فردای اقتصاد: در هفته‌ای که گذشت اوپک بار دیگر بازار نفت را شوکه کرد و موجب بازگشت بهای برنت به بیش از ۱۰۰ دلار در هر بشکه شد. ماجرا به اینجا باز می‌گشت که وزیر نفت عربستان در اظهاراتی اعلام کرد که درصورت افت قیمت‌ها این گروه آماده است که با کاهش عرضه بازار را متعادل کند.

چنین ایده‌ای قطعا طرفداران زیادی در اوپک پلاس خواهد داشت کما اینکه در همین چند روز حمایت‌هایی از اظهارات وزیر انرژی عربستان شد. اما احتمالا هیچ کشوری به اندازه روسیه از این اظهارات خرسند نشده است. این کشور که این روزها با هزینه بالای جنگ مواجه است، بیش از هر زمان دیگری به قیمت‌های بالای نفت نیاز دارد. قیمت بالای انرژی نه تنها به افزایش درآمدهای روسیه کمک کرده بلکه ابزار تحریم غرب علیه این کشور را نیز کند و کشورهای مصرف‌کننده نفت و گاز را که این روزها به مقابله با روسیه برخواسته‌اند تحت فشار قرار داده است.

تا امروز به بن‌بست رسیدن مذاکرات هسته‌ای ایران و غرب در راستای هدف پوتین برای بالا نگه داشتن قیمت نفت بود. اما حالا که ایران در آستانه توافق و بازگشت به بازار نفت قرار دارد، یک توافق برای کاهش عرضه در اوپک پلاس می‌تواند منافع اقتصادی ناشی از توافق هسته‌ای ایران را برای غرب از بین ببرد و قیمت‌ها را در سطح بالایی نگه دارد.

واکنش بازار به اظهارات عبدالعزیز بن‌سلمان

نگرانی از رکود اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا برای سوخت، بهای نفت را در مسیر کاهشی قرار داده به طوریکه تا پیش از اظهارات وزیر نفت عربستان قیمت نفت حدود ۱۰ درصد افت را از ابتدای ماه جاری میلادی به ثبت رسانده و به زیر ۱۰۰ دلار رسیده بود.

اما وزیر انرژی عربستان سعودی روز دوشنبه گفت سازمان کشورهای صادرکننده نفت - اوپک - آماده کاهش تولید برای جلوگیری از افت بیشتر قیمت‌ها است. شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان، وزیر انرژی عربستان سعودی به بلومبرگ گفته است که گروه موسوم به اوپک پلاس ابزار و انعطاف لازم برای مقابله با چالش‌ها را دارد.

اوپک پلاس که در سال‌های اخیر تشکیل شده متشکل از کشورهای صادرکننده نفت عضو اوپک به همراه برخی کشورهای تولیدکننده خارج از این سازمان به رهبری روسیه است. این گروه در مجموع بیش از نیمی از نفت جهان را تولید می‌کنند.

اوپک پلاس به خصوص عربستان سعودی در ماه‌های اخیر تحت فشار کشورهای مصرف کننده از جمله آمریکا قرار گرفته بود که با افزایش عرضه مانع از رشد بیش از پیش قیمت‌ها شود. هرچند اوپک چندان به این فشارها توجهی نکرد اما انتظار نمی‌رفت این گروه به دنبال کاهش عرضه نفت باشد. از این رو اظهارات وزیر نفت عربستان واکنش بازار را به همراه داشت. به طوریکه نفت برنت از حدود ۹۶ دلار بر بشکه با ۵ درصد رشد به بیش از ۱۰۱ دلار رسید.

هرچند در دو روز گذشته تحت تاثیر نگرانی از رکود اقتصاد جهانی قیمت‌ها قدری افت کرده اما همچنان بالاتر از قبل از مطرح شدن ایده کاهش تولید اوپک پلاس است.

موعد کاهش تولید اوپک

رویترز گزارش داده است که ۹ منبع اوپک اعلام کرده‌اند کاهش تولید اوپک پلاس که این هفته توسط عربستان سعودی مطرح شد ممکن است قریب الوقوع نباشد و احتمالا همزمان با بازگشت ایران به بازارهای نفت در صورت دستیابی به توافق هسته‌ای با غرب رخ خواهد داد.

این منابع گفته‌اند که تصمیم برای کاهش تولید در نشست آتی اوپک پلاس در ۵ سپتامبر (حدود ۱۰ روز بعد) احتمالا انجام نخواهد شد، اما در صورت احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، تهران حجم بیشتری را به بازار نفت وارد خواهد کرد و در این شرایط انجام یک توافق برای کاهش تولید ممکن است ضروری باشد.

در صورت برداشته شدن تحریم‌ها، ایران در کمتر از یک سال می‌تواند از سطح تولید ۲.۶ میلیون بشکه کنونی به ظرفیت کامل خود یعنی ۴ میلیون بشکه در روز برسد. با این حال رشد صادرات سریع‌تر از آن رقم خواهد خورد. حجم ذخایر خشکی و دریایی نفت ایران حدود ۱۰۰ میلیون بشکه برآورد می‌شود. این یعنی بدون نیاز به رشد تولید، ایران می‌تواند بیش از سه ماه روزی یک میلیون بشکه از این ذخایر صادر کند. از این رو است که گفته می‌شود که بازگشت ایران به بازار نفت قطعا کندتر از سال ۲۰۱۶ و بعد از اجرای برجام نخواهد بود.

همزمانی این اظهارات از سوی عربستان با داغ شدن مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا این گمانه را مطرح کرده که سعودی‌ها این بار به طور غیرمستقیم در حال اثرگذاری بر مذاکرات و منصرف کردن بایدن از آن هستند. در مذاکرات برجامی سال ۲۰۱۵ وزیر خارجه این کشور به وین سفر کرد و با جان کری، .زیر خارجه وقت آمریکا را در هواپیمای خود دیدار کرد. بعد از آن بود که وقفه ۶ ماهه در حصول توافق در وین رخ داد. 

چه کسانی مدافع مواضع عربستان هستند؟

وال استریت ژورنال می‌گوید ایده کاهش تولید نفت خام برای تثبیت بازار با اجماع اعضای این گروه همراه است و رئیس اوپک آخرین نفری است که از پیشنهاد عربستان سعودی مبنی بر اینکه این ائتلاف ممکن است کمتر تولید کند، حمایت کرده است.

رئیس دوره‌ای اوپک به وال استریت ژورنال گفته است که پیشنهاد وزیر انرژی عربستان برای بررسی کاهش تولید «همراستا با دیدگاه‌ها و اهداف ما است.» یک منبع آگاه نیز روز جمعه به رویترز گفته است که امارات متحده عربی نیز با تفکر عربستان سعودی همسو است و از اظهارات اخیر وزیر انرژی این کشور حمایت می‌کند.

آمریتا سن، یکی از بنیانگذاران انرژی اسپکتس، در این خصوص می‌گوید:  «من قویاً معتقدم سال ۲۰۲۰ (سالی که قیمت نفت برای اولین بار در جهان منفی شد) اوپک را نسبت به بازارها هوشیارتر و فعال‌تر کرد. بنابراین اگر ایران به بازار نفت بازگردد، اوپک این رشد عرضه را مدیریت خواهند کرد و احتمالاً با یک توافق جدید به کاهش تولید دست خواهد زد.»

با وجود این اجماع و منفعت کلی کشورهای صادرکننده نفت از توافق برای کاهش عرضه، اما هیچ کشوری به اندازه روسیه از آن سود نخواهد کرد.

روسیه بعد از حمله به اوکراین مورد خشم کشورهای اروپایی و آمریکا قرار گرفت و این کشورها خرید نفت از مسکو را محدود کردند. در حال حاضر خرید نفت اروپا از روسیه از طریق نفتکش حدود ۱.۲ میلیون بشکه در روز است که دوسوم مقدار قبل از جنگ است. با این حال به دلیل رشد خرید نفت روسیه از طرف چین و هند و از طرفی رشد قیمت نفت، کاهش صادرات به اروپا نتوانسته درآمدهای نفتی روسیه را تحت تاثیر قرار دهد. در این رابطه گزارش اکونومیست با عنوان «کارنامه جنگ تحریمی غرب علیه روسیه» و همچنین «رفتار شرکای تجاری با تحریم روسیه» را بخوانید.

اما اروپا قصد دارد که کاهش واردات از روسیه را تا پایان سال ۲۰۲۲ شدت بخشد. این مسئله در کنار رشد عرضه نفت از سوی ایران و احتمال رکود اقتصاد جهانی که به افت قیمت‌ها منجر خواهد شد میتواند ضربه محکمی به درآمدهای نفتی روسیه وارد کند.

از این رو به نظر می‌رسد پوتین با استفاده از ابزار توافق در اوپک پلاس می‌تواند مانع از تبعات منفی بازگشت ایران به بازار نفت شود.

محو شدن منافع احیای برجام برای بایدن

اما در آن سوی ماجرا آمریکا قرار دارد که با امید کاهش هزینه انرژی و تورم در تلاش برای احیای هرچه زودتر توافق با ایران است.

هلیما کرافت، استراتژیست ارشد کالایی در کارگزاری RBC Capital Markets گفت: «ما فکر می‌کنیم بازگشت بشکه‌های ایران تغییر استراتژی جمعی در اوپک را به دنبال خواهد داشت.» او افزود که اگر کاهش تولید اوپک، مزایای قیمت نفت را از توافق با ایران کاهش دهد، می‌تواند دستاوردهای سیاسی دولت بایدن از توافق بحث‌برانگیز برجام را از بین ببرد.

در واقع به نظر می‌رسد با توافق برای کاهش عرضه نه تنها روسیه می‌تواند منافع اقتصادی خود را حفظ کند، بلکه از دو مسیر بر آمریکا و غرب فشار وارد خواهد کرد. اول اینکه با بالا نگه داشتن قیمت نفت هزینه زندگی در غرب را گران خواهد کرد و این می‌تواند محبوبیت سیاستمداران به خصوص در آمریکا را تحت تاثیر قرار دهد. دوم اینکه با از بین بردن منافع اقتصادی برجام برای غرب الزام حصول چنین توافقی با ایران را کمرنگ کند و این خود می‌تواند به افزایش فشارهای سیاسی بر بایدن بر سر چرایی تن دادن به توافق هسته‌ای با ایران منجر شود.