فردای اقتصاد: رئیس کل جدید بانک مرکزی یک بازار ارزی جدید به بازارهای متعدد و نرخ‌های بسیار دلار در کشور می‌افزاید. که در واقع دومین بازار ارزی است که فرزین قصد دارد به رسمیت بشناسد. محمدرضا فرزین امروز زمان اجرای گام دوم نقشه خود برای بازار ارز یعنی ایجاد «بازار مبادله ارز و طلا» را اعلام کرد. وی گفت: در نیمه اول بهمن‌ماه بازار مبادله ارز و طلا را افتتاح می‌کنیم تا در این بازار بقیه نیازهای خدماتی-ارزی مردم تامین شود.
محدود کردن بازار ارز به بازار نیما و مبادله‌ای؟
سکاندار جدید بانک مرکزی که از هشتم دی ساکن میرداماد شد در بدو ورود، دو نقشه اصلی در جهت سیاست تثبیتی خود کشید: ۱- عرضه ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی به مدت یک سال برای تامین ارز واردات کالاهای اساسی، مواد اولیه و ماشین‌آلات و تجهیزات در بازار نیما ۲- تشکیل یک بازار دیگر به نام بازار مبادله ارزی که «کل ارزهای غیرتجاری متشکل از ۴۰ نوع نیاز را تامین خواهد کرد و بر اساس عرضه و تقاضا خواهد بود».
در واقع به نظر می‌رسد فرزین که رسما بازار آزاد ارز را به رسمیت نمی‌شناسد، قصد دارد بازار ارز را تنها از دو دریچه مورد قبول خود نگاه کند. وی امروز با اعلام زمان ایجاد بازار مبادله‌ای گفت: «ان‌شاء‌الله به سمتی حرکت می‌کنیم که تمام نیازهای ارزی رسمی و بانکی در بازار مبادله و سامانه نیما تامین شود». اگرچه کم شدن تعدد بازارهای ارزی از سرگیجه فعالان اقتصادی و همچنین هزینه و رانت‌های موجود خواهد کاست، اما در صورتی می‌تواند موفق عمل کند که نرخ‌ها در آن کاملا طبق مکانیسم عرضه و تقاضا و بدون دخالت بانک مرکزی کشف شود. در تصویر زیر، تعدادی از بازارهایی ارزی موجود در اقتصاد ایران را مشاهده می‌کنید که البته تعداد واقعی بازارها حتی بیش از این است. برای مثال کمیسیون اقتصادی مجلس اخیرا در گزارشی با انتقاد شدید به ارزپاشی دولت رئیسی، نرخ‌های ارز موجود در کشور را چنین برمی‌شمارد: نرخ حواله سنا، نرخ حواله نیما، نرخ حواله ETS، نرخ اسکناس مسافری، نرخ اسکناس توافقی، نرخ اسکناس سنا و نرخ غیررسمی ارز (که خود شامل برخی نرخ‌های مهم از جمله نرخ تهران، نرخ امارات، نرخ هرات و نرخ سلیمانیه می‌شود).
سه ابهام بازار مبادله ارز
اما عدم اطلاع‌رسانی در خصوص مشخصات بازار مبادله ارز و طلا فعالان اقتصادی را بار دیگر با سوالات متعدد مواجه کرده است. اولا، رئیس کل بانک مرکزی اشاره‌ای نکرد که ۴۰ ردیف ارزی مذکور که طبق آن، ارز به افراد تخصیص می‌یابد شامل چه مواردی می‌شود.
ثانیا، رئیس کل جدید بانک مرکزی بازار مبادله‌ای را به نوعی جایگزین «بازار متشکل ارزی» معرفی می‌کند. اما او مشخص نکرده که این دو بازار قرار است چه تفاوت‌هایی داشته باشند و در واقع بازار مبادله ارزی چه ویژگی مازادی دارد که بازار متشکل عاری از آن بود؟ فرزین قبلا گفته بود «با رفع برخی نواقص بازار متشکل ارزی، آن را در قالب بازار مبادله ارزی تقویت می‌کنیم و همچنین در تلاشیم علاوه بر تامین نیازهای ارزی بخش کالاهای اساسی و مواد اولیه و تجهیزات تولید که از طریق سامانه نیما تامین می‌شود دیگر نیازهای ارزی مردم را که مشتمل بر ۴۰ ردیف است در بازار مبادله ارزی تامین شود». رئیس کل بانک مرکزی همچنین مشخص نکرده است که آیا بازار متشکل ارز ایران به بازار مبادله‌ای تغییر نام خواهد داد یا این دو، ماهیت و وظایف مستقلی خواهند داشت.
همچنین اگرچه گفته می‌شود که قرار است نرخ‌ها در بازار مبادله ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شوند، اما مشخص نیست که بانک مرکزی چقدر به این گفته خود پایدار خواهد بود و آیا قرار است نرخ‌ها مثل سامانه نیما گرفتار قیمت‌گذاری دستوری شوند یا خیر. با توجه به رویکرد کنونی فرزین، تثبیت اسمی قیمت‌ها یا گذاشتن نوعی دامنه نوسان بر نرخ دلار در بازار مبادله‌ای بعید نخواهد بود. موضوعی که در صورت تحقق، می‌تواند دوباره به تدریج فنر نرخ ارز را فشرده کند. ضمن آنکه در هر گونه تثبیت دستوری نرخ، تشکیل شدن بازار سیاه ناگزیر است. اما مشخص نیست رئیس کل بانک مرکزی با چه برنامه و ابزاری چنین به جنگ بازار آزاد ارز می‌رود. نکته مهم آنکه برنامه رئیس بانک مرکزی هر چه باشد، در صورتی که نتواند افکار عمومی را قانع کند ناکام خواهد ماند. از سوی دیگر، اگر بنا بر آن باشد که دلار مبادله‌ای همچون دلار نیمایی در سطحی ثابت حفظ شود، این نرخ بر چه اساس تعیین خواهد شد و چقدر از نرخ‌های کشف شده در بازار آزاد یا بازار توافقی فاصله خواهد داشت؟ آیا رئیس بانک مرکزی توضیحی برای توجیه رانت و خروج سرمایه‌ای که اختلاف نرخ‌ها می‌تواند ایجاد کند دارد؟ بانک مرکزی تا کنون توضیحی قانع‌کننده در خصوص رانت ناشی از دلار نیمایی جدید که تکرار دلار ۴۲۰۰ تومانی محسوب می‌شود، نداده است.