حامد وفایی، کارشناس ارشد مسائل چین در پاسخ به این سوال که به تازگی شاهد گفت‌وگوی تلفنی یک ساعته روسای جمهور ایران و چین بوده‌ایم و این گفت‌وگو یک روز بعد از رایزنی تلفنی روسای جمهور آمریکا و چین انجام شد و آیا می‌توان بین این دو گفت‌وگوی تلفنی ارتباطی برقرار کرد، تصریح کرد: گفت‌وگوی تلفنی صورت گرفته بین روسای جمهور ایران و چین، گفت‌وگوی تلفنی مهمی بود ولی باید به این نکته اشاره کرد که بطور معمول مذاکرات تلفنی رهبر چین با مقامات دیگر کشورها از قبل برنامه‌ریزی می‌شود و اینگونه نیست که بعد از اینکه رئیس‌جمهوری چین با بایدن صحبت کرد، با رئیس‌جمهوری ایران تماس گرفته و صحبت کند و این گفت‌وگوی تلفنی را تابعی از آن گفت‌وگوی تلفنی بدانیم هر چند که طرح مباحث مشترک بین ایران، چین و آمریکا در چنین مکالماتی دور از ذهن نیست.
وی افزود: فارغ از این که عموما این گفت‌وگوهای تلفنی از قبل تعیین می‌شوند، نفس اینکه قبل از آن، روسای جمهور چین و آمریکا نیز با یکدیگر صحبت کرده‌اند قابل توجه است و این امکان وجود دارد که در گفت‌وگوی تلفنی روسای جمهور ایران و چین به این گفت‌وگوی تلفنی نیز اشاره شده و در مورد آن رایزنی هایی صورت گرفته باشد.
این کارشناس ارشد مسائل چین با اشاره به مطالب مندرج در منابع خبری چینی در مورد گفت‌وگوی روسای جمهور دو کشور اظهار کرد: بنا بر گزارشات منابع چینی یکی از نکاتی که رئیس‌جمهوری چین در صحبت با آقای رئیسی به آن اشاره کردند، بحث شروع دوران جدیدی از تغییر و تحول در نظام بین‌الملل و فضای بین‌المللی است که این روزها در گفتمان سیاست خارجی چین بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد.
وی افزود: نکته مهم این است که در این گفت‌وگوی تلفنی رئیس‌جمهوری چین با تاکید بر اینکه شرایط کنونی در جهان شرایط ویژه‌ای است به روابط راهبردی ایران و چین اشاره و بر آن تاکید می‌کند.
امروز در جهان شاهد تخلیه ظرفیت قدرت از سمت آتلانتیک به جانب پاسیفیک هستیم
وفایی با بیان اینکه ما امروز در جهان شاهد تخلیه ظرفیت قدرت از سمت آتلانتیک به جانب پاسیفیک هستیم، ادامه داد: یک جریان بزرگ از تحولات جهانی به ما نشان می‌دهد که استراتژی و راهبرد کشورهای مختلف به خصوص همسایگان ایران از جمله ترکیه، عربستان و حتی رژیم صهیونیستی در این تحولات جهانی نگاه به شرق را در دستور کار خود قرار داده‌اند و این امر خود نشانی از تحولات گسترده در عرصه جهانی است، ضمن اینکه باید توجه داشت وقتی در بستر این تحولات، رهبر چین مناسبات راهبردی و بلندمدت با ایران را مورد تاکید قرار می‌دهد علاوه بر نمایش حسابی که پکن برای روابط خود با تهران باز کرده، جای تردید باقی نمی‌گذارد که در سوی دیگر ایران نیز برای اینکه روابطش با چین به بار بنشیند و منجر به تامین منافع ملی کشور بشود باید یک نگاه بلندمدت و راهبردی به روابط خود با چین داشته باشد.
این استاد دانشگاه همچنین با بیان اینکه بر اساس اعلام منابع چینی یکی دیگر از مسائلی که رهبر چین در گفت‌وگوی تلفنی خود با آقای رئیسی مطرح می‌کنند بحث انتظارات دو ملت از حکومت‌ها و دولت هایشان در دو حوزه توسعه و امنیت است، اظهار کرد: پس از انقلاب چین و پیروزی حزب کمونیست در این کشور تا یکی دو دهه اخیر «توسعه» اصلی‌ترین کلیدواژه در برنامه‌های داخلی و خارجی چین بود و برنامه اصلاحات و درهای باز که مورد تاکید حزب کمونیست چین بود و الان نیز بر آن تاکید می‌شود، گواهی بر این مدعاست.
