یک دهه قبل ایران صاحب یکی از نخستین اکوسیستم‌های استارتاپی در حال رشد منطقه خاورمیانه بود اما حالا برخی کشورهای همسایه در این زمینه از ایران سبقت گرفته‌اند.
گزارش جدید استارتاپ ژنوم نشان دهنده رشد قابل ملاحظه اقتصاد استارتاپی در خاورمیانه به خصوص در بین استارتاپ‌هایی است که در مراحل اولیه رشد قرار دارند. در این میان نام ایران اساسا در لیست کشورهای دارای اکوسیستم دیده نمی‌شود.
بنابراین گزارش بهبود شرایط ایجاد کسب‌وکار تنها در طی یک سال باعث رشد ۹۲ درصدی ثبت شرکت‌های کوچک در خاورمیانه شده هرچند تنها ۳ درصد از این شرکت‌ها قادر به جذب سرمایه از دیگر نقاط جهان شده‌اند.
در سال ۲۰۲۱ تعداد معاملات استارتاپی بالای ۵۰ میلیون دلار در خاورمیانه ۶۴۰ درصد نسبت به ده سال قبل رشد نشان داده است.
شکستن رکورد سرمایه‌گذاری در خاورمیانه
در سال گذشته همچنین رکورد سرمایه‌گذاری استارتاپی در منطقه خاورمیانه شکسته شد و شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در این منطقه ۱۳ میلیارد دلار در قالب ۸۹۰ معامله سرمایه‌گذاری کردند. سهم اصلی سرمایه‌گذاری استارتاپی در این منطقه به استارتاپ های اسرائیلی اختصاص دارد و سپس استارتاپ‌های اماراتی که ۸ درصد از سهم سرمایه‌گذاری سالانه را به خود اختصاص داده‌اند. قاهره، ریاض و ابوظبی در رده‌های بعدی قرار دارند.
امارات به تنهایی در راندهای سرمایه‌گذاری سری B+ بالغ بر ۱۴۴ درصد رشد سرمایه‌گذاری را نشان داده است.
بعد از امارات، مصر و عربستان صعودی در مکان‌های بعدی رشد سرمایه‌گذاری قرار دارند. مصر در طی یکسال اخیر ۱۵۶ درصد رشد سرمایه‌گذاری جسورانه را نشان داده است. عمده سرمایه‌گذاری‌ها در این منطقه در زمینه هوش مصنوعی و فناوری‌های مالی (فینتک) صورت گرفته است.
همچنین عربستان سعودی که طی سال‌های اخیر روی جذب سرمایه‌گذاری تکنولوژی تمرکز زیادی انجام داده با استارتاپ STC pay رسما به حوزه کشورهای دارای یونیکورن‌های استارتاپی اضافه شد. ارزش این استارتاپ ۱.۳ میلیارد دلار برآورد شده است.
مصری‌ها نیز از جمله اکوسیستم‌های در حال رشد هستند. قانون‌گذاران این کشور در سال ۲۰۲۰ قانون جدیدی در حوزه سرمایه‌گذاری تصویب کردند که باعث معافیت مالیاتی و گمرکی و کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری تا ۵۰ درصد شده است. مصری‌ها همچنین با ایجاد مسیر برای فعالیت برخی شتابدهنده های مشهور سیلیکون‌ولی مانند پلاگ‌اند پلی شتاب زیادی به اکوسیستم نوآوری خود داده‌اند.
هدف این شتابدهنده‌ها کمک به رشد ۶۰ استارتاپ در هر سال است.
ابوظبی هم از دیگر شهرهایی است که به دنبال توسعه فضاهای استارتاپی و جذب سرمایه‌گذاران است. فعالیت شرکتهایی چون مایکروسافت، اچ پی و پلاگ اند پلی برای ایجاد ۱۰۰ یونیکورن بخشی از برنامه‌های بلندپروازانه مقامات این شهر اماراتی است.
سیاستهای ابوظبی در حوزه دانش‌بنیان‌ها باعث شده ارزش اکوسیستم استارتاپی این کشور از ۲۰۱۹ تا ۲۰۲۱ به ۴ میلیارد دلار برسد.
میزان سرمایه‌گذاری استارتاپی ایران در ۱۴۰۰
اکوسیستم استارتاپی ایران خیلی زودتر از بسیاری از کشورها شکل گرفت. شتابدهنده‌ها و شرکت‌های سرمایه‌گذاری جسورانه در فضای بعد از برجامی توانستند موج نخست استارتاپ‌های ایرانی را تامین سرمایه کنند.
بنابرآمارهای غیررسمی در مجموع در ده سال اخیر بالغ بر ۳۰۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی در اکوسیستم نوآوری ایران سرمایه‌گذاری شده است.
پس از آغاز ریاست جمهوری ترامپ و افزایش تحریم‌ها سرمایه‌گذاری خارجی در اکوسیستم نوآوری کاملا قطع شد و شرایط اقتصادی و تحولات بازارها نیز سرمایه‌گذاری داخلی تقریبا متوقف و یا به حداقل رسید.
یونس حمیدی دبیر انجمن وی سی ایران در گفت و گو با «فردای اقتصاد» می‌گوید میزان کل سرمایه‌گذاری استارتاپی ایران در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۲۶۸۰ میلیارد تومان است. این میزان سرمایه‌گذاری کل اعضای انجمن وی سی است که شامل سرمایه‌گذاری روی پروژه‌ها، بخش سرمایه‌گذاری جسورانه و صندوق‌های بورسی می‌شود.
همچنین به گفته حمیدی صندوق نوآوری و شکوفایی نیز به طور مستقل ۶۸۵ میلیارد تومان در این عرصه سرمایه‌گذاری کرده که مجموع سرمایه‌گذاری‌های استارتاپی در ایران به ۳هزارو ۳۶۵ میلیارد تومان ( حدود ۱۰۰ میلیون دلار ) می‌رسد.
در حالی کل ارزش سرمایه‌گذاری استارتاپ‌های ایرانی از ۱۰۰ میلیون دلار عبور نمی‌کند که برخی از راندهای سرمایه‌گذاری فقط یکی از استارتاپ‌های کشورهای منطقه چند برابر این عدد است.