فردای اقتصاد: سطح کلی اشتغال تا زمستان ۱۴۰۱ هنوز به وضعیت پیش از کرونا بازنگشته است. اما شواهدی از احیای آرام مشارکت اقتصادی دیده می‌شود. به ویژه نرخ مشارکت اقتصادی زنان نسبت به زمستان ۱۴۰۰ حدود ۰.۵ واحد درصد بیشتر شده است. با این حال، نرخ بیکاری افزایش ۰.۳ واحد درصدی را تجربه کرده است. در مجموع، ساختار ناپایدار بخش بزرگی از مشاغل ایجادشده در دهه نود باعث شد آسیب‌پذیری بازار کار ایران در مقابل شوکی مثل همه‌گیری کرونا بالا باشد و حتی پس از پایان کرونا، اشتغال به وضعیت قبلی بازنگردد. البته نقش تداوم وضعیت رکودی و تحریمی در عدم ترمیم کامل اشتغال را نباید نادیده گرفت.
مرکز آمار ایران نتایج آمارگیری بازار کار برای زمستان ۱۴۰۱ را منتشر کرد. بر اساس این گزارش، از جمعیت ۶۴ میلیونی بالای ۱۵سال که جمعیت در سن کار فرض می‌شوند، ۲۶ میلیون نفر -یعنی ۴۰.۵ درصد آن‌ها- در بازار کار مشارکت کرده‌اند. از این ۲۶ میلیون نفر، ۲۳.۴ میلیون نفر حداقل یک ساعت در هفته در شغلی مشغول بوده‌اند. اما دو و نیم میلیون از این جمعیت فعال، در یافتن شغل ناکام مانده‌اند که به معنای نرخ بیکاری ۹.۷ درصدی است.
بر اثر نرخ مشارکت ۴۰.۵ درصدی و نرخ بیکاری ۹.۷ درصدی، در مجموع ۳۶.۶ درصد از جمعیت در سن کار در زمستان شاغل بوده‌اند. همچنین ۴۰.۷ درصد از شاغلان کمتر از ۴۴ ساعت در هفته کار می‌کرده‌اند که به نرخ اشتغال ناقص شناخته می‌شود. نمودار درختی بالا تفکیک‌های مرسوم در بازار کار را برای زمستان گذشته نمایش داده است.
برای آشنایی بیشتر با نرخ بیکاری و جزئیات این شاخصه آماری بخوانید:
نرخ بیکاری چگونه گمراه‌کننده می‌شود؟
زنان به بازار کار برمی‌گردند؟
از مهم‌ترین اثرات کرونا، کاهش معنادار مشارکت اقتصادی زنان بود که برخلاف مردان، به محض کمرنگ‌شدن شرایط کرونایی احیا نشد. اما در مقایسه بازار کار زمستان ۱۴۰۱ با زمستان ۱۴۰۰، نشانه‌هایی از بازگشت زنان به بازار کار به چشم می‌آید. از زمستان گذشته، ۱۷۷ هزار مرد و ۲۰۳ هزار زن وارد بازار کار شده‌اند. این اتفاق باعث شده نرخ مشارکت زنان از ۱۲.۸ درصد به ۱۳.۳ درصد افزایش یابد. اما این مشارکت نسبت به اوج مشارکت زنان که به آستانه ۲۰ درصد می‌رسید، بسیار کم به شمار می‌رود.
با آن که نسبت اشتغال کل نسبت به زمستان قبلی تغییری نکرده، اما این نسبت برای مردان با کاهش ۰.۳ واحد درصدی به ۶۲ درصد رسیده و برای زنان با همین میزان افزایش، برابر با ۱۱.۲ درصد شده است. نرخ بیکاری برای هر دوی مردان و زنان افزایش یافته است؛ یعنی از میان جمعیتی که در جست‌وجوی کار می‌گردند، درصد بالاتری ناکام مانده‌اند.
بیکاری جوانان، هم در گروه سنی ۱۵ تا ۲۴ و هم در گروه سنی ۱۸ تا ۳۵سال، نسبت به زمستان گذشته بیشتر شده است. همچنین بیکاری فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از ۱۳ به ۱۲.۸ درصد کاهش پیدا کرده است. از دیگر تغییرات مهم، کاهش سهم اشتغال کشاورزی و صنعت و افزایش سهم اشتغال خدمات است.
ترمیم وضعیت بازار کار
از زمستان ۱۳۹۸ که همه‌گیری کرونا از اواخر آن آغاز شد، تا زمستان گذشته جمعیت در سن کار دو میلیون افزایش یافته است. اما جمعیت شاغل پس از کاهشی که تجربه کرده بود، حالا تازه به جمعیت سه سال قبل رسیده است. بنابراین نسبت اشتغال که سهم شاغلان از کل جمعیت در سن کار است، از ۳۷.۸ درصد به ۳۶.۶ درصد کاهش یافته است. در نتیجه وضعیت بازار کار پس از شوک کرونا با سرعت آرامی در حال احیا است و هنوز با رسیدن به وضعیت پیشاکرونا فاصله دارد. وضعیتی که البته خودش چندان ایده‌آل نبود و مشاغل ناپایدار و بی‌کیفیت همراه با مشارکت اقتصادی پایین زنان از جمله ویژگی‌های آن بوده و هست.
همچنین همان‌طور که گفته شد، مشارکت زنان هم با سرعت آرامی در حال احیاست. برای پاسخ به این سؤال که چرا شوک کرونا اثر نسبتاً پایداری روی بازار کار ایران گذاشته و پیامدهای منفی آن به کندی برطرف می‌شوند، بخوانید:
بحران اشتغال؛ چرا شوک کرونا در ایران درمان نمی‌شود؟
چشم‌انداز پیش روی بازار کار ایران چندان روشن نیست. در پیش بینی ۵۰ اقتصاددان از بازار کار ۱۴۰۲ مشخص شد که تنها ۳۱ درصد از کارشناسان امید دارند وضعیت اشتغال بالأخره در سال ۱۴۰۲ به سطح مشابه سال ۱۳۹۸ برسد. اما ۶۵ درصد از اقتصاددانان پیش‌بینی می‌کنند روند احیای اشتغال متوقف خواهد شد یا حتی روندی معکوس تحت شرایط رکود اقتصاد در پیش خواهد بود.
در رابطه با وضعیت اشتغال در فصل پاییز گذشته بخوانید: