فردای اقتصاد: به بهانه انتشار گزارشی با موضوع تحلیلی بر فراز و فرود بورس در سال ۹۹ از سوی کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران در برنامه شمارش معکوس امروز همراه با سعید اسلامی بیدگلی، دبیرکل نهادهای سرمایه‌گذاری ایران به بررسی این گزارش پرداخته شد. در این گفتگو همچنین مشخصه‌هایی که بورس تهران را نسبت به سایر بورس‌ها در کشورهای توسعه یافته و نوظهور متفاوت می‌کند، مورد بررسی قرار گرفت. اسلامی بیدگلی معتقد است: باتوجه به اینکه ما در ایران با بورس‌های بالغ فاصله معناداری داریم، باید در ساختارها و زیرساختارهای بازار اصلاحات و پیشرفت‌ها جدی داشته باشیم.
واکاوی فراز و فرود بورس در سال ۹۹
اسلامی بیدگلی درباره تحولات بازار سرمایه در سال ۹۹ بیان کرد: اتفاقات سال ۹۸ تا مرداد ۹۹ اتفاق بسیار خاصی بوده و نمونه اینچنین رشد چندین برابری و بعد یک سقوط تقریبا ۵۰ درصدی در بازار کمتر در بازارهای جهانی هم قابل مشاهده است. از این تحولات باید درس‌های بسیار زیادی گرفته شود، این درس‌ها هم در حوزه سیاست‌گذاری و ریزساختارهای بازار است و هم در حوزه نهادهای مالی؛ البته به دلایل متعددی از جمله هیجانات آن سال‌ها بازار شکل و ابعاد جدیدی به خود گرفته است.
وی ادامه داد: امروز تعداد سهامداران به طور کلی تغییر کرده و سازمان بورس اقدام به اعطای مجوزهای نهادهای مالی کرده است. ما در سال ۹۷، تنها ۱۵ سبدگردان فعال داشتیم اما در حال حاضر بیش از ۶۰ سبدگردان فعال داریم که حاصل تحرک سازمان به دلیل شوک سال ۹۹ بوده است. سرمایه‌گذاری مستقیم در بازار ایران با چالش‌هایی مواجه بود و فعالان بازار به سمت تشکیل نهادهای مالی جدید حرکت کردند. به هر حال باید درس‌هایی هم از این مجموعه اتفاقات گرفته شود، سرمایه‌گذاری ایران کمتر به طور مستقیم درگیر سیاست‌گذاری و بنابراین تبعات حاصل از سیاست‌گذاری، گاهی سیاست‌گذاران را محافظه‌کار می‌کند چراکه آنها مجبور به پاسخگویی در مقابل نهادهای اقتصادی و سیاست‌گذاری است. به نظر می‌رسد ما نیاز داریم که ریزدیتاها همچنان مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرد، تحولات سال ۹۹ نشان دهنده این موضوع است که بازار سرمایه ایران نواقص یا نقاط منحصر به فردی نسبت به بورس‌های توسعه یافته دارد.
ویژگی‌های کلیدی بورس ایران
دبیرکل نهادهای سرمایه‌گذاری ایران درباره ویژگی‌های منحصر به فرد بورس ایران در مقایسه با بورس‌های نوظهور عنوان کرد: مشخصاتی در مجموعه اقتصاد کشور این تفاوت‌ها را ایجاد می‌کند، به هر حال ما در اقتصادی فعالیت می‌کنیم که چندین بار در یک دوره زمانی کوتاه دچار تورهای جدی می‌شود و رشد سال ۹۹ نتیجه تغییر نگاه سرمایه‌گذاران و ارزش جایگزینی بسیاری از شرکت‌ها و همچنین به دلیل این است که در کشور ما به طور تاریخی تورم بسیار بالاست و انتظارات تورمی هم در آن دوره درحال رشد بود، در چنین اقتصادهایی معمولا مردم در کوتاه مدت نگران از دست رفتن ارزش ثروت دارایی‌های خود بوده و بنابراین به مرتب از یک دارایی به سمت دارایی دیگر حرکت می‌کنند. موضوع اقتصاد کلان نباید در تحلیل اتفاقات سال ۹۹ از چشم‌ها دور بماند، به ویژه زمانی که سیاست‌گذاران درباره بازار سرمایه صحبت می‌کنند، همه چیز را معطوف به سیاست‌گذاری داخلی در بازار سرمایه کرده اما مقصر اصلی عاملی به نام اقتصاد کلان است.
