فردای اقتصاد: بر اساس نماگرهای اقتصادی سه ماهه دوم سال ۱۴۰۱ بانک مرکزی، خالص حساب سرمایه در نیمه اول امسال، منفی ۱۲.۸۵ میلیارد دلار بوده، که این رقم ۲.۸۵ میلیارد دلار از همین رقم در بهار سال جاری بیشتر است. این رقم طی دو دهه گذشته بی‌سابقه بوده است. میانگین تراز حساب سرمایه در دو دهه اخیر حدود منفی ۷ میلیارد دلار در کل سال بوده است، این در حالی است که در سال جاری تنها در ۶ ماه تراز حساب سرمایه حدود دو برابر میانگین همین رقم برای کل سال طی دو دهه گذشته است.
نکته دیگر اینکه طی سال‌های اخیر معمولا خالص حساب سرمایه در شش ماهه دوم، وضعیت بدتری نسبت به شش ماهه اول داشته است و طی امسال نیز با توجه به ناآرامی‌های پاییز، احتمالا این روند تشدید نیز شده است که البته جهش نرخ ارز در این فصل می‌تواند گواهی بر این ادعا باشد. با توجه به بی‌ثباتی‌های موجود در اقتصاد کشور از جمله قطعی برق و گاز، محدودیت در دسترسی به اینترنت، قیمت‌گذاری دستوری، چشم‌انداز تورم بالا با توجه به رقم بودجه، کاهش اعتماد در بازارهای سرمایه‌گذاری از قبیل بورس و نیز تشدید تحریم‌ها، منفی شدن خالص حساب سرمایه، دور از انتظار نیست و در این شرایط، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند که به جای قبول ریسک‌های گفته شده، مسیر دیگری را انتخاب کنند.
با توجه به محدود بودن منابع ارزی در دسترس، ضروری است که سیاست‌گذاران با برطرف کردن مشکلات گفته شده، از تشدید این وضعیت جلوگیری کرده و زمینه را برای حفظ سرمایه‌ها و گسترش سرمایه‌گذاری و تولید در داخل کشور فراهم کنند، چرا که روند سرمایه‌گذاری خالص طی سال‌های اخیر منفی شده و این شرایط بر میزان تولید و نرخ تورم نیز تاثیر منفی خواهد گذاشت.
حساب سرمایه چیست و آمار آن چگونه بدست می آید؟
آمار فوق بر اساس داده‌های بانک مرکزی با استاندارد ۴ است که مجموع حساب سرمایه و حساب مالی است و شامل کلیه معاملاتی است که منجر به تغییر مالکیت در دارایی‌ها و بدهی‌های مالی خارجی می‌شوند. اطلاعات مربوط به این قسمت عمدتا از بانک مرکزی ج.ا.ایران بانکها و سایر سازمان‌ها و دستگاه‌های ذیربط مانند سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران و شرکت سرمایه‌گذاری خارجی ایران دریافت می‌شود.
اما با تفکیک حساب سرمایه از حساب مالی هر کدام به این صورت تعریف می‌شوند:
حساب سرمایه شامل تمامی مبادلات دربردارنده دریافت و یا پرداخت انتقالات سرمایه‌ای یا اکتساب و واگذاری دارایی‌های غیرمالی تولید نشده است. انتقالات سرمایه‌ای شامل بخشش بدهی‌ها (بخش دولتی و غیردولتی)، انتقالات مهاجرین و کمک‌های سرمایه‌گذاری است. اکتساب یا واگذاری دارایی‌های غیرمالی تولید نشده، معاملات دارایی‌های مشهودی را در برمی‌گیرد که می‌توانند در تولید کالاها خدمات مورد استفاده قرار گیرند. علاوه بر این معاملات دارایی‌های نامشهود مانند علایم تجاری حق ثبت اختراع و حق چاپ نیز در این قسمت درج می‌شود. اطلاعات مورد نیاز در این قسمت از وزارت امور خارجه و سایر دستگاه‌های ذیربط دریافت می‌شود. اکتساب دارایی‌های غیرمالی تولید نشده و نیز انتقالات سرمایه‌ای از سوی اشخاص مقیم به اشخاص غیرمقیم در حساب سرمایه با ثبت بدهکار درج می‌شود. واگذاری دارایی‌های غیرمالی تولید نشده و نیز انتقالات سرمایه‌ای از سوی اشخاص غیر مقیم به اشخاص مقیم در حساب سرمایه با ثبت بستانکار درج می‌شوند.
