فردای اقتصاد: کسب‌وکار و سرمایه‌گذاری در ایران مستلزم فراهم بودن محیط نهادی مناسب و امنیت‌بخش در کشور است. این موضوع اثبات شده که صاحبان سرمایه، سرمایه‌های خود را در کشوری به کار خواهند انداخت که علائم و نشانه‌های امنیت اقتصادی به خوبی در آن قابل مشاهده باشد. با توجه به اهمیت این موضوع، «فردای اقتصاد» با نظرسنجی از صاحبنظران و فعالان اقتصادی، سه سوال کلیدی را درباره اقتصاد ایران در ۱۴۰۲ مطرح کرد.
۱- مهمترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در کشور در سال ۱۴۰۲ چیست؟
۲- مهمترین فرصت‌های اقتصاد ایران در سال ۱۴۰۲ چیست؟
۳- سه اولویتی که دولتمردان باید در سال ۱۴۰۲ به آن توجه کنند، چیست؟
در این گزارش به بررسی پاسخ‌های صاحبنظران و فعالان اقتصادی در رابطه با مهمترین ریسک‌ها و فرصت‌هایی که اقتصاد ایران در سال جاری با آن مواجه است، پرداخته‌ایم. پاسخ سوال سوم را هم در این گزارش بخوانید: اولویت‌های اقتصاد ایران در ۱۴۰۲
محمد قاسمی، رئیس مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران
ریسک‌ها: ادامه بی‌ثباتی در بازار ارز، ادامه تورم فزاینده و افزایش هزینه‌های تولید با هزینه دستمزد و انرژی و خوراک بنگاه‌های شیمیایی و فولادی و به زبان خلاصه بی‌ثباتی اقتصاد کلان و افزایش هزینه تولید و نیز تورم مصرفی خانوار مهمترین ریسک برای بنگاه‌های اقتصادی و خانوارهاست.
شکاف عرضه و تقاضای برق مصرفی و خروج بنگاه‌های تولیدی از مدار، کمبود آب، ناترازی گاز در زمستان، نرخ بالای بهره و کمبود منابع مالی مورد نیاز بنگاه‌های اقتصادی، خروج بیشتر سرمایه انسانی و سرمایه مالی و تهی ماندن اقتصاد از نهاده‌های مهم اقتصاد دانش‌بنیان را می‌توان مهمترین ریسک‌های امسال و سال‌های پس از آن دانست. علاوه بر این ریسک‌ها، موارد متعددی از نااطمینانی ناشی از عدم توافق در مذاکرات هسته‌ای، عدم الحاق به FATF، شکل‌گیری مجدد اعتراضات و نیز کاهش یا قطع ارتباط دیپلماتیک و اقتصادی با برخی کشورهای اروپایی و حتی برخی کشورهای همسایه با بهانه‌هایی چون پیشرفت‌های هسته‌ای، جنگ اوکراین یا حقوق بشر را باید مورد توجه قرار داد.
فرصت‌ها: همچنان مهمترین فرصت اقتصاد ایران به نتیجه رساندن مذاکرات توافق هسته‌ای و بهره‌گیری از فرصت‌های تامین مالی، جذب ماشین‌آلات و فناوری و رفع محدودیت‌های صادرات نفت و مبادلات مالی است.
مشارکت فعال در بازسازی سوریه و عراق، بهره‌گیری موثر از تحریم‌های روسیه برای صادرات محصولات کشاورزی و حتی برخی کالاهای صنعتی از جمله فرصت‌های ایران است. در عین حال، مهمترین فرصت آینده را باید در ظهور فناوری‌های نوین و تعداد زیادی دانش‌آموختگان علاقمند و فعال دانست که می‌توانند فرصت بزرگی برای چرخش فناورانه و جهش اقتصادی برای ایران به شمار آیند.
محسن جلال‌پور، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران
ریسک‌ها: بی‌ثباتی در وضعیت اقتصادی و پیش‌بینی‌ناپذیری که موجب نگرانی و عدم تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران می‌شود.
عدم ارتباط با کشورها و روابط محدود در عرصه بین‌الملل که سبب می‌شود که سرمایه‌گذار اطمینانی به آینده نداشته باشد.
بی‌ثباتی نرخ ارز، شرایط را برای تصمیم‌گیری سخت کرده است. از سوی دیگر، سیاستگذاریهای نادرست سیاستگذار، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌هایی که در امر صادرات، واردات و بازرگانی اتخاذ می‌کند. مهمترین ریسک سرمایه‌گذاری، نااطمینانی است که در سال‌های گذشته وجود داشته و احتمالا در سال جاری تشدید خواهد شد.
فرصت‌ها: اگر چالش‌های روابط بین‌الملل حل نشود، فرصت بلندمدتی برای اقتصاد ایران وجود نخواهد داشت و هر آنچه در سال ۱۴۰۲ انجام می‌دهیم، باید با نگاهی کوتاه‌مدت و با توجه به فضای گلخانه‌ای محدود موجود در کشور باشد. به بیانی دیگر، فرصت پایدار و بلندمدتی در سال ۱۴۰۲ متصور نیستم، مگر آنکه گشایشی در امور روابط بین‌الملل و پیوند اقتصاد ایران به اقتصاد جهانی حاصل شود.
حسین سلاح‌ورزی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: ریسک‌های سیاسی در محیط داخلی و خارجی و تعمیق شکاف تکنولوژیک میان اکوسیستم اقتصادی ایران و رقبای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای.
فرصت‌ها: مهمترین فرصت پیش‌روی اقتصاد ایران عزم و همدلی دولت و بخش خصوصی برای همکاری سازنده است.