وفایی با بیان اینکه پیرو تحولات جهانی در سال‌های اخیر کلیدواژه «امنیت» در کنار توسعه به مفاهیم بنیادین مورد نظر رهبران چین در برنامه‌های داخلی و خارجی این کشور افزوده شده است، تصریح کرد: در فضای گفتمانی یادشده پارادایم امنیت از منظر پکن دو ساحت سخت و نرم را در بر می‌گیرد که اگر حوزه سخت آن را مرتبط با مقولات نظامی، اطلاعاتی و به طور کلی مسائل امنیتی میان کشورها در چارچوب‌های سنتی بدانیم، دیگر حوزه آن یعنی ساحت نرم عمدتا شامل مباحث جدید متناسب با شرایط نوظهور نظام بین‌الملل خواهد بود که مقولاتی چون امنیت مبادلات مالی، امنیت غذایی، امنیت انرژی و حوزه هایی مشابه با این مسائل که جهان در حال دست و پنجه نرم کردن با آن است، مطرح می‌شود.
در حوزه مناسبات بلندمدت با چینی‌ها باید در ساحت جدید حوزه‌های امنیتی برنامه داشته باشیم
وی با بیان اینکه امروز مفهوم نرم امنیت در کنار هدف توسعه بیش از هر زمانی مورد توجه چینی‌ها قرار گرفته، افزود: بنابراین در حوزه مناسبات بلندمدت با چینی‌ها غیر از بحث توسعه اقتصادی و تجاری باید در ساحت جدید حوزه‌های امنیتی نیز برنامه داشته باشیم. در این چارچوب امنیت در حوزه نرم مقوله گسترده‌ای است و باید توجه داشت که با توجه به تعریف فضاهای جدید و نقش آفرینی در قالب سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان شانگهای توسط قدرت هایی چون چین، حضور برنامه‌دار ایران در این عرصه‌ها طبعا اهمیت زیادی خواهد داشت.
وفایی با اشاره به آغاز فرآیند عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای اظهار کرد: این موضوع نشان می‌دهد که کشورهایی چون چین و روسیه علاقه‌مند به استفاده از ظرفیت‌های ایران در ساحت‌های نوظهور امنیتی مورد اشاره هستند و قطعا ایران نیز باید در این زمینه سناریوها و برنامه‌های بلندمدتی داشته باشد وگرنه مجبور می‌شود در زمین دیگران بازی کند. بنابراین این موضوع مهمی است که ایران در چارچوب منافع ملی خود باید زمینی را برای حضور در فضای معادلات امنیتی آتی در حوزه و قلمرو آسیایی تعریف کند وگرنه چاره‌ای نخواهد داشت جز اینکه وارد سناریوهای دیگران شود و در زمین منافع دیگران بازی کند.
چینی‌ها انتظار دارند که ایران نقش آفرینی فعالی در قالب سازمان شانگهای با نگاهی به تحولات غرب آسیا داشته باشد
این کارشناس ارشد مسائل چین در بخش دیگری از صحبت‌های خود با ایسنا با بیان اینکه رهبر چین در این گفت‌وگوی تلفنی اخیر خود با رئیس‌جمهوری کشورمان بعد از اینکه به تحولات خاورمیانه اشاره می‌کند بر این موضوع تاکید می‌کند که پکن بر حل مسائل خاورمیانه توسط اعضای این منطقه اصرار دارد، گفت: نکته قابل توجه اینکه شی جین پینگ در سخنانش به همتای ایرانی بلافاصله پیرو این موضوع به علاقه مندی و امیدواری پکن برای همکاری با ایران در قالب سازمان هایی همچون سازمان شانگهای اشاره می‌کند و این نشان می‌دهد که چینی‌ها هم انتظار دارند که ایران نقش آفرینی فعالی در قالب سازمان شانگهای با نگاهی به تحولات غرب آسیا داشته باشد.
وفایی در این ارتباط افزود: در همین چارچوب لازم است نهادهایی که در ایران با این گونه سازمان‌ها از جمله سازمان شانگهای در تماس و تعامل هستند در این زمینه برنامه‌ریزی راهبردی داشته باشند و از این فرصت در راستای تامین منافع ملی کشور به نحو مناسب استفاده کنند؛ چرا که عضویت در این سازمان فرصت بسیار خوبی است و امید است نهادهای دیپلماتیک و امنیتی و دیگر نهادهایی که به نوعی با اقتصاد و تجارت کشور سر و کار دارند کارگروهی را برای تدوین سناریوهای چند بعدی و گام‌های منسجم ایران در خصوص ایفای نقش در سازمان شانگهای و تعامل با کشورهایی همچون چین تهیه و طراحی کنند.
