنها به حرف آسان است و در عمل مشکلات زیادی دارد.

«سالنامه مهاجرت ایران ۱۴۰۱» اخیرا در محل رصدخانه ملی مهاجرت ایران رونمایی شد و صلواتی در این نشست ضمن تحلیل بخش‌های مختلف سالنامه و انتقاد نسبت به نهادهایی که داده‌های کامل‌تر خود را در اختیار رصدخانه قرار نداده‌اند، از افزایش تعداد مهاجرت‌ها از جمله مهاجرت دانشجویان طی سال‌های گذشته خبر داد و پیش‌بینی کرد که احتمالا این روند در سال‌های بعد افزایش خواهد یافت.

صلواتی در این نشست و در مصاحبه‌های دیگر طی ماه‌های اخیر، معتقد بوده و هست که «فنر فشرده مهاجرت، باز شده و این به افزایش آمارهای مهاجرت منجر خواهد شد». بررسی فرآیند تولید سالنامه مهاجرت ایران و ضرورت آن، روندهای مهاجرتی، آمارهای مهاجرت، راهکارهای نگهداشت و حفظ نخبگان و متخصصان داخل کشور و رویکردهای کشورهای مختلف نسبت به موضوع مهاجرت محورهای کلی گفت‌وگوی ما با بهرام صلواتی است که در یک روز زمستانی در رصدخانه مهاجرت انجام و در دو بخش تنظیم شده است.

وی در بخش اول این مصاحبه بیان کرد مجموع نیروهای رانشی و کششی (pull and push factors) که موجب مهاجرت می‌شوند، اکنون در حداکثر حالت خود قرار دارند. کشورهای مهاجرپذیر برای استمرار تولید صنعتی و حفظ بازار کار و دیگر اهداف خود به نیروی ماهر مهاجر نیاز دارند و به این دلیل برنامه‌های انگیزشی برای پذیرش نیروهای جوان، تحصیلکرده، متخصص و ماهر معرفی کرده‌اند که روند مهاجرت این نیروها را تسهیل کند. از دیگر سو عوامل رانشی در بسیاری از کشورها به‌تدریج به حداکثر حالت خود رسیده است که این امر به افزایش مهاجرت منجر خواهد شد.

صلواتی همچنین معتقد است مهاجرت که پیشتر معلول عوامل مختلف بود، امروز خود به عاملی برای بروز برخی مشکلات تبدیل شده است؛ برای نمونه خروج یا مهاجرت نیروی کار در حوزه بهداشت و درمان عاملی خواهد بود تا این بخش در آینده با مشکل کمبود نیروی انسانی روبه‌رو شود.

برخی کشورها برای حفظ بازارهای کار خود به مهاجران اقتصادی و حتی پناهجویان وابسته هستند؛ مثلا آلمان هر سال برای حفظ بازار کار خود با توجه به پیری جمعیت باید عدد قابل توجهی را جذب کند که این روند در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ به دلیل کرونا کم یا حتی متوقف شد. به همین دلیل این کشورها به خصوص کانادا یا حتی آمریکا در سال‌های ۲۰۲۱ یا ۲۰۲۲ برای جبران این دوره برنامه‌های انگیزشی را با سرعت بالا معرفی کردند تا عقب‌افتادگی این سال‌ها را جبران کنند و این امر در بازار مهاجرت در کشورهای مختلف خود را نشان داد. درواقع عوامل کششی خارجی با عوامل رانشی داخلی مانند مسائل و مشکلات اقتصادی در بسیاری از کشورها هم‌راستا شده‌اند.

مهاجرت معمولا معلول و نتیجه تنش‌های اجتماعی و اقتصادی است اما اکنون مهاجرت از مرحله معلولیت خارج شده و خود عامل است؛ یعنی قبلا مشکلاتی باعث مهاجرت می‌شد، ولی امروز مهاجرت برخی نیروهای متخصص مثل نیروهای بهداشت و درمان باعث می‌شود نظام سلامت به مشکل بخورد. به همین دلیل و در صورت ادامه این روند، با خطر کمبود نیروی کار و نیروی انسانی متخصص در آینده روبه‌رو خواهیم شد.

با وجود این نمی‌شود گفت به دلیل مشکلات اقتصادی یا اجتماعی آمار مهاجرت حتما افزایش می‌یابد، همه کشورها مشکل دارند، وضعیت امروز اروپا مشکلات اقتصادی و بحران انرژی نمونه خوبی است. آیا روند خروج نیروی انسانی در همه آنها صعودی است؟

صلواتی: من از افزایش آمار مهاجرت خوشحال نیستم و البته منکر این هم نیستیم که همه جای دنیا سختی وجود دارد اما می‌گویم در تحلیل‌های پویایی مهاجرت، امروز فشارهای اقتصادی به عنوان یک نیروی رانشی در کشور ما وجود دارد و همزمان کشورهای دیگر بالاترین فرصت‌های انگیزشی را مطرح می‌کنند؛ در این شرایط نمی‌شود افراد را وادار کرد در کشور بمانند.

منبع: انتخاب