جهانبخش سنجابی شیرازی، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: ریسک سیاسی و امنیتی حاکم بر کشور، عدم ثبات قوانین و مقررات، ریسک عدم ثبات شاخص‌های زیرساختی اقتصادی مانند شاخص برابری نرخ ریال نسبت به ارزهای بین‌المللی، ریسک‌های ناظر بر سیاستگذاریهای ارزی و پولی. این چهار آیتم، موانع جدی در برابر جذب سرمایه‌گذاری خارجی برای سرمایه‌گذاری در ایران هستند.
فرصت: اگر بتوانیم بهبود مناسبات سیاسی را در بستر تعاملات جهانی و روابط بین‌الملل شکل دهیم، به نظر می‌رسد امکان جذب سرمایه در صنایع بالادستی نفت و گاز یکی از فرصت‌های پیش‌رو است. توسعه صادرات محصولات با ارزش افزوده بالا به کشورهای همسایه و سایر مقاصد صادراتی، همچنین تثبیت ابعاد سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی جامعه فرصت دیگری است که می‌تواند نخستین ریسک مورد اشاره را کاهش دهد.
سیدحمید حسینی، سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی
ریسک‌ها: ادامه ناآرامی‌ها و اعتصابات به‌شدت موجب بی‌ثباتی اقتصادی و تشدید فرار سرمایه از کشور خواهد شد.
فرصت‌ها: گسترش روابط ایران با روسیه و چین و بهره‌گیری از فرصت ترانزیت ایران
پدرام سلطانی، فعال اقتصادی
ریسک‌ها:
ریسک سیاسی: بدتر شدن روابط بین‌المللی، تشدید اعتراضات مردم و اقشار
ریسک امنیتی: تنش‌های نظامی در منطقه و امکان بروز حملات محدود نظامی
ریسک اقتصادی: ابرتورم، کمبود ارز در دسترس، جهش نرخ ارز
ریسک اجتماعی: تشدید جرائمی مانند سرقت، کمبود نیروهای متخصص به دلیل افزایش جدی مهاجرت به خارج از کشور
ریسک تجاری: تشدید سختی و افزایش هزینه تجارت خارجی، افزایش مشکلات حمل ونقل بین‌المللی
فرصت‌ها: فرصتی برای اقتصاد سالم وجود ندارد، اما برای اقتصاد ناسالم و توسعه کسب‌وکارها دور زدن تحریم (صرافی، فروش نفت، واردات کالاهای تحریمی، قاچاق کالاهای یارانه‌ای و مانند این‌ها) فرصت‌ها بیشتر می‌شود.
حسین سلیمی، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: متغیرهای اقتصادی با توجه به تورم بالا و تغییرات در نرخ ارزهای خارجی، ریسک سرمایه‌گذاری چه داخلی و چه خارجی را با خطر مواجه می‌کند.
فرصت‌ها: با توجه به متغیرهای اقتصادی و مشخص نبودن قیمت‌های سوخت، تنها فرصت با عملیات بازرگانی کوتاه‌مدت عملی خواهد بود.
مسعود دانشمند، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: چالش امنیت و عدم اعتماد
فرصت‌ها: سرمایه‌گذاری در تولید به شرط تعامل با نظام جهانی
فرشید شکرخدایی، رئیس کمیسیون توسعه پایدار، محیط زیست و آب اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: مهمترین ریسک برای سرمایه‌گذاری در سال بعد، ریسک نوسان شدید قیمت‌ها و قیمت‌گذاری دستوری دولت است. ریسک کاهش تقاضای مردم به دلیل کاهش درآمد واقعی در سال جاری وجود دارد.
فرصت‌ها: مهمترین فرصت سال ۱۴۰۲، استفاده از فرصت عقب‌ماندگی بازار سرمایه از تورم است و البته توسعه سرمایه‌گذاری در حوزه ارائه خدمات به سالمندان که حتما در کشور رو به رشد خواهد بود.
حسن فروزان‌فرد، رئیس کمیسیون حمایت قضایی و مبارزه با فساد اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: مهمترین ریسک در اقتصاد ایران آن است که ریسک‌ها قابل اندازه‌گیری و پیش‌بینی نیستند. اصولا پیش‌بینی‌ناپذیری اقتصاد ایران و مولفه‌های مهم اقتصادی در کشور، مهمترین ریسک برای کشور است. وقتی پیش‌بینی‌پذیری وجود داشته باشد، حداقل ریسک‌ها قابلیت اندازه‌گیری پیدا می‌کنند و ریسک‌هایی که اندازه‌گیری می‌شوند، با ابزارهای مختلف، قابلیت مدیریت نیز پیدا می‌کنند.
فرصت‌ها: متناسب با تدابیر بانک مرکزی و وزارت اقتصاد در کنار تغییر جهت در حوزه سیاست‌های خارجی، مهمترین فرصت، کنترل رشد نقدینگی و نرخ تورم خواهد بود و ایجاد آرامشی که سبب شود بنگاه‌های اقتصادی از بحران خارج شوند.
شهاب جوانمردی، نایب رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: سرمایه‌گذاران همواره با ریسک‌های معمولی به‌واسطه پیچیدگی‌های مسائل سیاسی و بین‌المللی که داریم، روبه‌رو هستند. با توجه به نرخ بهره و انتظار بازدهی که به‌واسطه نرخ تورم در کشور وجود دارد، سرمایه‌گذاری در زمان کنونی چندان مناسب به نظر نمی‌رسد. بنابراین عملا سرمایه‌گذاری‌های کوتاه‌مدت و پربازده که اغلب به سمت فعالیت‌های سفته‌بازی متمایل می‌شود، رونق می‌گیرد. از سویی با نرخ خروج از سرمایه در کشور مواجه هستیم. بنابراین به‌جای آنکه از سرمایه‌گذاری‌های جدید حرف بزنیم، نظر سرمایه‌گذاران و صاحبان کسب‌وکار را به بهینه کردن و حفظ سرمایه‌گذاری‌های موجود و حذف هزینه‌های زائد جلب می‌کنم تا سرمایه‌گذاری‌های فعلی بتواند ادامه پیدا کند و موجب عدم اشتغال جدیدی نشود.
