شــرق: نرخ تورم اعلامی ایران در حال رکوردشکنی است و شاخص های اقتصاد نشــان می دهند که در چهار سال اخیر سرعت حرکت اقتصاد کشور به سمت ابرتورم بیشتر شده است. این در حالی است که در سال های اخیر کشورهای زیادی موفق به مهار تورم شده اند؛

در همین رابطه بخوانید: ابرتورم چیست؟

اما در ایران رنج تورم بر زندگی ایرانیان نه تنها چند دهه اســت مزمن شده؛ بلکه حالا بررســی داده های اقتصاد نشان می دهد که اقتصاد در آستانه یک پیچ تاریخی خطرناک قرار گرفته است. سیر رشد تورم شتاب گرفت برســی گروه مالی دانایان به سرپرســتی حســین عبده تبریزی، اقتصاددان، حاکی از آن اســت که ســرعت حرکت اقتصاد کشور به ســمت ابرتورم شتاب گرفته است.

با نگاهی به ســیر تورم ایران، در حدفاصل ســال های ۱۳۳۹ تا ۱۴۰۰ متوجه می شویم که میانگین تورم بلندمدت ایران در این دوره ۱۶ درصد است. با درنظرگرفتن دوره های تاریخی ایران می توان میانگین تورم را در دوره های مختلف بررســی کرد. میانگین تــورم در دوره ۱۳۳۹ تا ۱۳۴۸ یعنی دوره اتخاذ اســتراتژی جایگزینــی واردات، تک رقمی اســت. ســال های ۱۳۴۹ تا ۱۳۵۷ با بالارفتــن قیمت نفت و افزایش درآمدهای نفتی هم زمان اســت. این ســال ها با ورود گســترده دولت به بنــگاه داری و افزایش درخورتوجــه مخارج دولت و به تبع آن کســری بودجه دولت هم زمان اســت. میانگیــن تورم در این دوره ۱۲ درصد اســت؛

اگرچه تورم ســال ۱۳۵۶ یکی از قله های تورم ادوار تاریخی ایران است. دوره بعدی، دوره انقلاب و جنگ اســت. در این دوران شــاهد تمرکز کامل مدیریت دولت بر اقتصاد، کاهش درخور توجه تولید نفت خام و افزایش کسری بودجه پایدار هســتیم. تورم میانگین در این دوره ۲۰ درصد است. دوره چهارم، دوران اصلاحات اقتصادی و سیاسی تا قبل از شروع برنامه سوم توسعه، یعنی ســال های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۸ اســت. در این دوران، تورم ایران همچنان صعودی اســت و میانگین آن ۲۳ درصد اســت. تورم ۴۹ درصدی سال ۱۳۷۴ اوج تورم تاریخی ایران بوده است. دوره پنجم ســال های ۱۳۷۹ تا ۱۳۹۶ اســت. این دوره با شروع برنامه سوم توسعه و ممنوعیت استقراض مستقیم از بانک مرکزی و ثبات درآمدهای نفتی شــروع می شــود. افزایش درآمدهای نفتی در اواخر دهه ۸۰ ،بیماری هلندی اقتصاد ایــران، تحریم های بین المللی در نیمه اول دهــه ۹۰ و امضای برنامه اقدام جامع مشــترک (برجام) در ایــن دوره قرار دارند. در ایــن دوره، تورم به صورت میانگین ۱۶ درصد اســت. اگرچه اثرات تحریم هــای ابتدای دهه ۹۰ با تشــدید ســاختارهای معیوب اقتصاد، تورم های بالا و در حدود ۳۰ درصدی را به اقتصاد ایران تحمیل کرده اســت؛ اما در ادامه با ثبات سال های برجام، تورم ایران دوران باثبات تری را تجربه کرده است. الگوی تورم از ســال ۱۳۹۷ به بعد تغییر شکل داده و رژیم تورمی کشور از نرخ تورم نسبتا به نرخ تورم فزاینده تغییر وضعیت می دهد. میانگین تورم ایران در این دوره ۳۴ درصد است. این در حالی است که تورم ۱۱ ماه ابتدایی سال ۱۴۰۱ ،فراتر از ۴۷ درصد بوده است.

