فردای اقتصاد: خبر رکوردشکنی صادرات نفت ایران موجب شده که دور جدیدی از فشارها به دولت بایدن برای متوقف کردن جریان صادرات نفت ایران آغاز شود. منتقدین اعلام می‌کنند که بایدن به دلیل نیاز به قیمت‌های پایین نفت برای کنترل تورم بر صادرات نفت ایران و شکسته شدن تحریم‌ها چشم بسته است. در این میان انتقادات در روزهای اخیر پای پاناما به عنوان بزرگترین مرکز ارائه پرچم به کشتی‌ها در جهان را نیز به میان کشاند به طوریکه این کشور با انتشار بیانیه‌ای به شائبه‌ها پاسخ داد و مدعی شد که طی ۴ سال اخیر پرچم خود را از ۱۳۶ نفتکش ایرانی پس گرفته و به خوبی با آمریکا در تحریم نفت ایران کمک کرده است.

حالا اما به غیر از پاناما کشور دیگری زیر ذره‌بین رسانه‌ها رفته و به همکاری برای صادرات نفت ایران متهم شده است. گفته می‌شود صادرات نفت مالزی به چین همزمان با برآوردها برای جهش صادرات نفت ایران رشد داشته به طوریکه آمار رسمی نشان می‌دهد که در ماه گذشته این کشور بیش از دوبرابر میزان تولید نفت‌خام خود به چین نفت فروخته است. رسانه‌ها بر این باورند که این نفت در واقع محموله‌های ایران است که به مالزی رفته با نام مالزی به چین صادر می‌شود.

رکوردشکنی صادرات نفت ایران و رسیدن به سقف حدود ۴ سال اخیر در کنار تمرکز بر مسیرهای دور زدن تحریم‌ها و این ادعا که بایدن به دلیل منافع اقتصادی آمریکا از اعمال تحریم‌ها چشم‌پوشی می‌کند، این گمانه را مطرح می‌کند که آیا فشارها می‌تواند بایدن را به اعمال سخت‌گیری‌های بیشتر علیه صادرات نفت ایران وادار کند؟

رکوردشکنی صادرات نفت ایران

در هفته گذشته آمار جدیدی از میزان صادرات نفت ایران توسط شرکت‌ها و موسساتی که کار ردیابی نفتکش‌ها را انجام می‌دهند منتشر شد، آماری که با وجود برخی تفاوت‌ها همگی از جهش صادرات نفت ایران در دو ماه پایانی سال ۲۰۲۲ خبر می‌داد. آنطور که رویترز گزارش داده است، شرکت مشاور پترولجستیک اعلام کرده که شاهد یک روند صعودی در صادرات نفت خام ایران است که از نظر این شرکت در دسامبر سال گذشته میلادی به بالاترین سطح خود از مارس ۲۰۱۹ رسیده است.

شرکت اطلاعاتی کپلر نیز صادرات نفت خام ایران را در نوامبر ۱.۲۳ میلیون بشکه در روز اعلام کرده که بالاترین میزان از آگوست ۲۰۲۲ و تقریبا برابر با نرخ ۱.۲۷ میلیون بشکه در روز در آوریل ۲۰۱۹ است، اگرچه این شرکت مدعی است صادرات نفت خام ایران در دسامبر گذشته به کمتر از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت.

سارا وخشوری، مشاور شرکت انرژی در اس‌وی‌بی در این باره به رویترز گفته است: صادرات نفت خام ایران در دسامبر گذشته به طور متوسط ۱.۱۳۷ میلیون بشکه در روز بود و این بالاترین رقمی است که SVB در سال ۲۰۲۲ برای صادرات نفت ایران گزارش کرده است.

بلومبرگ هم به نقل از شرکت ورتسکا می‌نویسد که صادرات نفت ایران به بیش از ۱.۳ میلیون بشکه در روز رسیده که بیشترین مقدار در حدود ۴ سال اخیر است.