فرصت‌ها: مهمترین فرصت را در دیجیتالی کردن صنایع پیشینی و متقدم به بخش‌های صنعت می‌بینم که تشکیل‌دهنده تولید ناخالص داخلی هستند.
حمیدرضا صالحی، نایب رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: ریسک‌های سرمایه‌گذاری را می‌توان در دو بعد داخلی و خارجی دسته‌بندی کرد. در بعد خارجی، احیای برجام هنوز در ابهام به سر می‌برد. البته با توجه به اینکه ایران با کشورهای عربی و عربستان به توافق رسیده است، پیش‌بینی می‌شود که این احتمال وجود دارد که ایران با کشورهای غربی نیز در سال جدید به توافق برسد. در این حالت، یکی از بزرگ‌ترین ریسک‌های امنیت اقتصادی در کشور از بین خواهد رفت.
دیگر ریسک موجود، ثبات در قیمت حامل‌های انرژی در ایران است که قابل پیش‌بینی نیست و دولت باید آنها را طی پنج سال آینده تعیین تکلیف کند تا مشخص شود که آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی با چه فرمولی در دستور کار قرار خواهد گرفت. از سوی دیگر، تورم به‌عنوان ریسک مهم دیگر می‌توان یاد کرد، زیرا هنوز نرخ واقعی آن مشخص نشده است. غیرقابل‌پیش‌بینی بودن اقتصاد از ریسک‌های مهم دیگری است که در پیش روی اقتصاد ایران قرار دارد که امنیت اقتصادی را به‌شدت کم‌رنگ می‌کند.
فرصت‌ها: اقتصاد ایران سال‌هاست از جهان عقب مانده است. این در حالی است که در جای جای ایران، زمینه‌های بزرگ شدن کیک اقتصادی فراهم است و اگر مشکلات اقتصاد کلان کشور مرتفع شود، فرصت‌های قابل توجهی در کشور وجود دارد. یکی از این فرصت‌ها، انرژی است. اکنون در ایران در حدود ۱۵هزار مگاوات کمبود برق داریم که نیازمند بیش از ۱۲میلیارد دلار سرمایه‌گذاری است.
همچنین اگر بهبود روابط خارجی ایران با سایر کشورها فراهم شود، صادرات از اهمیت بالایی برخوردار خواهد بود. ایران اکنون سهم خوبی از بازار صادراتی را در اختیار ندارد و در صورت پیوست با اقتصاد جهانی و حل مشکلات بانکی ایران در نظام بانکی بین‌المللی، می‌تواند سهم بالایی از بازار را از آن خود کند.
محیط‌زیست و کاهش آلایندگی، هرچند به‌عنوان تهدید برای کشور محسوب می‌شود، اما در عین حال می‌تواند فرصت خوبی باشد تا نهادهای بین‌المللی برای حل این بحران در ایران سرمایه‌گذاری کنند.
اگر از مداخله دولت در اقتصاد ایران کاسته شود و در عین حال، بخش خصوصی قوی شود، می‌توان به تقویت اتاق بازرگانی در سال جدید امیدوار بود تا نه در قامت مشاور، بلکه در قالب ارائه‌دهنده راهبرد، در کنار دولت قرار گیرد.
بهرام سبحانی، رئیس انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
ریسک‌ها: بی‌ثباتی در نرخ ارز و چندنرخی بودن آن با تفاوت زیاد
فرصت‌ها: سرمایه‌گذاری در بخش تأمین انرژی (توسعه میدان‌های گازی، توسعه نیروگاه‌های خورشیدی)
سیده فاطمه مقیمی، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: مهمترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در ایران در سال جدید کماکان تداوم تحریم‌هاست. در چنین شرایطی سیاستگذار باید در مسیری حرکت کند که این ریسک‌ها را به کمترین میزان تقلیل دهد.
فرصت‌ها: فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران بسیار زیاد است و تنها باید برای سرمایه‌گذار داخلی و خارجی این اطمینان را فراهم کرد که سرمایه در ایران ایمن خواهد بود و امکان تبدیل یا حتی بازگشت سرمایه برای سرمایه‌گذار فراهم خواهد بود.
هادی تیزهوش تابان، رئیس اتاق بازرگانی گیلان در دوره نهم
ریسک‌ها: تحریم‌های اقتصادی و عدم مدیریت روابط بین‌الملل، عدم ثبات اقتصادی و مشکلات ایجاد شده در فضای سیاسی کشور از مهمترین ریسک‌های سرمایه‌گذاری در کشور است.
فرصت‌ها: سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تجاری در حوزه‌های ریلی، زمینی و دریایی، سرمایه‌گذاری در حوزه‌های تأمین انرژی، همچنین سرمایه‌گذاری در حوزه آب جهت رفع بحران آبی از مهمترین فرصت‌های سرمایه‌گذاری است.
کیوان کاشفی، نایب رئیس اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: عدم پیش‌بینی سیاسی ایران و تحریم‌ها، غیرقابل پیش‌بینی بودن بازارها و قیمت‌ها، کاهش قدرت خرید داخلی به علت تورم و افزایش فقر و مشکلات متعدد پیش روی صادرات
فرصت‌ها: توجه به تولید و تجارت بر پایه دانش و آی‌تی، زیرا جوانان برازنده و لایقی در این حوزه داریم.