وی تاکید کرد: سهم معاملات حقیقی در بازار ایران حتی نسبت به بازارهای جهانی بسیار زیاد است، این موضوع هیجانات را بسیار افزایش داده و سیاست‌گذاری را دشوار می‌کند، چرا نهادهای مالی فعال در بازار اوراق بهادار قانون پذیر بوده اما نظارت و کنترلی روی سرمایه‌گذاران حقیقی نمی‌تواند وجود داشته باشد و اساسا با اصل آزادی رفتار فردی هم تناقض دارد.
اسلامی بیدگلی ادامه داد: در ایران تجمع مالکیتی بسیار زیاد است و نهادها و زیرمجموعه‌ها بخش بزرگی از بازار ایران را در اختیار دارند، عملا این تجمع مالکیتی مانع از این می‌شود که سهامداران خرد کنترل کمتری روی حقوقشان در داخل شرکت داشته باشد. برخی از ابزارها مانند فروش استقراضی و ابزارهای مشتقه انقدر توسعه پیدا نکرده که می‌تواند در روند بازار تاثیرگذار باشد. همچنین از یک سو سهام شناور آزاد در بازار سرمایه ایران بسیار پایین بوده و از سوی دیگر با وجود خصوصی‌سازی بسیاری از شرکت‌ها همچنان به لحاظ مدیریتی و سیاست‌گذاری کاملا در اختیار دولت قرار دارند.
مقایسه تحولات سال ۹۹ با روندهای تاریخی
اسلامی بیدگلی در بررسی نقش شاخص‌های مهم در ریزش بورس ۹۹ بیان کرد: شاخص‌های عملکردی و نسبت‌های ارزش‌گذاری بازار سهام همگی حاکی از فاصله گرفتن بی‌سابقه بازار از روندهای تاریخی در سال ۹۹ هستند که در نهایت، پس از افت بازار مجددا به میانگین تاریخی خود نزدیک شدند. با این حال، با توجه به رشد سودآوری شرکت‌ها در دوره پس از اوج بازار و نیز مقایسه بازار سهام ایران با سایر بازارها، اینکه این رشد لزوما به معنای فاصله گرفتن قیمتها از ارزش ذاتی و به عبارت دیگر، تشکیل حباب در کل بازار بوده چندان بدیهی نیست و حداقل بخشی از رشد سال ۹۹ بازار می‌تواند ناشی از پایین بودن تاریخی قیمتها نسبت به ارزش ذاتی در ایران در مقایسه با سایر بازارها باشد.
این کارشناس در پاسخ به چرایی پایین بودن p/e forward بورس تهران نسبت به سایر کشورها و حتی کشورهای اطراف ما که ریسک‌های سیستماتیک مشابهی هم دارند، بیان کرد: یکی از متغیرهایی که در دوران فراز و فرود بازار سرمایه در سال ۹۹ مورد توجه فعالان افزایش قابل توجه p/e در روزهای اوج بورس بود. مطالعه ما در کانون نهادهای سرمایه‌گذاری نشان می‌دهد بخشی از این رشد بازار را نگاه به آینده توجیه می‌کند و به نظر می‌رسد که در زمان نوسانات بسیار زیاد و کوتاه مدت شدن سرمایه‌گذاران p/e نمی‌تواند بالا باشد.