در این میان البته در خبرها به لایحه بودجه ۱۴۰۲ هم اشاره شده که میزان صادرات نفت ایران را ۱.۴ میلیون بشکه در روز برای سال آینده برآورد کرده است و این موضوع به عنوان سندی برای رشد صادرات نفت ایران مورد تاکید قرار گرفته شده.

رشد ۴۰ درصدی تولید نفت ایران زیر ذره‌بین

البته که رشد تنها در صادرات نفت ایران رخ نداده و میزان تولید هم جهش قابل توجهی داشته است. به گزارش بلومبرگ، از نظر تولید، ایران سال ۲۰۲۲ با پمپاژ کمی بالاتر از ۲.۷ میلیون بشکه در روز به پایان رساند که در مقایسه با تولید ۱.۹ میلیون بشکه در روز در جولای ۲۰۲۰ به معنای رشد ۴۲ درصدی تولید نفت ایران در حدود دو سال و نیم است. در این گزارش آمده است: با قیمت‌های فعلی، حتی با در نظر گرفتن تخفیف‌هایی که ایران ارائه می‌کند، این ۸۰۰ هزار بشکه اضافی در روز برابر است با درآمد ۵۵ میلیون دلاری در روز یا حدود ۱.۶ میلیارد دلار در ماه.

البته که باید در نظر داشت که با وجود رشد تولید و صادرات نفت ایران همچنان ارقام به شدت کمتر از پیش از اعمال تحریم‌ها است و با توجه به رشد قابل توجه قیمت نفت ایران محروم شدن از هربشکه صادرات نفت به معنای از دست رفتن درآمد هنگفتی است. تولید کنونی ایران از میزان تولید در زمان اجرای برجام هنوز ۱.۱ میلیون بشکه کمتر است؛ این یعنی عدم النفع روزانه ۸۸ میلیون دلاری یا ۲.۶ میلیارد دلاری در ماه.

نفع آمریکا از صادرات نفت ایران

نگاهی به آمار نشان می‌دهد که رشد صادرات نفت ایران تقریبا از اواخر سال ۲۰۲۰ و همزمان با روی کار آمدن دولت بایدن رخ داده است. بسیاری بر این باورند که بایدن در ابتدا به این دلیل که موضوع مذاکرات هسته‌ای و حصول توافق را دنبال می‌کرد با سختگیری کمتری نسبت به ترامپ تحریم خرید نفت ایران را اعمال می‌کرد. البته در ادامه رشد شدید قیمت نفت هم به کمک آمد؛ هم اینکه نفت ارزان ایران برای مشتریان جذاب‌تر شد و هم اینکه آمریکا که تحت فشار تورم قرار داشت تمایلی نداشت با فشار بر نفت ایران قیمت نفت و بنزین را به سطوح بالاتری سوق دهد. از این رو حالا بسیاری با انتقاد از دولت بایدن، رسیدن صادرات نفت ایران به سطوح کنونی را تحت تاثیر سیاست‌های او می‌دانند.

سارا وخشوری، مشاور شرکت انرژی در اس وی بی در این باره به رویترز گفته است: در دولت بایدن در مقایسه با دوره ترامپ، هیچ سرکوب یا اقدام جدی علیه صادرات نفت ایران صورت نگرفته است. آدرین واتسون، سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید، اما ادعای وخشوری را رد می‌کند و معتقد است که اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران همچنان به قوت توسط دولت بایدن دنبال می‌شود و ارقام کلان اقتصاد ایران به وضوح این امر را تایید می‌کند.

در این میان بلومبرگ هم در گزارشی با تایید رشد صادرات نفت ایران نقد مشابهی را بر دولت بایدن وارد می‌کند. در این گزارش آمده است: هرچند که مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا بنا به اعتراف آنتونی بلینکین، وزیر امور خارجه آمریکا شکست خورده است اما به نظر آمریکا قصدی برای متوقف کردن صادرات نفت ایران ندارد. در این گزارش ادعا شده که آمریکا از رسیدن نفت ایران به بازارهای جهانی خوشحال است چراکه به جلوگیری از جهش قیمت نفت کمک می‌کند. شرکت تجاری ویتول هم گفته است که ایالات متحده ممکن است اجازه دهد نفت ایران حتی بدون توافق در سال جاری رشد بیشتری داشته باشد.