مهدی پورقاضی، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: اولین چیزی که سرمایه‌گذاری نیاز دارد، امنیت است، اما آیا امنیت در کشور وجود دارد؟ تورم افسارگسیخته‌ای که در سال ۱۴۰۱ وجود داشت و راه‌حل مشخصی ازسوی دولت برای آن ارائه نشد، حتما حقوق‌بگیران و جمعیت کم‌درآمد را در سال جدید معترض می‌کند که همین امر نشانه ناامنی است.
ازسویی سیاست‌های دولت نامشخص است. کسی نمی‌تواند پیش‌بینی کند که در سال جدید آیا نرخ سوخت یا برق یا سایر اقلام افزایش پیدا می‌کند یا خیر. در کشوری که ناامنی وجود دارد و هیچ سیاستی از سوی دولت قابل پیش‌بینی نیست، هیچ سرمایه‌گذاری، سرمایه خود را در معرض چنین ریسک‌هایی قرار نمی‌دهد. بنابراین مهمترین ریسک‌ها برای سرمایه‌گذار در ایران، نبود امنیت و همچنین فقدان چشم‌انداز روشن از آینده و بلاتکلیفی است.
در شرایط فعلی، اغلب سرمایه‌گذاران داخلی حاضر به سرمایه‌گذاری نیستند یا تمایل به خروج سرمایه از کشور دارند. در گذشته مهاجرت در بین جوانان وجود داشت، بعدتر به نخبگان رسید و حالا مهاجرت به سرمایه‌گذاران رسیده است. عوامل متعددی وجود دارد که نشان می‌دهد ایران با ریسک سرمایه‌گذاری بالا روبه‌روست.
فرصت‌ها: اگر نگرانی‌ها در مورد همکاری با روسیه و رفع موانع بانکی، گمرکی، حمل‌ونقل و تجاری برطرف شود، همکاری با روسیه می‌تواند برای ایران فرصت باشد. همچنین فرصت همکاری با کشورهای حاشیه خلیج‌فارس نیز به‌عنوان فرصت برای ایران باید مدنظر قرار گیرد.
رضا پدیدار، رئیس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: مهمترین ریسک سرمایه‌گذاری در کشور مربوط به تولید است که به‌دلیل عدم شفافیت‌های سیاست‌های اقتصادی و تغییرات نابهنگام شاخص‌ها، اطمینان را از افراد علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری سلب کرده است.
فرصت‌ها: مهمترین فرصت‌های اقتصادی در ایران استفاده از ظرفیت‌های فکری و اجرایی نسل جوان و سپردن امور به این نسل است. همچنین تلاش برای رفع تحریم‌ها و اتصال اقتصاد ایران به شبکه اقتصاد جهانی.
فریال مستوفی، رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: ریسک‌های سیاسی و ریسک‌های اقتصادی متاثر از اتخاذ سیاست های کلان اقتصادی دو ریسک مهم برای تجارت به طور اعم و سرمایه‌گذاری به طور اخص است.
تجربه کشورهای موفق نشان می‌دهد ورود سرمایه خارجی در این کشورها مبتنی بر اتخاذ سیاست‌های صنعتی کلان و اجرای قاطع این سیاست‌ها بوده است. انتخاب و تمیز روش‌های مختلف سرمایه‌گذاری در حوزه‌ها و بخش‌های اقتصادی هر کشور نیازمند بررسی دقیق متخصصان اقتصادی، فنی و حقوقی و مالی است تا با تدوین نقشه راه مشخصی برای جذب سرمایه در بخش‌های اولویت‌دار کشور، مسیر جذب سرمایه‌گذاری را تسهیل کنند.
در کنار این موضوع، آماده‌سازی بسترهای سرمایه‌گذاری از مهمترین عوامل برای جذب سرمایه‌گذاری در کشور است. جذب سرمایه‌گذاری در وضعیت فعلی اقتصاد کشور نیاز به تفکر هوشمندانه در تدوین سیاست‌های کلان، همچنین مدیریت اجرای این سیاست‌ها بر اساس واقعیات و ظرفیت‌های موجود است. باید در نظر داشت در فرآیند جهانی شدن، سرمایه‌گذاران به دنبال کسب سود بیشتر و مکانی امن‌تر برای سرمایه‌گذاری هستند. بنابراین چنانچه امنیت سرمایه‌گذاری در کشور تضمین شده و بستر قانونی لازم فراهم شود و ثبات اقتصادی برقرار شود، سرمایه‌گذاران اعم از داخلی و بین‌المللی میل و رغبت برای سرمایه‌گذاری در ایران پیدا خواهند کرد. متاسفانه سوابق موجود از عملکرد دولت و مشکلات موجود، باعث بی‌اعتمادی سرمایه‌گذاران شده و از این حیث، سرمایه‌گذاری هیچگاه آنطور که باید، در کشور وضعیت مطلوبی نداشته است، در صورتیکه ایران از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بالقوه بسیاری برخوردار است و چنانچه ضعف مدیریت و سیاستگذاری برطرف شود، بسیاری از موانع موجود برطرف می‌شود.
فرصت‌ها: گفتمان بین‌المللی مهمترین فرصت ایران در سال پیش روست. اصولا توافق به نفع ایران خواهد بود، چنانچه بتوانیم در جریان مذاکرات هوشمندانه به قراردادی برد-برد برسیم، این موضوع سرآغاز مثبتی برای تبدیل فرصت‌های بالقوه کشور به بالفعل خواهد بود. در فرایند جهانی شدن آنچه مسلم است اینکه جزیره‌ای عمل کردن نه مطلوب است و نه ممکن.