همکاری متحدانه و عملگرایانه بین ایران و چین
این کارشناس ارشد چین با بیان اینکه یک موضوع دیگری که در صحبت‌های رهبر چین با رئیسی مورد توجه بوده بحث همکاری متحدانه بین ایران و چین است، خاطرنشان کرد: روابط کنونی ایران با چین روابط مشارکت جامعه راهبردی است و مشارکت به این معناست که روابط دو کشور رقابتی نیست بلکه دو کشور با هم به مشارکت در عرصه‌های مختلف می‌پردازند اما اینکه رهبر چین در سخنانش در عین تاکید بر مناسبات مشارکت جامع راهبردی به همکاری متحدانه تهران - پکن نیز اشاره می‌کند مسئله مهمی است که باید به آن توجه شود.
این کارشناس مسائل چین، با بیان اینکه طی سال‌های اخیر در حوزه‌های جهانی دو ابتکار عمده از سوی مقامات چینی مطرح شده، ادامه داد: ابتکار اول، موضوع «توسعه جهانی» است که در آن بار دیگر بر کلیدواژه توسعه تاکید شده است و رهبر چین در سال ۲۰۲۱ در نشست مجمع عمومی سازمان ملل که به صورت آنلاین در آن شرکت کرده بود این موضوع را مطرح کرد. همچنین ابتکار دوم نیز موضوع «امنیت جهانی» است که رهبر چین در سال ۲۰۲۲ آن را در اجلاس "بوآئو" مطرح کرد که بنده نیز به عنوان نماینده ایران در آن اجلاس شرکت کرده بودم. توجه داشته باشید که طرح‌های مذکور که پکن با عنوان ابتکار از آنها یاد می‌کند، در واقع چارچوب هایی بین‌المللی است که در صورت ارزیابی دقیق از سوی کارشناسان کشورمان قابلیت تعریف فضاهایی نو جهت تعامل تهران - پکن در محیط‌های چندجانبه بین‌المللی را در اختیار کشورمان قرار خواهد داد. توجه داشته باشیم که رهبر چین در گفت‌وگوی تلفنی خود با آقای رئیسی اعلام کرد که چین علاقه مند به همکاری با ایران در این حوزه‌ها جهت هدایت مناسبات جهانی به سوی عدالت و عقلانیت است.
این کارشناس ارشد مسائل چین با تاکید بر اینکه یکی دیگر از نکات مهم در تعامل با کشور چین این است که باید از چارچوب هایی که چینی‌ها در مناسبات خارجی خود تعیین می‌کنند به طور بی‌واسطه و مستقیم اطلاع و آگاهی داشته باشیم، افزود: وقتی نگاه ما برای کار با چینی‌ها راهبردی باشد، مهم است که بدانیم نگاه و برنامه‌های چینی‌ها به طرح‌ها و ابتکاراتی که از سوی راس هرم قدرت در این کشور مطرح می‌شود به چه شکل است و با اطلاع از آنها در قالب همکاری‌های مشترک به تعریف سناریو هایی بپردازیم که بتواند منافع ملی کشورمان را تامین کند.
وی با بیان اینکه در کنار ابتکار" یک پهنه یک راه "که سال‌های قبل توسط چینی‌ها مطرح شده است امروزه بحث‌های جدیدی از سوی رهبران و مقامات این کشور مطرح می‌شود که قابل توجه است، ادامه داد: ما باید در مورد این دیدگاه‌ها نگاه دقیق و تحلیلی داشته باشیم. مثلا توجه کنیم که موضوع توسعه جهانی و یا امنیت جهانی که از سوی رهبران چین مطرح می‌شود چه ساحت هایی را شامل می‌شود که قابلیت کار با پکن و تعریف فضاهای تعاملی را بین ایران و چین فراهم می‌آورد.
وفایی در همین چارچوب ادامه داد: نکته قابل توجه در این زمینه این است که چینی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که برای تحقق اهدافشان در قالب این ابتکارات و طرح هایی که تعیین می‌کنند باید از ظرفیت ژئوپلتیک و ژئواستراتژیک ایران نیز استفاده کنند و این فضای مناسبی را برای کشور ما فراهم می‌کند و من امیدوارم که مسئولان دستگاه دیپلماسی و سیاستگذاران کشور با توجه و تمرکز بر این نکات راهبردی ریل‌گذاری صحیحی را برای مناسبات ایران و چین در قالب سه اصل عزت، حکمت و مصلحت انجام دهند تا منافع ملی کشور در جریان تعامل با چین که دومین اقتصاد جهان و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل است تامین شود.