این بررســی نشان می دهد که در پنج دهه گذشــته اقتصاد ایران همواره با تورمی دو رقمی، مزمن و با نوسانات بالا مواجه بوده است. در اینجا باید اشــاره کرد که شــاخص قیمت تولیدکننده، شاخصی است که یکی از کاربردهای آن نشان دادن زودهنگام روند تورم است. روند کلی رشــد این دو شــاخص تا قبل از سال ۱۳۹۸ یکســان است؛ اما از ســال ۱۳۹۸ به بعد، شتاب بیشتر رشد شــاخص تولیدکننده نسبت به شاخص مصرف کننده، نشــان از جهش تورمی دیگری داشــته کــه جهش قیمت ها در سال ۱۴۰۱ بیانگر آن است. ایران در وضعیت قرمز تورم؟ تورم ایران سال هاســت فاصله معناداری با تــورم جهانی دارد. در دو دهه گذشته، روند تورم در اکثر کشورهای دنیا نزولی شده است؛ هرچند بحران هایی مثــل بحران ۲۰۰۸ یا بحــران کرونا و جنگ اوکراین باعث بالارفتن تورم شــده است؛ اما رژیم تورم در این کشورها همچنان تک رقمی یا در محدوده ۱۰ درصد است. در ســال ۱۹۹۴ شمار کشــورهای با تورم دورقمی یعنی باالی ۱۰ درصد ۹۱ کشــور و شــمار کشــورهای دچار تورم مزمن یعنی تورم دورقمی در سه سال متوالی، ۴۹ کشــور بوده است. در ســال ۲۰۲۱ تنها ۱۳ کشور با تورم دورقمی و هشت کشور با تورم مزمن مواجه بوده اند. اگر از ســال ۱۹۸۰ تاکنون کشــورها را بر اســاس تعداد ســال هایی که تورم دورقمی داشــته اند، مرتب کنیم، شــش کشــور اول عبارت انــد از: ایران (۳۷ ســال)، ســودان (۳۶ ســال)، غنا (۳۵ ســال)، ماالوی و ترکیه (۳۰ ســال) و کنگو (۲۹ سال). اگر در همین دوره زمانی کشورهایی را که دچار تورم مزمن بوده اند، بررسی کنیم؛ یعنی کشورهایی را که سه سال متوالی منتهی به سال مد نظر تورم باالی ۱۰ درصد داشته اند، باز ایران در رده دوم قرار می گیرد. فهرست این کشــورها به ترتیب عبارت اند از: سودان (۳۳ سال)، ایران (۳۱ سال)، غنا (۲۹ سال)، ترکیه (۲۷ سال)، کنگو (۲۶ سال) و اکوادور (۲۳ سال). در ســال های گذشــته برخی کشــورها ابرتورم را تجربه کرده اند: زیمبابوه، ونزوئلا، سودان جنوبی، سودان، لبنان، کنگو، بلاروس و آنگولا نمونه کشورهایی هستند که در سال های بعد از سال ۲۰۰۰ تورم بالای ۱۰۰ درصد داشته اند. فقرا فقیرتر شدند برگردیم به وضعیــت تورم میانگین و تورم نقطه به نقطه ایران در دهه ۹۰ خورشیدی؛ براســاس این در سال های ۱۳۹۲ تا ۱۳۹۶ در دوره مسئولیت دولت یازدهــم، با کاهش تورم و ثبات نســبی اقتصاد ایران همراه بوده اســت؛ امــا فروردین ۱۳۹۷ نقطه چرخش وضعیت تورم در ایران اســت. این تاریخ، با خــروج آمریکا از برجام هم زمان اســت. از این ماه به بعــد نرخ تورم نقطه به نقطه روند صعودی پیدا کرده است. پس از چند ماه روند نزولی، در حال حاضر تورم نقطه به نقطــه مجددا ۱۴۰۱ صعودی و باالتر از تورم میانگین قرار گرفته است؛ یعنی تورم ساالنه سال ۱۴۰۱ نزدیک ۵۰ درصد خواهد شد. بــا این اوصاف این اولین بار اســت که اقتصاد ایران در چهار ســال متوالی تورمی بالاتر از ۳۵ درصد را تجربه می کند. بررســی وضعیت شــاخص های تورمی در ســال های اخیر همچنین نشان می دهد که فشار تورم بر فقرا به طور بی سابقه ای در حال افزایش است. در حال حاضر هزینه های مســکن (اجاره)، هزینه های خوراکی و حمل ونقل بیش از ۷۰ درصد هزینه های ســبد مصرفی خانوار شــهری در ایران را تشکیل داده و مبنای محاسبه تورم است. بررســی ها نشــان می دهــد در دوره هایی که اقتصــاد ایران دچــار بحران ارزی شــده، یعنی در بحران ارزی ســال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۲ ،بحــران ارزی ۱۳۹۷ و بحــران ارزی ۱۳۹۹ و در نهایت بحران ارزی ســال ۱۴۰۱ تورم گروه خوراکی ها و آشامیدنی ها به صورت فزاینده ای بیشتر از سایر کاالها و خدمات بوده است.

بر اســاس این پژوهش مشخص می شود که در حدفاصل سال های ۱۳۹۷ تا مهر ۱۴۰۰ تورم دهک دهم یعنی دهک ثروتمندتر بالاتر از دهک های ضعیف تر اســت اما از مهرماه سال ۱۴۰۰ ،تورم دهک های ضعیف تر نسبت به دهک های ثروتمندتر بیشتر بوده و در حال حاضر این فاصله بیشتر از ۹ درصد است.