قطع روابط بین‌المللی در جنبه‌های مختلف باعث آسیب به اقتصاد کشور و حتی وضع معیشتی مردم می‌شود. همچنین باعث افزایش ریسک سرمایه‌گذاری کشور شده و اندک فرصت‌های تجارت بین‌المللی را نیز از بین خواهد برد؛ بنابراین توجه کافی به بهبود محیط کسب‌وکار و فراهم آوردن بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری از مهمترین اقدامات پیش‌رو سال جدید در بعد داخلی است. در بعد خارجی نیز فراهم آوردن شرایط جهت پیوستن به نهادها و پیمان‌های مالی و تجاری بین‌المللی و گفتمان جهت رفع تحریم‌ها از اقدامات ضروری است.
ولی‌اله افخمی‌راد، رئیس اسبق سازمان توسعه تجارت
ریسک‌ها: بی‌ثباتی ناشی از عدم پیوستن به کنوانسیون اقدام مالی و ادامه تحریم‌های غرب و سیاست‌های نادرست اقتصادی
فرصت‌ها: اگر منظور کسب سود باشد، مهمترین آن پرداختن به واردات کالاهای معاف از کنترل‌های دولتی است.
حسین ابویی‌مهریزی، معاون اسبق برنامه‌ریزی وزارت صمت
ریسک‌ها: وضعیت سیاسی و اجتماعی، ناکارآمدی و عدم هوش و تجربه در متصدیان امور در حاکمیت، برنامه‌ریزی دقیق و زمان‌بندی شده اجرایی خارجی برای منزوی‌سازی و تحدید هرچه بیشتر سیاسی و اقتصادی کشور، حاکمیت یکپارچه و قبیله‌ای غیرپاسخگو، پر مدعائی و طبل توخالی بودن برخی مدیران اجرایی و تقنینی، کوچک شدن روزافزون کیک اقتصادی کشور، کاهش شدید سرمایه و اعتماد اجتماعی حاکمیت، دلسردی و ناامیدی افراد خبره، دانا و توانمند در کشور، آوار شدن تورم مهیب و ابرتورم بر اقتصاد و زندگی مردم، یک‌جانبه‌نگری و غلتیدن مفرط در دامان روسیه و چین، بی‌انگیزگی، ناامیدی، سرخوردگی و مهاجرت روزافزون سرمایه‌های انسانی.
فرصت‌ها: تنها فرصتی که کورسوی امیدی می‌تواند تلقی شود وضعیت آب و شاید افزایش محصولات کشاورزی و تأمین نسبی برخی از مایحتاج مردم است.
منصور معظمی، مدیرعامل اسبق ایدرو
ریسک‌ها: بلاتکلیفی در پرونده برجام مانع جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تکنولوژی در ایران شده و سرمایه‌گذار داخلی نیز به تنهایی قادر به انجام پروژه‌های سنگین در برنامه‌های توسعه نیست. ناآرامی‌های موجود در فضای سیاسی، امنیتی و اجتماعی داخلی و خارجی، بلاتکلیفی برنامه پنجساله هفتم از جمله ریسک‌های امسال است.
فرصت‌ها: انعقاد قرارداد بین ایران با چین یکی از فرصت‌های پیش‌روی اقتصاد ایران به شمار می‌رود. چین یکی از بزرگ‌ترین ابرقدرت‌های اقتصادی جهان است. چین در سال ۲۰۲۲ هم سرمایه خارجی بالایی را جذب کرده و هم جزو کشورهایی بوده که سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی را در کشورهای دیگر داشته است؛ بنابراین همکاری با چین و تلاش برای به ثمر رسیدن مفاد این قرارداد می‌تواند به احیای اقتصاد ایران کمک کند.
از سوی دیگر، احیای روابط ایران و عربستان اقدام درستی بود که می‌تواند فرصت‌های خوبی را پیش‌روی اقتصاد ایران قرار دهد. در سال ۱۴۰۲ انتظار می‌رود که دولت این پازل سیاسی را تکمیل کرده و ادامه دهد. تکمیل این پازل، ارتباط با همسایگان خواهد بود. ارتباط با همسایگان نیز البته دارای ظرفیتی است که اگر بخواهیم از این ظرفیت بیشتر استفاده کنیم، مستلزم تبیین و بازتعریف ارتباطات ایران یا کشورهای دیگر است. این فرصت برای کشور فراهم است که دولتمردان در سال ۱۴۰۲ بتوانند از طریق گفت‌وگو، مسائل سیاسی بین‌المللی را حل کنند.
حاکمیت باید فرصت گفت‌وگو را با فراهم‌ساختن شرایطی که مردم احساس مشارکت و دلدادگی بیشتری به حاکمیت داشته باشند، فراهم کند. این اقدام موجب ایجاد حس امیدواری در بطن جامعه خواهد شد.
در عین حال، دولت باید انبوه ۸۰هزار طرح عمرانی را تعیین‌تکلیف و اولویت‌بندی کرده و در صورت نیاز واگذار کند. در واقع یکبار برای همیشه در این زمینه تصمیم‌گیری کند.
همچنین مردم در سال‌های اخیر در رابطه با بازار سرمایه، آسیب‌های جدی دیده‌اند. اگرچه دولت تلاش می‌کند تا فضا را بهبود بخشد، اما انتظارات مردم از بورس برآورده نشده است. امیدواریم این فرصت فراهم شود تا بورس بتواند شرایط بهتری را در سال ۱۴۰۲ تجربه کند.
