حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایران
War on Peace, The End of Diplomacy and The Decline of American Influence by Ronan Farrow
جنگ بر سرصلح؛ پایان دیپلماسی و کاهش نفوذ آمریکا، رونان فاررو؛ یکی از بهترین کتاب‌هایی است که درسال‌های اخیر در رشته روابط بین‌الملل نوشته شده است. این کتاب تحقیق عمیقی از روند فروپاشی دیپلماسی آمریکا و تضعیف نقش رهبری جهانی آمریکاست که توسط رونان فارو نوشته شده و برنده جایزه پولیتزر شده است.
در این کتاب مستند، قوی و آموزنده، رونان فارو، «دیپلماسی» را به‌عنوان حرفه‌ای در خطر انقراض مطرح می‌کند. نویسنده این کتاب با مصاحبه با مقامات سیاسی، امنیتی، نظامی و علمی زیادی، نور جدیدی بر سیاست خارجی آمریکا می‌اندازد. او برخی از مهم‌ترین تقابلات سیاسی، نظامی و دیپلماتیک بین‌المللی در تاریخ مدرن را بررسی می‌کند و بر نقش حیاتی دیپلمات‌ها تمرکز می‌کند. در نهایت، فارو استدلال می‌کند که این دیپلماسی است و نه قدرت نظامی، که جهان را از جنگ دور می‌کند.
رونان فارو در سفری شگفت‌انگیز از دالان‌های قدرت در واشنگتن دی سی، به برخی از خطرناک‌ترین مکان‌های روی زمین از جمله افغانستان، سومالی و کره شمالی رفته و مهم‌ترین و ناشناخته‌ترین عوامل جنگ افروزیهای آمریکا و آثار را روشن می‌کند. نویسنده در قامت یک ژورنالیست، اما باتجربه دست اول به‌عنوان یک مقام سابق وزارت امور خارجه، زندگی و بینش برخی از آخرین پرچمداران حکومت سنتی را بررسی می‌کند؛ ازجمله ریچارد هالبروک که در بوسنی در به‌کارگیری دیپلماسی و ایجاد صلح موفق شد و درحالی‌که در تلاش برای انجام آن در افغانستان بود، درگذشت.
با تکیه بر اسناد تازه کشف‌شده، و اطلاعات غنی از مصاحبه‌های نادر با جنگ‌سالاران، افشاگران و سیاست‌گذاران - از جمله هر وزیر خارجه سابق زنده‌ای از هنری کیسینجر گرفته تا هیلاری کلینتون و رکس تیلرسون - جنگ بر صلح یک مورد قدرتمند برای یک حرفه در معرض انقراض است. فارو استدلال می‌کند که دیپلماسی پس از دهه‌ها بزدلی سیاسی، کوته‌اندیشی، و بدخواهی آشکار کاهش یافته است، اما ممکن است تنها راهی برای خروج از یک جهان درگیر جنگ به آمریکا ارائه دهد.
کیهان برزگر، استاد روابط بین‌المل دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات
سه کتاب پیشنهادی اینجانب با توجه به تحولات جاری ژئوپلتیک در سطح جهانی و منطقه‌ای به ترتیب عبارتند از:
۱. چین، هنری آ. کیسینجر، ترجمه حسین رأسی، انتشارات فرهنگ معاصر
«درباره چین»On China اثر هنری کیسینجر، نویسنده و سیاستمدار یهودی‌الاصل آمریکایی، تجربه برجسته دیپلماتیک این نویسنده در حل یکی از مهم‌ترین معضلات ژئوپلتیک قرن بیستم، یعنی برقراری روابط چین و آمریکا، را توصیف می‌کند. نویسنده در این کتاب نشان می‌دهد که برای نزدیکی با چین باید مفهوم منافع ژئوپلتیک را از زاویه نگاه و اقناع چینی‌ها به منفعت آن رابطه تعریف کرد، نه صرفا از زاویه منافع آمریکا (رویکردی که آمریکایی‌ها در مورد ایران به‌کار نمی‌گیرند). این امر یک درس تاریخی است که برای ایران هم در تنظیم رابطه متعادل با چین مهم است. چین از زاویه منافع خود، به یک ایران ضعیف به لحاظ اقتصادی بهای چندانی نمی‌دهد. به همین دلیل، از نظر اینجانب برای برقراری رابطه صحیح و برمبنای منفعت با چین، نباید صرفا از زاویه منبع بودن تجارت و منفعت اقتصادی (همان رویکرد سنتی و نادرست ایران که در دولت‌های مختلف و با آدم‌های مشابه دائما تکرار می‌شود) به این کشور نگریست. یک ایران قوی و ثبات‌ساز در منطقه برای چینی‌ها اهمیت استراتژیک بیشتری دارد تا نگاه به چین از زاویه صرف تبادل انرژی و تجارت. چون چین، انرژی را از هر طرفی به راحتی می‌تواند بخرد. اولویت سیاست منطقه‌ای چین، «امنیت انرژی» یعنی ثبات منطقه‌ای است. برمبنای چنین منطقی، چینی‌ها اخیرا آشتی تاریخی ایران و عربستان سعودی را رقم زدند.
