فردای اقتصاد: صنعت استخراج رمزارزها به‌خصوص بیت کوین در ایران، غیر از محبوبیت زیادی که دارد، با فرصت‌ها و چالش‌های زیادی روبه‌رو است. در این خصوص بیشتر تمرکز مدیران بخش انرژی بر چالش‌های استخراج بیتکوین به خصوص آسیب به پایداری شبکه برق کشور متمرکز بوده است. با این حال کارشناسان معقدند در صورت قیمت‌گذاری مناسب برق و یا گاز استخراج بیتکوین در مقیاس صنعتی مزیت رقابتی ایجاد می‌کند و حتی می‌تواند به جذب سرمایه‌گذاری خارجی منجر شود.
بعد از ممنوعیت استخراج در چین، بسیاری تصور می‌کردند صنعت استخراج بیتکوین در ایران با رونق مواجه شود اما به دلیل غیرشفاف بودن قوانین و مسائلی مانند مشکل در تامین انرژی و محاسبه قیمت آن با برق صادراتی، این فرصت به کشورهایی مانند آمریکا و پاکستان واگذار شد.
استخراج بیتکوین به صرفه است؟
با توجه به افت قیمت بیتکوین سوالی که مطرح می‌شود این است که در شرایط کنونی همچنان استخراج بیتکوین به‌صرفه است؟
دیدگاه‌ها مختلفی برای پاسخ به این سوال وجود دارد. به عقیده کارشناسان، در حوزه استخراج رمزارز، اغلب سرمایه‌گذاری‌ها، مدت زمانی را برای رسیدن به بازدهی نیاز دارد؛ در مورد صنعت ماینینگ بلافاصله بعد از آغاز به کار دستگاه، بازدهی و درآمدزایی آغاز می‌شود. ماینینگ یک سرمایه‌گذاری بلندمدت است که برای رسیدن به بازدهی مطلوب، نیازمند زمان خواهد بود.
در مقیاس صنعتی به دلیل تعداد بالای دستگاه‌های ماینر و کلاستر شدن و بالا بودن قدرت هش، میزان استخراج بیتکوین متفاوت و بسیار بالاتر از فارم‌های کوچک یا استخراج خانگی است.
عدم سیاست‌گذاری مناسب در این حوزه به گسترش فعالیت‌های زیرزمینی و غیرشفاف منجر شده است.
بر اساس گزارش دفتر مطالعات انرژی، صنعت و معدن مرکز پژوهش‌های مجلس، از ابتدای شروع طرح برخورد با استخراج‌کنندگان بدون مجوز از سال ۱۳۹۸ تا سال ۱۴۰۰، مجموع کشف و شناسایی دستگاه‌های غیرمجاز استخراج رمزارز به ۲۲۱هزار و ۱۶۳دستگاه رسیده است که توان مصرفی آنها معادل ۶۲۱مگاوات بوده است. تنها سیاستی که برای استخراج رمزارزها در ایران تدوین شده وضع ممنوعیت استخراج رمزارز در کشور در تابستان سال ۱۴۰۰ بود؛ این سیاست تقریبا شکست خورد، زیرا تراهَش مطلق ماهانه ایران در شبکه بیتکوین از ۶.۹۴ میلیون تراهَش در تاریخ دهم اردیبهشت ۱۴۰۰ تنها به ۳.۷۵ میلیون تراهَش در دهم مرداد ۱۴۰۰ رسید. یعنی بیش از نیمی از استخراج‌کنندگان رمزارز به‌طور غیرقانونی در حال فعالیت بوده‌اند. توان مصرف برق این استخراج‌کنندگان در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۸۰۰مگاوات ساعت بوده است؛ در حالیکه کسری تراز شبکه برق کشور بیش از ۱۰هزار مگاوات ساعت است. در بدبینانه‌ترین حالت کمتر از ۱۰درصد از کسری برق کشور را می‌توان به استخراج رمزارز نسبت داد.
محسن کوششی کارشناس حوزه استخراج رمزارز در گفت و گو با «فردای اقتصاد» بزرگترین مشکل در حوزه ماینینگ را سیاه‌نمایی در خصوص مصرف برق می‌داند و می‌گوید: مشکل اصلی در حوزه تامین برق مربوط به شبکه انتقال است، نه تولید. بنابراین به‌عنوان راه‌حل می‌توان از نیروگاه‌هایی که مازاد تولید برق یا به اصطلاح دارای حبس برق هستند، برای استخراج رمزارز استفاده کرد.
به گفته کوششی نرخی که برای تامین برق یا گاز استفاده می‌شود متناسب نبوده و از مزیت رقابتی می‌کاهد. به دلیل درآمد دلاری ایجاد شده، تعرفه مورد استفاده برای برق صادراتی را در این زمینه اعمال کرده‌اند، در حالی که بازدهی این صنعت با کامودیتی‌ها کاملا متفاوت است و حتی قابل قیاس نیست.
چالش‌های حقوقی صنعت استخراج رمز ارز
یکی از مشکلات این حوزه نبود یک نهاد مشخص، همچنین عدم هماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی مختلف است. بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از آنجا که منابع مورد استفاده برای استخراج انواع رمزارزها با یکدیگر متفاوت هستند، دستگاه مسئول نیز در این زمینه فرق خواهد داشت. به طور مثال، اگر مصرف برق یک رمزارز چشمگیر بوده و در سطح کلان بر شبکه برق کشور مؤثر باشد، مقررات‌گذاری آن به وزارت نیرو ارتباط پیدا می‌کند؛ اما اگر استخراج یک رمزارز نیازمند مصرف پهنای باند اینترنت باشد و در شکل ترافیک شبکه‌های ارتباطی و نظارت بر آن تفاوت ایجاد کند، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در مقررات‌گذاری استفاده از اینترنت آن رمزارز نقش پررنگ‌تری خواهد داشت. آنچه ایران در حال حاضر بیشتر با آن مواجه شده، رمزارزهایی است که استخراج آنها نیازمند مصرف برق هستند. درصورتیکه اختلافی میان دستگاه‌ها پدید آید، مجلس شورای اسلامی یا شورای عالی فضای مجازی می‌تواند تقسیم وظایف میان دستگاه‌ها را انجام دهد.
