فردای اقتصاد: درخواست بانک‌ها برای دریافت نقدینگی از بانک مرکزی، چندی پیش در ۱۵ آذر دچار یک جهش شد و از حدود ۸۰ همت (هزار میلیارد تومان) در هفته‌های قبل به حدود ۱۲۰ همت افزایش یافت. بانک مرکزی هم در این شرایط به بخشی از این درخواست پاسخ مثبت داد و در نتیجه سفارش‌های پذیرفته‌شده  از ۶۷ همت به ۹۲ افزایش یافت و در هفته‌های بعد تا ۱۱۳ همت هم رسید. یعنی در عرض چند هفته میزان وام کوتاه‌مدت بانکها که بانک مرکزی به بانک‌ها برای مدت یک هفته می‌داد -در ازای دریافت اوراق دولتی به عنوان وثیقه- حدود هفتاد درصد بیشتر شد. اما نتایج عملیات ریپو در هفته جاری نشان از یک رکوردشکنی دیگر در ثبت سفارش بانک‌ها است. سفارش‌هایی که ۱۳۰ همت از آن‌ها از سوی بانک مرکزی پذیرفته شده است. 

این وضعیت نمایش‌گر تنگنای اعتباری بانک‌ها است که در مدت اخیر با افزایش نرخ سود سپرده‌ها احتمالاً وخیم‌تر شده است. اما به این نکته هم باید توجه داشت که تورم به خودی خود میزان اسمی نقدینگی مورد نیاز بانک‌ها را افزایش می‌دهد.

عملیات بازار باز چیست؟

عملیات بازار باز، به این صورت است که بانک‌ها میزان نقدینگی مورد نیاز خود را در قالب فروش موقت اوراق خود (ریپو) به بانک مرکزی با نرخی مشخص تامین مالی می‌کنند. ستون‌های طوسی میزان درخواست بانک‌ها برای نقدینگی و ستون نارنجی پاسخ بانک مرکزی است. بانک مرکزی حداقل نرخ ریپو را مشخص کرده و هر بانکی که نرخ درخواست نقدینگی بالاتر از آن داشته باشد را پاسخ مثبت می‌دهد. به این صورت نقدینگی در بازار را مدیریت می‌کند. هر چه میزان پاسخ بانک مرکزی نسبت به درخواست‌ها کمتر باشد، عملیات انقباضی‌تر است.

چرا تزریق به شبکه بانکی رکورد زده است؟

بخشی از این جهش تزریق در دو ماه گذشته و در هفته اخیر به طور خاص، به افزایش نیاز به نقدینگی در اقتصاد در ماههای پایانی سال برمی‌گردد. در سال گذشته نیز از آذر ماه تزریق پول به بانکها افزایش قابل ملاحظه‌ای یافت و تا پایان اسفند روند صعودی آن ادامه داشت. پس از اسفند در فروردین سال جاری، علی رغم بالا ماندن نیاز بانکها، بانک مرکزی جهت کنترل تورم به ویژه در فضای اصلاحات قیمتی مربوط به حذف ارز ۴۲۰۰، تصمیم به عدم پاسخ به همه نیاز بانکها گرفت. در شکل بالا مشاهده میشود که ستونهای نارنجی که درخواست بانکهاست از ستون سبز که پاسخ بانک مرکزی به نیاز نقدینگی بانکها از فروردین به بعد افزایش یافته است. با برگشت به پایین میزان ریپو (ستونهای سبز) پس از اسفند سال گذشته، پول ترزیق شده به بانکها از آنها پس گرفته شد. به نظر نمیرسد که بانک مرکزی همین سیاست را در سال ۱۴۰۲ ادامه دهد. احتمالا بانک مرکزی پس از اسفند نیز به تزریقها ادامه خواهد داد، در نتیجه این تزریقها به پول تازه در اقتصاد بدل خواهد شد و باقی خواهد ماند.

نکته حائز اهمیت دیگر این است که بخشی از این جهش به افزایش نرخ ارز و قیمتها در سال جاری باز میگردد که با سطح قیمتهای جدید نیاز اقتصاد به نقدینگی بیشتر شده است. مسلما کسب و کارها و پروژه‌ها برای تامین سرمایه در گردش خود و سایر نیازهای خود به نقدینگی به پول بیشتری نیاز دارند و این نیاز از طریق بانکها به سیاستگذار پولی منتقل میشود که به نظر میرسد سیاستگذار ناامید شده از حل مساله تورم، به کاهش رکود رو آورده است و بخش زیادی از این نیازها را پاسخ میدهد.

نکته متفاوت در آخرین گزارش سیاست پولی جهش دوم در تزریق پول به بانکهاست که در سال گذشته چنین اتفاقی مشاهده نمی‌شود. در واقع سال گذشته افزایش تند ولی همواری در میزان ریپو بود ولی در سال جاری این افزایشها جهش گونه هستند که به نظر میرسد سیگنالی از شدت مشکلات ناترازی و نقدشوندگی بانکهاست که در سال گذشته وجود نداشت.