۲. جنگ و صلح، لئو تولستوی، سروش حبیبی، انتشارات نیلوفر
کتاب «جنگ و صلح» War & Peace اثر لئو تولستوی نویسنده برجسته روسی. اکنون که شاهد جنگ روسیه و اوکراین (بخوانید با غرب و ناتو) هستیم، اهمیت فهم «state» و مقدس بودن آن از نگاه روسی، درک بهتری به خواننده ایرانی از سرنوشت نهایی جنگ اوکراین به‌دست می‌دهد. نویسنده این اثر از یک نگاه جامعه‌شناختی رمانتیک، نشان می‌دهد که چگونه روس‌ها با سرسختی و اتحاد از تمامی ابزارهای موجود، از جمله به آتش کشیدن شهر تاریخی خود یعنی مسکو و عقب‌نشینی تاکتیکی برای ذخیره آخرین قوای نظامی خود، با هدف حفظ «state» روسی استفاده می‌کنند تا قوای نظامی ناپلئون بناپارت را در راه بازگشت به فرانسه شکست دهند. این کتاب به ما می‌آموزد که در مواجهه مسکو با اوکراین و غرب، احتمالا شاهد سرسختی شدید روس‌ها و احتمال اندک شکست آنها در این جنگ (اگر پیروز میدان نباشند) خواهیم بود. این امر به لحاظ تنظیم و جهت‌گیری سیاست خارجی کشورمان در جهت چگونگی ایجاد تعادل در روابط با روسیه و غرب در این لحظه تاریخی تغییر و گذار در ساختار سیاست جهانی مهم است.
۳. Connectography by Parag Khanna
کتاب «کانکتوگرافی» Connectography اثر پاراگ خانا نویسنده هندی‌الاصل سنگاپوری است، که به اهمیت جایگزینی «زنجیره انتقال منطقه‌ای کالا» در کنار «زنجیره انتقال جهانی کالا» یعنی روند هژمونی محور در تئوری غربی «وابستگی متقابل» در مفهوم جهانی شدن و دنیای بدون مرز می پردازد. در این کتاب، جهان در حال منطقه‌ای شدن تصویر می‌شود و اتصال جغرافیایی به‌عنوان مهم‌ترین عنصر تأثیرگذار در رشد اقتصادی و تنظیم روابط استراتژیک کشورها تلقی می‌گردد. این مفهوم از نگاه و تجربه اینجانب به معنای حرکت به سوی الگوی جدیدی از «چندجانبه‌گرایی منطقه‌ای» است که کشورمان با توجه به برتری ژئوپلتیک منطقه‌ای، منفعت فراوانی از آن می‌برد. توجه به زنجیره انتقال منطقه‌ای در کریدور شمال و جنوب، از سن‌پطرزبورگ تا بمبئی، و کریدور شرقی و غربی چینی، یعنی جاده ابریشم جدید یا BRI، از بی‌جینگ(پکن) تا اروپای شرقی که ایران بنا به جبر جغرافیایی در نقطه اتصال آن قرار می‌گیرد، درس‌های مهمی برای تنظیم سیاست‌گذاری خارجی و اقتصادی کشورمان دارد.
ابراهیم متقی، استاد روابط بین‌الملل دانشگاه تهران
۱. جنگل باز می‌گردد، رابرت کیگان، ترجمه خلیل شیر غلامی و رضا مصطفایی، انتشارات ابرار معاصر تهران
این کتاب در سال ۱۴۰۰ توسط انتشارات ابرار معاصر جاپ و منتشر شده است. این کتاب در زمره مبانی اصلی اندیشه رئالیستی روابط بین‌الملل است.