در یادداشت دیگری که در بلومبرگ منتشر شده است آمده است از زمانی که جو بایدن رئیس جمهور آمریکا بر سر کار آمده است، کمپین فشار اقتصادی حداکثری آمریکا علیه ایران کنار گذاشته شده است. در این مطلب آمده است: «درست است که خزانه‌داری ایالات متحده به تحریم برخی از نهادهای دخیل در فروش نفت در بازار سیاه ادامه می دهد اما تهران به سرعت راه‌های جدیدی برای فروش نفت خام خود پیدا می‌کند. واشنگتن، در بهترین حالت، ناتوان و در بدترین حالت، تمایلی به توقف جریان رو به افزایش صادرات نفت ایران ندارد.» در ادامه این یادداشت نویسنده می‌گوید: نظریه‌پرداز توطئه درون من می‌گوید کاخ سفید چشم خود را بر فروش ایران بسته است، شاید به این دلیل که بیشتر نگران تورم است تا افزایش درآمدهای نفتی ایران.

ماجرای گرفتن پرچم پاناما از ۱۳۶ نفتکش ایرانی چه بود؟

در این میان آمریکا و بایدن تنها افرادی نبوده‌اند که در مظان اتهام برای کمک به ایران برای افزایش صادرات نفت بوده‌اند. اخیرا موجی از فشارها علیه پاناما، به عنوان کشوری که بزرگترین مرکز ثبت کشتی‌های در جهان است شکل گرفت. به طوریکه روز دوشنبه، جب بوش، فرماندار سابق فلوریدا از واشنگتن خواست تا پاناما را تحت فشار قرار دهد تا از «کمک به» ایران برای دور زدن تحریم‌ها دست بردارد. بوش که یکی از اعضای اتحاد علیه ایران هسته‌ای (UANI) است در مقاله‌ای در واشنگتن پست با بیان اینکه بدون حمایت پاناما، ایران در فروش نفت و گاز خود با موانع قابل توجهی روبرو خواهد شد، نوشت: حداقل ۱۶ درصد از ناوگان کشتیرانی جهان، بر حسب تناژ در پاناما ثبت شده است، از جمله ۳۹ درصد از ۲۸۸ کشتی که مظنون به مشارکت در ناوگان ارواح با پرچم خارجی ایران شناسایی کرده است. بوش با این ادعا که ایران از فروش نفت و گاز در سال ۲۰۲۱ حدود ۳۰ میلیارد دلار درآمد کسب کرده این راهکار را ارائه می‌دهد دولت آمریکا انتخابات تعیین رهبری سازمان بین‌المللی دریانوردی را که تابستان آینده برگزار می‌شود، تحت تاثیر قرار دهد و با مجموعه‌ای از اقدامات نشان دهد پاناما سزوار رهبری این سازمان نیست. او همچنین رشته اقداماتی چون مسدود کردن اموال شرکت‌های دریایی پاناما در آمریکا را نیز پیشنهاد داده است به طوریکه در ماه‌های آینده، پاناما بین کمک به ایران یا همسویی آشکار با دیگر کشورهای جهان یکی را انتخاب کند.

بر اساس داده‌های رسمی، پاناما بزرگترین ثبت کشتی در جهان را دارد که پرچم خود را برای حدود ۸۶۵۰ کشتی ارائه می‌کند. پاناما در پاسخ به این اتهامات اعلام کرد که طی ۴ سال گذشته ۱۳۶ پرچم خود را از ۱۳۶ نفتکش ایرانی گرفته است و این تعداد تقریبا یک‌پنجم کشتی‌هایی را تشکیل می‌دهد که طی این مدت پاناما به دلایل مختلف پرچم آنها را پس گرفته است.