محمود دودانگه، معاون اسبق وزیر صمت و صاحبنظر حوزه تجارت
ریسک‌ها: تداوم تحریم‌ها و افزایش دامنه آن، ناکارآمدی حکمرانی اقتصادی، عدم ثبات در قوانین و مقررات، وجود رانت و فساد، روند نامطلوب متغیرهای کلان اقتصادی (رشد اقتصادی، تورم، بهره‌وری، سرمایه‌گذاری و...)، وجود یارانه گسترده و غیرهدفمند در اقتصاد، ناکارآمدی نظام قیمت‌گذاری در اقتصاد، عدم شفافیت در اقتصاد ایران
فرصت‌ها: فرصت بهبود روابط سیاسی و اقتصادی، فرصت سرمایه‌گذاری مشترک با بنگاه‌های بزرگ بین‌المللی، فرصت اصلاح نظام حکمرانی اقتصادی، فرصت ارتقای نقش و جایگاه بخش خصوصی در اقتصاد
فاطمه دانشور، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: بخش خصوصی کم‌توان به علت فشارهای دولت بر این بخش و افزایش هزینه تولید، تداوم رکود، تورم و افزایش هزینه تولید و به‌صرفه نبودن آن، به‌صرفه بودن فعالیت‌های غیرمولد
فرصت‌ها: استفاده از فرصت مذاکره با کشورهای همسایه. اگر دولتمردان، سیاست‌های خارجی خود را در ادامه مذاکره با عربستان تداوم بخشند و وارد گفت‌وگو و تعامل با جهان شوند، بهترین فرصت برای حل مشکلات کشور خواهد بود.
عباس آرگون، نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: وجود عدم قطعیت‌ها و نااطمینانی‌های فراوان و پیش‌بینی‌پذیر نبودن شرایط اقتصادی، تورم بالا، بی‌ثباتی در قوانین و مقررات، قیمت‌گذاری دستوری
فرصت‌ها: وجود ظرفیت‌های بالقوه و بالفعل فراوان در کشور برای سرمایه‌گذاری، تولید، اشتغال و افزایش صادرات
جمشید نفر، دبیر کنفدراسیون صادرات ایران
ریسک‌ها: بخشنامه‌های خلق‌الساعه
فرصت‌ها: آشتی با دنیا و کاهش هزینه تجاری و مبادلاتی
ابوالفضل روغنی گلپایگانی، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: تورم فزاینده، عدم حل دیپلماسی اقتصادی کشور
فرصت‌ها: جذب سرمایه‌گذاری خارجی با دیپلماسی فعال سیاسی و اقتصادی و عبور از بحران‌های مسائل سیاسی. بحران‌های انرژی و زیرساختی نیز تنها در سایه حل دیپلماسی اقتصادی ممکن است.
بهرام شکوری، فعال اقتصادی
ریسک‌ها: البته پیش‌فرض سوال، گزاره قابل اثباتی نیست و ممکن است طیفی از صاحبان سرمایه که دارای خصوصیت ریسک‌پذیری باشند، فعالیت در محیط ناامن و به دنبال آن احتمال سود بالاتر را ترجیح دهند. با این حال، نگاه تجربی از میل بالاتر سرمایه‌گذاران به حضور در بستر ایمن یا ریسک مدیریت شده حکایت دارد.
احتمال توافق هسته‌ای با غرب و تاثیر آن روی متغیرهای کلان اقتصاد ایران، همچنین احتمال حضور شرکت‌های خارجی متأثر از این توافق به‌عنوان رقیب یا همکار، به‌عنوان اصلی‌ترین چالش فضای کسب‌وکار شناخته می‌شود. بر این اساس این عامل، مهمترین تغییردهنده بستر کسب‌وکار کشور خواهد بود.
فرصت‌ها: تعمیق حضور در بازار بین‌المللی اجزای زنجیره ارزش تولیدات معدنی، علاوه بر ارزآوری، موجب ایجاد وابستگی صنایع خارجی به ارتباط تجاری با ایران شده و هزینه تحریم‌ها را برای دیگر کشورها افزایش می‌دهد. این اقدام در افزایش توان مذاکره برای کسب امتیازات بیشتر نیز موثر است. در برابر هرگونه اقدام در ایجاد محدودیت در جریان آزاد تجارت، حرکتی همسو با جریان تحریم کشور است.
سجاد غرقی، نایب رئیس کمیسیون صنعت و معدن اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: میزان نرخ تورم اگر کماکان بالای ۴۰درصد باشد، احتمال آنکه در مقطعی به سمت ابرتورم حرکت کنیم افزایش می‌یابد. بنابراین مهار تورم و کنترل این ریسک دارای اهمیت بالایی است.
افزایش نرخ ارز و بی‌ثباتی آن نیز از دیگر ریسک‌های سرمایه‌گذاری در ایران به شمار می‌رود. البته افرادی که به‌تازگی قصد ورود به فعالیت‌های اقتصادی را دارند، با چالش‌های بیشتری روبه‌رو خواهند شد.
فرصت‌ها: فرصت‌های اقتصادی را تا اندازه‌ای در صنایع منبع‌محور می‌بینم. پتروشیمی و زنجیره آهن و فولاد و تا اندازه‌ای صنعت مس.
روح‌اله لطیفی، سخنگوی کمیسیون روابط بین‌الملل و توسعه تجارت خانه صمت
ریسک‌ها: عدم ثبات در بازار و قوانین ضدسرمایه‌گذاری و تولید
فرصت‌ها: تولید و صادرات محصولات نیمه‌ساخته مشتقات نفتی و پتروشیمی
مهدی کرباسیان، رئیس اسبق هیات عامل ایمیدرو
ریسک‌ها: تحریم و عدم تعامل بین‌المللی به‌طور مستقیم بر اقتصاد کشور و معیشت مردم، توسعه اقتصادی و تولید اثر منفی گذاشته و به‌عنوان بزرگ‌ترین ریسک اقتصادی شناخته می‌شود. تغییر مداوم مقررات، تصمیم‌های عجولانه، عدم توجه به نظرات دلسوزان اقتصادی و تجربه چهل‌سال گذشته از جمله ریسک‌های اقتصاد ایران است.