رابرت کیگان، نظریه‌پرداز ساختاری روابط بین‌الملل، کتاب «جنگل باز می‌گردد» را به‌عنوان هشداری برای رهبران سیاسی و سیاست خارجی آمریکا تنظیم کرده است. کیگان به این موضوع اشاره دارد که نظام بین‌الملل ماهیت آنارشی داشته و قدرت‌های بزرگ همواره باید از آمادگی اثربخشی، و تحرک تاکتیکی برای کنترل تهدیدات برخوردار باشند.
۲. توهم بزرگ، جان مرشایمر، ترجمه دلیله رحیمی آشتیانی و منصور براتی، انتشارات ابرار معاصر تهران
این کتاب از این جهت اهمیت دارد که مبتنی بر سیاست‌های رئالیستی روابط بین‌الملل است. مرشایمر به این موضوع اشاره می‌کند که در بسیاری از موارد آمریکایی‌ها از رویایی لیبرالی بهره می‌گیرند.
رویای لیبرالی یعنی تلاش برای دموکراسی در تمامی حوزه‌های جغرافیایی و این انگاره منجر به افزایش هزینه‌های نظامی و امنیتی آمریکا خواهد شد، بدون آنکه آمریکا نتیجه مشخصی به دست آورد. در کتاب توهم بزرگ، رویاهای لیبرالی مورد انتقاد قرار گرفته و محور اصلی رفتار در سیاست خارجی را بر اساس معادله قدرت، موازنه و مصالحه قرار داده است.
۳. جنگ محتوم، گراهام آلیسون، ترجمه رحمت حاجی مینه و محمد عابدی، انتشارات ابرار معاصر تهران
آلیسون تلاش دارد تا موضوع موازنه قدرت در روابط چین و آمریکا را تبیین کند. آلیسون بر این اعتقاد است که معادله سیاست و قدرت همواره در حال تغییر بوده و چین در سال‌های قرن ۲۱ موقعیت اقتصادی، نظامی و ژئوپلیتیکی خود را ارتقا داده است. او با الهام از کتاب تاریخ جنگ‌های پلوپونزی که توسط توسیدید منتشر شده به این موضوع اشاره دارد که چین در دوران جدید به مازاد قدرت دست پیدا کرده و این امر زمینه شکل‌گیری جنگ محتوم و تعارض اجتناب‌ناپذیر بین آمریکا و چین را در آینده فراهم می‌سازد.
صادق زیباکلام، استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران
۱. چرا ملت‌ها شکست می‌خورند، دارون عجم‌اوغلو و جیمز ای. رابینسون، ترجمه: محسن میردامادی و محمدحسین نعیمی‌پور، انتشارات روزنه
مشکل چیست که بعد از ۱۱۷ سال از انقلاب مشروطه، ما همچنان به آرزوی «حکومت براساس قانون» در ایران نرسیده‌ایم؟
۲. همسایه‌ها، احمد محمود، نشر امیر کبیر
این رمان به‌خوبی فضای دوران ملی شدن صنعت نفت را ترسیم کرده است.
۳. گرامافون، صادق زیباکلام، نشر روزنه
این کتاب نه داستان است، نه خاطرات و نه تحلیل سیاسی. در عین حال همه این عناصر را در قالب سرگذشت زندگی پریوش سطوتی (همسر دکتر حسین فاطمی) در بر دارد.
الهه کولایی، رئیس مرکز مطالعات اوراسیای مرکزی
۱. ایران و روسیه در بازی بزرگ، النا آندری یوا. الهه کولایی و محمدکاظم شجاعی، ناشر: دانشگاه تهران
برای درک نگاه تاریخی روس‌ها به ایران، این کتاب اهمیت بالایی دارد. این نکته مهم است که این موضوع، تنها یک مساله تاریخی نیست و امروز هم ادامه دارد.
۲. نوسازی روسی و الگوی هویتی روسی، الهه کولایی و فرزاد کلبعلی، انتشارات خرسندی
برای درک و شناخت مبانی هویت روسی و ریشه‌های آن، به‌ویژه در ارتباط با روابط آن با اوکراین و اروپا
۳. سیاست طایفه‌ای و گذار دولت در آسیای مرکزی، کاتلین کالینز، الهه کولایی، محمدکاظم شجاعی، انتشارات وزارت امور خارجه
برای درک موانع و چالش های دمکراسی در آسیا و آفریقا، با تأکید بر ساختارهای اجتماعی- اقتصادی این کشورها، به‌ویژه در شرایط پسااستعمار