البته که ماجرای پاناما با وجود خبری که در برخی رسانه‌های فارسی زبان در روزهای اخیر منتشر شد بدون تهدید جدیدی علیه صادرات نفت ایران پایان یافت اما این می‌تواند تازه شروع دور جدیدی از فشارها علیه کشورهایی باشد که احتمال دارد با ایران برای صادرات نفت همکاری‌هایی داشته باشند؛ یکی از این کشورها که اخیرا نامش زیاد در رسانه‌ها تکرار می‌شود مالزی است!

نقش مالزی در فروش نفت ایران

هرچند فشارها بر پاناما شاید چندان بر صادرات نفت ایران اثرگذار نباشد اما کشور دیگری هم هست که حالا در مرکز رصد رسانه‌ها قرار گرفته و فشار بر دولت بایدن ممکن است فشار بر این کشور برای عدم همراهی با ایران برای صادرات نفت را به همراه داشته باشد.

انتشار آمار گمرک چین در سال ۲۰۲۲ در روزهای اخیر نام مالزی را به عنوان کوری که در صادرات نفت ایران دست دارد بیش از پیش مطرح کرده است.

بلومبرگ در گزارشی با زیر ذره‌بین بردن افزایش صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر می‌نویسد: «به نظر می‌رسد که نفت ایران تحت عنوان محموله‌هایی از مالزی به مقصد چین، بزرگترین واردکننده نفت جهان، ارسال می‌شود. ارقام اداره گمرک چین نشان می‌دهد که میزان دریافت پکن از این کشور آسیایی در ماه دسامبر به رکوردی رسیده است به طوریکه مالزی بعد از عربستان و روسیه بزرگترین صادرکننده نفت به چین بوده است.

صادرات مالزی به چین در این مقیاس غیرممکن است. آنها تقریبا سه برابر میانگین تولید روزانه نفت خام خود به این کشور نفت فروخته‌اند. این میزان صادرات به قدری بوده که مالزی از غول‌های اوپک، عراق و امارات متحده عربی نیز پیشی گرفته است.

در این گزارش آمده است: «آب‌های مالزی از دیرباز مرکزی برای انتقال نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی از یک نفتکش به نفتکش دیگر، گاهی با هدف پنهان کردن مبدا صادراتی بوده است. قبلا هم بشکه‌های ایران و ونزوئلا به نفت مالزی و عمان تغییر نام داده بودند و این موضوع جدیدی نیست اما اخیرا این مقدار به شدت بیشتر شده است.

در سال ۲۰۲۲ مالزی در مجموع ۳۵.۷ میلیون تن نفت خام به چین صادر کرده که معادل بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز است. در دسامبر ۲۰۲۲ میزان صادرات این کشور به پکن حدود ۵.۵ میلیون تن در ماه اعلام شده که معادل بیش از ۱.۳ میلیون بشکه در روز است. این در حالی است که تولید روزانه نفت‌خام این کشور حدود ۶۰۰ هزار بشکه در روز است.

قطعا بسیار قبل‌تر از آنکه این آمارها به رسانه‌ها برسد، در دست دولت بایدن و خزانه‌داری این کشور بوده است. حالا یا دولت آمریکا ناتوان از سد کردن مسیر صادرات نفت ایران بوده یا ناتوان از آن. اما حالا که مسیر دور زدن تحریم‌ها در رسانه‌ها مورد توجه قرار گرفته، در شرایطی که مذاکرات هسته‌ای متوقف و فشارهای بین‌المللی بر کشور به دلیل اعتراضات اخیر بیشتر شده، این گمانه را مطرح کرده که به زودی بایدن فشارها برای کاهش صادرات نفت ایران را بیشتر کند. مگر اینکه باد موافق همچنان بوزد و قیمت نفت کاهش نیابد.