فرصت‌ها: ظرفیت‌های کشور در نفت و گاز، معدن و جایگاه استراتژیک ایران در حوزه ترانزیت و سواپ. در ادامه آن، ایجاد اشتغال، افزایش نرخ رشد اقتصادی و کاهش تورم
احمد نعمت‌بخش، دبیر انجمن خودروسازان
ریسک‌ها: عدم ثبات تصمیم‌گیری مسئولان. سرمایه‌گذار باید بداند در حداقل پنج سال آینده چه سیاست‌هایی اتخاذ می‌شود. متأسفانه بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های دولت ثبات ندارد و هرچند وقت یکبار تغییر کرده و بعضا ضدونقیض هستند.
فرصت‌ها: احیای برجام
آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن قطعه‌سازان کشور
ریسک‌ها: عدم ثبات سیاسی و به تبع آن عدم ثبات اقتصادی، عدم ثبات مقررات و قوانین کشور، تشتت آرای مسئولان و تصمیم‌گیران صنعتی و اقتصادی کشور، به گونه‌ای که عموما شاهد تصمیم‌های جزیره‌ای در مراکز تصمیم‌گیری هستیم.
فرصت‌ها: گشایش‌های سیاسی و تصمیم‌های کلان مسئولان کشور. در دوران پساکرونا شاهد رونق در جهان هستیم، اما اکنون دوران تورمی را در ایران طی می‌کنیم. حال اگر رکود تورمی رخ دهد، فاتحه اقتصاد ایران خوانده است و اقتصاد کشور قفل می‌شود. با این حال اگر با تورم، رونق همراه شود، می‌تواند در میان‌مدت، تولید اشتغال‌زا با ارزش افزوده بالا و درون‌زا و کمک‌کننده به تولید ناخالص داخلی کشور رخ دهد. رونق بالا نیز می‌تواند تورم را مهار کند. بنابراین نباید از هدایت نقدینگی سرگردان کشور و جامعه به سمت تولید اشتغال‌زا با ارزش افزوده بالا ابا داشته باشیم.
توسعه زیرساخت‌ها، بهبود و اصلاح ماشین‌آلات تولیدی و ارتقای کیفیت سطح دانش فنی و فناوری در این میان از اهمیت بالایی برخوردار است. هرچند در وهله اول به نظر، کمکی به کاهش تورم نمی‌کند، اما به مرور جلوی خام‌فروشی گرفته شده و شاهد رونق و شکوفایی اقتصادی خواهیم بود.
مهدی دادفر، دبیر انجمن واردکنندگان خودرو
ریسک‌ها: تمام کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاری با ادامه این روند، ریسک محسوب می‌شود.
فرصت‌ها: چشم‌اندازی از هیچ فرصتی دیده نمی‌شود، به جز دلالی و واسطه‌گری آن هم در بالاترین ریسک ممکن
سعید مدنی، مدیرعامل سابق سایپا
ریسک‌ها: عدم وجود امنیت سرمایه‌گذاری در سال آینده همچنان به دلایل زیر وجود خواهد داشت:
-وابسته بودن اقتصاد و همه مقوله‌های فرهنگی و اجتماعی به سیاست خارجی نامعقول که نتیجه آن طرد ایران از طرف اکثر کشورهای جهان و حتی همسایگان شده است.
-در حال حاضر علاوه بر مهاجرت متخصصان و حتی افراد فنی در زمینه‌های مختلف پزشکی و مهندسی و مدیریت صاحبان کارگاه‌ها و کارخانه‌های کوچک و متوسط نیز در حال انتقال یا فروش دارایی‌های خود و مهاجرت به خارج یا انجام فعالیت اقتصادی در خارج از کشور هستند (فرار سرمایه)
-تغییر پی در پی نرخ ارز در کنار تورم لجام‌گسیخته که به‌عنوان مالیات پنهان در کنار فشارهای مالیاتی به اشخاص حقیقی و حقوقی وارد می‌شود
-عدم امکان برگشت بخش قابل توجهی از ارز حاصل از صادرات به کشور به دلیل تحریم‌ها
- بی سر و سامان بودن نظام قیمت‌گذاری و اینکه دولت از هر فرصتی برای تامین کسری بودجه از این بی سرو سامانی استفاده می‌کند
-ملتهب بودن فضای اجتماعی ناشی از اعتراضات فرهنگی یا اقتصادی (اعتراض بازنشستگان و فرهنگیان و کارگران و اصناف مختلف)
-سایر عواملی که ناشی از سیاست خارجی کشور است
-عدم اجرای قانون تعارض منافع و نهادینه شدن فساد در کشور که عمده قریب به اتفاق آن در بخش دولتی و اداره‌کنندگان کشور است.
-عدم قبول مصوبات کنوانسیون‌های بین‌المللی یا عدم حضور و عضویت در آنها مانند FATF و کنوانسیون پالرمو یا سازمان‌های متولی مبارزه با پولشویی و...
فرصت‌ها: فرصت‌های اقتصادی بسیار محدود بوده و به نظر نمی‌رسد چندان اثربخش باشند. البته بعضی فرصت‌ها برای بعضی افراد و سازمان‌ها که توان استفاده از رانت‌ها را داشته باشند یا با هدف پولشویی برخی سرمایه‌گذاری‌ها را انجام می‌دهند، وجود خواهد داشت.