محسن کوششی با اشاره به اینکه بحث‌های حقوقی در این حوزه هنوز به شکل واضحی مشخص نیست، گفت: استخراج ارز دیجیتال نسبت به دیگر حوزه‌های کریپتوکارنسی به دلیل واضح‌تر بودن ورودی و خروجی این فعالیت، از قبیل دستگاه مورد نیاز، برق، اینترنت و... در شرایط مساعدتری برای قانونگذاری قرار دارد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس با احتساب مناطق آزاد تا سال ۱۴۰۰ تعداد ۵۶ مرکز استخراج رمزارز در کشور تاسیس شده‌اند که توان مورد نیاز آنها ۴۰۰ مگاوات است. اما تعداد مجوزهای صادر شده تا پایان همین سال، تقریبا ۶۳ برابر و معادل ۲۷۸۸ جواز تاسیس بود.
کوششی در مورد اعطای مجوز معتقد است: در یک دوره زمانی، اعطای مجوز برای تاسیس مزارع استخراج ارز دیجیتالی صورت گرفت، اما در مدت زمان کوتاهی متوقف شد و بعد از آن تنها فارم‌هایی که دارای نیروگاه بودند یا از طرف وزارت نیرو دارای مجوز بودند، اجازه فعالیت یافتند، اما متاسفانه در حال حاضر اغلب آنها به دلیل مشکلات برق در کشور متوقف شده‌اند.
مالیات بر استخراج رمزارزها
برخی فعالان عرصه استخراج ارز دیجیتالی از نحوه محاسبه و هزینه درآمد دلاری حاصل از استخراج توسط نهادهای قانونی ابراز نگرانی می‌کنند. همچنین این شرکتها باید در مورد چگونگی هزینه کردن بیت‌کوین‌ها پاسخگو باشند.
آنها مجبور به پاسخگویی در خصوص تعداد استخراج، نقل و انتقالات و چگونگی هزینه کردن آنها هستند. در واقع اعلام چگونگی فعالیت و رفع تعهد ارزی به شکل ماهانه از دیگر مسائل این فعالیت است که بعضا در برخی موارد اقناع کارشناسان مشکل خواهد بود.
در حال حاضر شرکتهای استخراج کننده رمز ارز مجبور به اعلام درآمد خود هستند و باید در مورد تعداد بیتکوین‌های استخراج شده و هزینه کرد آن پاسخگو باشند. اما نحوه محاسبه هزینه‌ها توسط شرکتها ممکن است بعدا باعث مجادلات قانونی شود هرچند هنوز اقدامی هم برای دریافت مالیات از این فعالان انجام نشده است.
ماینینگ یک فعالیت صنعتی است و استخراج در مقیاس کوچک در این زمینه به صرفه نخواهد بود. بهتر است شرایطی برای مشارکت سرمایه‌های اندک افراد علاقه‌مند در این حوزه زیر نظر دولت و توسط بخش خصوصی برای افزایش بهره‌وری ایجاد شود.
راه‌حل‌های کاهش مصرف انرژی
کارشناسان معتقدند تدوین قوانین جدید تعرفه‌ای برای ورود دستگاه‌های استخراج رمز ارزی که مصرف برق کمتری دارند می‌تواند به کاهش مصرف برق ماینینگ کمک کند. همچنین استفاده از ظرفیت مازاد نیروگاه‌ها نیز یکی دیگر از راه‌حل‌هایی است که از نگرانی‌های موجود در مورد کمبود انرژی خواهد کاست.
تعیین تعرفه برق و گاز، بر اساس بهره‌وری و درآمد این بخش و همچنین تنظیم قوانین شفاف می‌تواند راه را برای ورود سرمایه‌های خارجی بازکرده و سهم استخراج ایران در دنیا را افزایش دهد.
بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس در سال ۱۳۹۹ فقط در حدود ۱۰ درصد ایام سال حداکثر میزان بار مصرفی برق ایران از میزان ۵۰ هزار مگاوات فراتر رفت و در سایر ایام سال بار روی شبکه کمتر از این میزان بود که این میزان بار فاصله زیادی با حداکثر توان قابل تحمل شبکه برق کشور دارد. بر اساس این گزارش ظرفیت عملی شبکه سراسری برق کشور در پیک سال ۱۳۹۹ حدود ۶۴۴۲۱ مگاوات بوده و در فصل زمستان حداکثر مصرف برق کشور حدود ۴۰ هزار مگاوات بود. این بدین معنی است که حدود ۲۴ هزار مگاوات از ظرفیت عملی تولید برق کشور در فصول غیرگرم سال بلااستفاده است.
بر اساس تحلیل مرکز پژوهش‌های مجلس در حال حاضر با توجه به شرایطی که مطرح شد، بهترین راه حل موجود برای توسعه صنعت استخراج رمزارز در کشور استفاده از ظرفیت ماده ۱۲ قانون رفع موانع تولید و اختصاص سوخت صرفه جویی شده حاصل از اقدامات بهینه سازی مصرف انرژی به این صنعت است.