حساب مالی شامل کلیه معاملاتی است که منجر به تغییر مالکیت در دارایی‌ها و بدهی‌های مالی خارجی یک اقتصاد می‌شوند در ذیل این سرفصل درج شده‌اند. اطلاعات مربوط به این قسمت از سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی فنی ایران، شرکت سرمایه‌گذاری خارجی ایران، اداره آمار و تعهدات ارزی بانک مرکزی ج.ا.ایران و سایر دستگاه های ذیربط دریافت می‌شود. حساب مالی شامل سه بخش عمده سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، سرمایه گذازی در سبد مالی، دارایی‌های ذخیره است.
سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی آن نوع سرمایه‌گذاری است که شخصیت مقیم با هدف کسب بهره بلندمدت در موسسه بازرگانی مقیم در اقتصاد دیگر اقدام به سرمایه‌گذاری کند. برای سادگی در تمایز سرمایه‌گذاری مستقیم از سایر اقلام سرمایه‌گذاری خارجی معمولا از قاعده ۱۰ درصد استفاده می‌شود. به این ترتیب سرمایه‌گذاری‌های با ارزش بیشتر از ۱۰ درصد کل ارزش شرکت در زمره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قلمداد می‌شود.
سرمایه‌گذاری در سبد مالی آن نوع سرمایه‌گذاری است که شخصیت غیرمقیم با هدف کسب بهره بلندمدت در موسسه بازرگانی مقیم در اقتصاد داخلی اقدام به سرمایه‌گذاری کند. برای سادگی در تمایز سرمایه‌گذاری مستقیم از سایر اقلام سرمایه‌گذاری خارجی معمولا از قاعده ۱۰ درصد استفاده می‌شود. به این ترتیب سرمایه‌گذاری‌های با ارزش بیشتر از ۱۰ درصد کل ارزش شرکت در زمره سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی قلمداد می‌شود.
سرمایه گذاری در سبد مالی شامل اوراق سهام و اوراق بدهی (شامل اوراق قرضه و ابزارهای بازار پول) است که در دو زیر بخش دارایی‌ها و بدهی‌ها طبقه‌بندی می‌شوند. تغییر در دارایی بانک مرکزی، دولت، بانکها و سایر بخش‌های اقتصادی کشور از این نوع اوراق، در این قسمت درج می‌شود. در تمایز سرمایه‌گذاری پرتفوی از سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی معمولا به قاعده ۱۰ درصد ارزش شرکت استناد می‌شود. سرمایه‌گذاری در سطحی کمتر از ۱۰ درصد ارزش کل شرکت در زمره سرمایه‌گذاری در پرتفوی طبقه‌بندی می‌شود. مانده گردش عملیات حساب سهام و مشارکت خارجی بانک مرکزی و بانکها از جدول دارایی‌های آنها استخراج و در این قسمت درج می‌شود.
دارایی‌های ذخیره یا ذخایر به آن بخش از دارایی‌های خارجی اطلاق می‌شود که نقدینگی بالایی دارند و تحت کنترل مستقیم مقامات پولی کشور قرار دارند. مقامات پولی این دارایی‌ها را به منظور تامین منظم پرداخت‌های مربوط به عدم توازن‌ها یا تنظیم غیرمستقیم این عدم توازن‌ها (از طریق مداخله در بازار و اثرگذاری بر نرخ ارز) نگهداری می‌کنند. این گروه از دارایی‌ها شامل طلای پولی، حق برداشت مخصوص، مانده ذخایر نزد صندوق، موجودی ارز خارجی (شامل نقود، سپرده و اوراق بهادار) و سایر مطالبات است. اوراق بهاداری که از نقدینگی بالا برخوردار نیستند در بخش سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و سرمایه‌گذاری در پرتفوی دسته‌بندی می‌شوند.