فردای اقتصاد: اقتصاد ایران با سرعت کندی پس از شوک کرونا در حال ترمیم است. رشد اقتصادی در سال‌های اخیر و به ویژه پس از شوک تحریم، طوری مختل شده که هنوز تولید پاییز ۱۴۰۱ به تولید پاییز ۱۳۹۶ (به قیمت ثابت ۱۳۹۰، یعنی با حذف اثر تورم) نرسیده است. رشد اقتصادی کمتر از ۳ درصد بوده و به شکلی نامتقارن در بخش‌های مختلف بروز پیدا کرده است: از رشد مثبت ده درصدی بخش نفت تا رشد منفی هشت درصدی کشاورزی، از رشد مثبت ۵ درصدی صنعت تا رشد منفی یک درصدی بخش قابل توجه «عمده و خرده‌فروشی، هتل و رستوران» و از رشد مثبت چهار درصدی واسطه‌گری‌های مالی تا رشد منفی چهار درصدی ساختمان.

بنا بر گزارش مرکز آمار ایران، کل ارزش افزوده ایجادشده در اقتصاد ایران طی پاییز ۱۴۰۱، ۲.۸ درصد بیشتر از این مقدار در پاییز سال قبل بوده است. اگر نفت را کنار بگذاریم، این رشد ۱.۶ درصد برآورد می‌شود. با این حساب، رشد اقتصادی ۰.۳ واحد درصد از تابستان بیشتر شده اما رشد اقتصادی بدون نفت، ۰.۴ واحد درصد کم شده است. این وضعیت نشان‌دهنده پررنگ‌ترشدن نقش نفتی در رشد اقتصادی پاییز است. رشد اقتصادی به تفکیک بخش‌ها هم نشان می‌دهد بخش اقتصادی استخراج نفت و گاز با رشد ۱۰.۷ درصدی پیشتاز افزایش ارزش افزوده تولیدی در اقتصاد ایران بوده است.

پاییزهای اقتصاد ایران

رشد اقتصادی را بدین صورت محاسبه می‌کنند که ارزش محصولات داخلی به قیمت ثابت یک سال، معمولاً سال ۱۳۹۰ برآورد می‌شود تا اثر تورم حذف شود. اگر خود عدد مربوط به GDP (تولید ناخالص داخلی) پاییز امسال به قیمت ۱۳۹۰ را در کنار GDP ایران در پاییزهای قبلی بگذاریم، نمودار زیر به دست می‌آید. از آنجا که طی دهه نود شوک‌های تحریمی و نهایتاً شوک کرونا آسیب‌های زیادی به اقتصاد ایران زدند، رشد اقتصادی در حد دو-سه درصد نوعی احیای حداقلی می‌تواند محسوب شود. همان‌طور که نمودار زیر نشان می‌دهد، تولید پاییز هنوز نتوانسته به قله سال ۱۳۹۶ برسد و با سرعت آرامی فرایند احیا را طی می‌کند.

در این میان، مهم‌ترین کاستی اقتصاد ایران در پاییز ۱۴۰۱ نسبت به پاییز ۱۳۹۶ به بخش نفتی مربوط می‌شود که البته ارتباط زیادی با سایر بخش‌های بزرگ اقتصاد ایران دارد و کاهش تولیدات آن تحت تأثیر شرایط بین‌المللی فعلی، رشد اقتصاد را کند کرده است. در این سال‌ها بخش خدمات با وجود آسیبی که در دوران کرونا دید، به مقدار قابل توجهی بزرگ‌تر شده و سهم بیشتری از کیک اقتصاد پیدا کرده است.

رشد نامتقارن اقتصاد کشور در فصل سوم

جزئیات رشد اقتصادی بخش‌های گوناگون اقتصادی جالب توجه است. بخش کشاورزی قربانی اول اقتصاد کشور در سال‌های اخیر بوده و مدام رشدهای اقتصادی منفی را تجربه کرده است. در فصل اخیر هم رشد اقتصادی این بخش منفی ۷٫۹ درصد اعلام شده، اما این عدد بسیار منفی‌تر از رشدهای اقتصادی فصول گذشته است. از بهار ۱۴۰۰ تا تابستان امسال رشدهای منفی سالانه حدود منفی ۵ تا منفی ۳ درصد بوده است. کوچک‌شدن ۸ درصدی اقتصاد کشاورزی نشان می‌دهد سرعت اثرگذاری خشکسالی‌ و بی‌آبی بالاتر رفته است.

بخش ساختمان (به عنوان زیرمجموعه گروه صنایع و معادن) هم که در سال‌های اخیر از نظر ایجاد ارزش افزوده و همچنین سرمایه‌گذاری دچار مشکل بود و در برخی فصول رشد اقتصادی منفی داشت، در فصل گذشته ۳.۷ درصد کوچک‌تر شد.

بخش دیگری که رشد منفی داشته، گروه «عمده‌فروشی، خرده‌فروشی، هتل و رستوران» بوده است. این گروه که حدوداً ۱۱ درصد از اقتصاد ایران را تشکیل می‌دهد، بزرگ‌ترین زیرگروه بخش خدمات است. رشد منفی ۱.۱ درصدی نسبت به پاییز گذشته احتمالاً ارتباط زیادی با رشد بالای قیمت‌ محصولات در این حوزه‌، تحت تأثیر افزایش قیمت خوراکی‌ها داشته باشد. شاخص قیمت تولیدکننده پاییز نشان داد خدمات مربوط به تأمین جا و غذا ۱۱۰ درصد افزایش قیمت را طی یک سال تجربه کرده‌اند. افزایش قیمت نسبی خدمات این بخش از طریق کاهش تقاضا به تدریج باعث شده نهایتاً عرضه از سوی ارائه‌کنندگان خدمات کاهش یابد و ارزش افزوده کمتری تولید شود.

در بخش خدمات، واسطه‌گری‌های مالی رشد نسبتاً خوبی داشته و ۴.۲ درصد بزرگ‌تر شده است. گروه صنایع و معادن هم که پیشتاز رشد پاییز بوده است، رشد ۶.۲ درصدی را بیشتر از همه مدیون رشد بالای ۱۰ درصد نفت و گاز بوده است. بخش صنعت هم وضعیت مناسبی داشته و با رشد مثبت ۵ درصدی روبه‌رو شده است.

کارنامه نه‌ماهه سال ۱۴۰۱

بنا بر گزارش مرکز آمار ایران، در نه ماهه سال ۱۴۰۱ رشته فعالیت‌های گروه کشاورزی رشد ۴٫۳- درصد،گروه صنایع و معادن ۵٫۳ درصد (شامل استخراج نفت خام و گازطبیعی ۵٫۶ ،سایر معادن ۰٫۹،صنعت ۵٫۱، انرژی ۹٫۵ و ساختمان ۲.۲- درصد) و گروه خدمات ۲٫۶ درصد نسبت به نه ماهه سال ۱۴۰۰ رشد داشته است.

در مجموع، طی نه ماه ابتدایی امسال، رشد اقتصادی ۳.۳ درصد بوده که بدون احتساب نفت، عدد ۲.۹ درصد برای آن اعلام شده است.