فردای اقتصاد: با افزایش احتمال انعطاف ایران و آمریکا برای احیای برجام و به تحرک در آمدن نبض بازارها در واکنش به اخبار مثبت، فضا بیش از پیش برای توافق فراهم شده است. آیا شانس دستیابی به یک توافق حقیقتا زیاد است؟ فرارو در گفت‌وگو بارحمان قهرمانپور، متخصص روابط بین‌الملل، به بررسی این سوال و واکاوی برخی ابعاد مرتبط با رایزنی های سیاسی اخیر با محوریت پرونده اتمی ایران پرداخته است.
تا چه حد دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام را در شرایط کنونی در دسترس می بینید؟
به نظر من در شرایط فعلی شبیه به وضعیتی که در اسفندماه سال ۱۳۹۹ شاهد بودیم، شانس توافق بسیار بیشتر از ماه‌های قبل شده و در این رابطه شاهدیم که برخی مقام‌ها در ایران، اروپا و آمریکا از در دسترس بودنِ بیش از پیشِ توافق سخن می‌گویند. از این رو واضح است که شانس توافق در وضعیت کنونی بیشتر از گذشته شده اما همانطور که تجربه اسفندماه سال ۱۳۹۹ نشان داد، در پیش‌بینی اینکه حتما توافقی صورت می‌گیرد، باید محتاط باشیم زیرا به هر حال هم ایران و هم آمریکا باید بتوانند از هرگونه توافق احتمالی در داخل کشورهایشان و در قالب رقابت‌های سیاسیِ داخلی دفاع کنند.
طرفِ ایرانی می‌کوشد امتیاز برجسته‌ای را به دست آورد و طرف آمریکایی تلاش می‌کند که امتیاز برجسته‌ای را ندهد. از این رو همچنان باید منتظر باشیم و ببینیم که آیا دو طرف به نقطه مطلوبی که امکان توافق را فراهم می‌کند می‌رسند یا خیر.
دیدگاه شما در مورد این گزاره که گفته شده ایران در ازای بدعهدی احتمالی دولت‌های آتی آمریکا در مورد برجام درخواست غرامت دارد، چیست؟ آیا این ایده خاصیتِ عملیاتی هم دارد یا صرفا تبلیغاتی است؟
ایده گرفتن غرامت از دولت آمریکا، در ابتدایِ روی کار آمدن دولت بایدن و در هنگام سرکار بودنِ دولت حسن روحانی نیز مطرح بود. در آن زمان موضوع اصلی این بود که ایران باید بابت آن سه سالی که دولت آمریکا با مهندسیِ ترامپ از برجام خارج شد (۲۰۲۱-۲۰۱۸) و موجب وارد آمدن آسیب‌های گسترده اقتصادی به ایران شد، به این کشور غرامت بدهد. اکنون بحثی که در مورد غرامت مطرح شده در مورد رفتار گذشته آمریکا نیست بلکه معطوف به این است که اگر آمریکا یا هر کشور دیگری از برجام خارج شود، در آن صورت در آینده باید غرامت بدهد. در واقع من می‌خواهم بگویم که ماهیت این دو بحث از یکدیگر متفاوت است. در واقع چون گرفتن غرامت از آمریکا به دلیل خروجش از برجام ممکن نبود، به تدریج این ایده کنار گذاشته شد. حال باید دید که آیا آمریکایی‌ها ایده جدید را مبنی اینکه در صورت خروج احتمالی‌شان از هرگونه توافق جدید در قالب معادله برجام باید غرامت بدهند، می‌پذیرند یا خیر. در مورد گذشته که این ایده راه به جایی نبرده است.
پیش‌بینی شما از پاسخ و واکنش احتمالی طرف آمریکایی به پاسخ اخیر ایران به بسته پیشنهادی اروپا چیست؟
در مورد واکنش احتمالی آمریکا به بسته پیشنهادی که اخیرا به ایران ارائه شده و تهران نیز پاسخش را در مورد آن به تازگی به طرف اروپایی تسلیم کرده باید گفت که آمریکایی‌ها نیز همچون ایران بار دیگر مشکلات کوچکی را مطرح می‌کنند و دوباره توپ را در زمین ایران می‌اندازند تا تصمیم‌گیری برای آنها راحت شود. البته از آنجایی‌که هنوز به‌صورت دقیق و علنی و شفاف نمی‌دانیم که خواسته‌های ایران و ماهیت پاسخ کشورمان به طرف‌های غربی چیست، پیش‌بینی واکنش آمریکایی‌ها نیز دشوار است. آن چیزی که مقامات اروپایی و آمریکایی گفته‌اند این است که پیشنهادات ایران در حدی نیست که آمریکا نتواند این پیشنهادات را تأمین کند. اگر این حرف صرفا تبلیغات رسانه‌ای نباشد نشان می‌دهد که در آمریکا میلِ به توافق بیشتر از گذشته شده است.
به نظر شما تا چه حد این گزاره که اکنون طرف‌های غربی بیش از ایران به توافق نیاز دارند و حاضرند بهای آن را نیز بپردازند به واقعیت نزدیک است؟
ببینید هم دولت ایران و هم دولت بایدن هر کدام بنا به دلایلی، به دستیابی به یک توافق با محوریت احیای برجام نیاز دارند با این حال به صورت طبیعی هر دو طرف جهت توجیهِ توافق در داخل کشورهایشان اعلام می‌کنند که طرف مقابل بیش از ما به توافق نیاز دارد. این‌ها عمدتا تبلیغات سیاسی است با این حال واقعیت میدانی این است که هم ایران و هم آمریکا همانطور که پیشتر نیز گفتم به توافق نیاز دارند و تعیین دقیق اینکه در شرایط فعلی نیازِ کدامیک به توافق بیشتر است، سخت است.
با این حال، نظریه‌های روابط بین‌الملل به ما می‌گویند که عموما نیازِ دولت‌های ضعیف تر به توافق بیشتر از دولت‌های قوی‌تر است و یا به عبارت ساده‌تر توان مقاومت دولت‌ها و قدرت‌های بزرگ در برابر افت و خیزهای سیاست بین‌المللی بیشتر از دولت‌های ضعیف تر و کوچکتر است.
آیا به‌طور خاص دولت بایدن با توجه به شرایط داخلیِ آمریکا حاضر است بهایی را برای حصول یک توافق با ایران بپردازد؟
اگر آن چیزی‌که ایران می‌خواهد باعث تضعیف موقعیت بایدن در برابر جمهوری‌خواهان در چهارچوب رقابت‌های انتخاباتی ماه نوامبر (با محوریت انتخابات کنگره آمریکا در نوامبر ۲۰۲۲) نشود و فراتر از آن، جز موارد حساس در قالب رقابت‌های سیاسی داخلی آمریکا نیز نباشد، به نظر من دولت بایدن، حاضر به ارائه امتیازهای لازم به ایران جهت احیای برجام خواهد بود.
با این حال اگر خواسته‌هایی نظیر خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از فهرست گروه‌های تروریستی وزارت خارجه آمریکا مطرح شود، چون موضوعی است که در عرصه سیاست داخلی آمریکا به شدت محل اختلاف است، تمایل بایدن برای دادن امتیازات در زمینه‌های این‌چنینی به مراتب کمتر است و اساسا بایدن و دموکرات‌ها حاضر به پرداخت بها در این زمینه و بسیج کردن سرمایه سیاسی خود در پسِ یک توافق احتمالی با تهران نخواهند بود.