محمدرضا بهزادیان، عضو هیات نمایندگان اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: پرهیز از اقتصاد دستوری و هر نوع قیمت‌گذاری غیرمنطقی و کنترل اجباری قیمت‌ها برای عوام‌فریبی و الزام به رعایت آن
فرصت‌ها: بازگشت نظام به تعامل با جهان، ثبات نرخ ارز و تدوین سیاست ارز تک‌نرخی پس از سال‌ها و تصمیمات کوتاه‌مدت، ثبات قوانین و آیین‌نامه‌ها حداقل برای یک سال
سیدمحمد جعفری، رییس کمیسیون تسهیل تجارت و مدیریت واردات اتاق بازرگانی ایران در دوره نهم
ریسک‌ها: عدم ثبات سیاست‌های کلان اقتصادی در کشور و نابسامانی روابط بین‌الملل ایران با کشورهای دیگر
فرصت‌ها: مهمترین فرصت ایران در سال ۱۴۰۲ و سال‌های گذشته تحریم؛ تمرکز بر تولید ملی است.
ابراهیم بهادرانی، مشاور عالی رئیس اتاق بازرگانی تهران در دوره نهم
ریسک‌ها: تورم بالا و عدم ثبات اقتصادی، فضای نامناسب کسب‌وکار، شوک‌های وارده به اقتصاد نظیر ترقی بی‌رویه نرخ ارز
فرصت‌ها: رفع کسری بودجه، بهبود بخشیدن به روابط خارجی و جلوگیری از وارد شدن شوک به اقتصاد، بهبود فضای اقتصاد
احمد دنیانور، عضو انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران
ریسک‌ها: در کتاب جمهور از افلاطون جمله‌ای هست که می‌گوید: بقا ملک به اعتماد رعیت است و اعتماد رعیت به ثبات قانون. پس اگر ما به دنبال اعتماد رعیت هستیم برای بقای ملک‌مان، باید قانون باثبات، اقتصاد باثبات و ارتباطات بین‌المللی باثباتی را داشته باشیم. نبود برنامه از سوی دولت و مجلس مهمترین ریسک‌ها در سال پیش رو باشد. دولت فربه و بزرگ داریم که نه پویایی دارد و نه تصمیمی برای پویا شدن دارد. این هزینه‌های دولت روی دوش شهروندان با تورم بالا است و سرمایه‌گذاران هم به جای سرمایه‌گذاری مولد به دنبال حفظ پول با خرید طلا و ملک هستند یا سرمایه ها را از کشور خارج می‌کنند.
سرمایه‌گذاری مستلزم امنیت اقتصادی است. مهمترین ریسک در سال ۱۴۰۲ برای سرمایه‌گذاران حفظ میزان و اندازه سرمایه آنها با یا به وسیله امنیت اقتصادی است. مهمترین نکته در سال ۱۴۰۲ و مهمترین تهدید در سال پیش رو نوسان نرخ ارز از یک سو و مشخص نبودن فضای کسب و کار در سال جاری است. ما در شرایطی هستیم که ارتباطات بین‌المللی ما به طور کامل قطع شده است و مراودات ما دچار مشکل است و کشور درگیر جنگ اقتصادی بحران‌زا و چالش برانگیز است که باعث می‌شود هیچ چشم اندازی در سال جاری برای فضای کسب و کار کشور وجود نداشته باشد. پس عدم وجود امنیت لازم برای سرمایه گذاری، نوسان نرخ ارز، نبودن چشم‌انداز برای فضای کسب‌وکار سه ریسک مهم سال جاری است. لایه چهارم ریسک این است که سرمایه‌گذاران هیچ برنامه مدون اقتصادی را از سوی دولتمردان مشاهده نمی‌کنند (نه در فضای تصمیم‌سازی و نه در فضای تصمیم‌گیری و نه در فضای اجرایی). کسری بودجه و تورم بالا دیگر ریسک‌های ۱۴۰۲ است.
فرصت‌ها: در سال پیش رو اقتصاد ایران فرصتی در حوزه سرمایه گذاری یا فعالیت های مولد ندارد و فرصت‌های اقتصاد ایران در سال پیش رو بیشتر متکی به فضاهای سوداگری است. تنها نقطه کورسوی امید صادرات است. با توجه به نرخ ارز فعالان اقتصادی می‌توانند در حوزه‌های مختلف صادرات انجام دهند. در حوزه خدمات فنی و مهندسی، و کالاهای متکی به مواد فراوری شده معدنی. پس شاید اگر بخواهیم به عنوان یک فرصت ازش یاد کنیم مسئله صادرات است. در اینجا هم دولت باید برنامه‌ای برای وجوه حاصل از صادرات داشته باشد.
سیدمصطفی هاشمی‌طبا، وزیر اسبق صنایع
ریسک‌ها: وقتی اقتصاد پیش‌بینی پذیر نباشد، پیش‌بینی ریسک سرمایه‌گذاری به تبع آن ممکن نیست، ولی به نظر می‌رسد با توجه به کاهش ارزش ریال سرمایه‌گذاری‌هایی که حاصل آن ریالی باشد، بیشتر ریسک‌پذیر است.
فرصت‌ها: متاسفانه فرصت‌های بسیاری را از دست داده‌ایم مثل فرصت جهانگردی و جذب توریست، فرصت هاب انرژی، فرصت ترانزیت شرق آسیا به اروپا. شاید تداوم حرکت بسوی بازارهای همسایه و به‌ویژه کشورهای شمالی ایران فرصت قابل ذکری باشد.
امیرحسن کاکایی، کارشناس صنعت خودرو
ریسک‌ها و فرصت‌ها: انرژی (گاز و برق) و کمبود آب یکی از پرچالش‌ترین مسائل اقتصاد ایران است. سرمایه‌گذاری در حوزه انرژی فرصت اقتصاد ایران در سال جاری است. حتی برای مردم عادی هم پیشنهاد می‌کنم که روی اصلاح مصرف خود را کار کنند.