وی با بیان اینکه موضوع اجرای سند ۲۵ ساله بین ایران و چین یکی دیگر از محورهای رایزنی بین روسای جمهور دو کشور بوده، افزود: کلیدواژه‌ای که چینی‌ها در مناسبات شان با ایران به صورت دائم بر آن تاکید می‌کنند همکاری عملگرایانه بین دو کشور است.
اجرایی شدن سند ۲۵ ساله بین ایران و چین نیاز به برنامه‌های جزئی، دقیق، عملیاتی و عملگرایانه دارد
وی در این ارتباط ادامه داد: برای تحقق عملگرایانه سند جامع همکاری ۲۵ ساله ایران و چین لازم است تمام ارگان‌های مربوطه در کشور بسیج شوند و برنامه‌های بلندمدت، میان مدت و کوتاه مدتی را برای کار با چین در حوزه‌های مربوط به خود تعریف کنند. مثلا وزارت علوم باید مشخص کند که دارای چه برنامه هایی برای تعامل با چین در قالب اجرای این سند است. چرا که سند ۲۵ ساله امضا شده بین ایران و چین صرفا یک نقشه راه است و چیز دیگری در آن نیست و اجرایی شدن آن نیاز به برنامه‌های جزئی، دقیق، عملیاتی و عملگرایانه دارد و درحال‌حاضر به نظر می‌رسد بسیاری از دستگاه‌های کشور هنوز گام‌های لازم را در این رابطه بر نداشته‌اند. در همین چارچوب باید ببینیم که مثلا آیا وزارت نفت یا وزارت راه یا وزارت نیروی کشور ما حداقل برای ۵ سال آینده برای کار با چین در حوزه تخصصی شان برنامه‌ای طراحی و تدوین کرده‌اند یا خیر؟ آیا نقشه راهی در این زمینه دارند و اگر اینگونه برنامه‌ریزی را در دستگاه مختلف مشاهده نمی‌کنیم این بیانگر این موضوع است که برنامه ۲۵ ساله هنوز وارد فاز اجرایی حقیقی و عملگرای خود نشده و اگر هم این برنامه‌ریزی‌ها صورت گرفته طبعا باید نهادهای مختلف در این حوزه اطلاع رسانی کرده و ضمن اقناع افکار عمومی در خصوص برنامه کار بلندمدت با چین، به تبیین سیاست‌ها و راهکارهای عملیاتی‌سازی این برنامه‌ها بپردازند.
ترکیه، تعدادی از کشورهای عربی منطقه و حتی رژیم صهیونیستی در حال برنامه‌ریزی برای همکاری‌های بلندمدت با چین هستند
وفایی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با تاکید بر اینکه کشورهای مختلف از جمله ترک ها، عرب‌ها و حتی رژیم صهیونیستی در قالب اینگونه اسناد در حال برنامه‌ریزی برای همکاری‌های بلندمدت با چین هستند، گفت: قطعا توقف ما در نقشه راهی که به چینی‌ها داده‌ایم مثبت نخواهد بود و باید در مورد اجزای آن با هماهنگی با چینی‌ها وارد طرح‌های عملیاتی و حوزه تامین منافع و نیازهای کشور شویم.
ایران و چین در موضوع تحریم‌ها گفتمان مشترکی دارند
این کارشناس ارشد مسائل چین همچنین در مورد نقشی که چین می‌تواند در پیشبرد روند مذاکرات احیای برجام ایفا کند، افزود: موضع چین در بحث احیای برجام به ایران نزدیک است و چین یکی از کشورهای موثر در نتیجه رسیدن برجام بوده است. پکن بارها رویکرد آمریکا نسبت به برجام را محکوم کرده و تاکید داشته که آمریکا باعث شروع چالش اخیر در ماجرای برجام بوده است و واشنگتن به عنوان آغازکننده این چالش باید تلاش کنند که روندی را که طی کرده‌اند اصلاح کنند. در بحث تحریم‌ها نیز تردیدی نیست که چینی‌ها با تحریم‌ها مخالفت هستند؛ چرا که به هر حال خودشان هم زخم خورده تحریم هستند و سوابق زیادی در مبارزه با تحریم ها، دور زدن تحریم‌ها و محکوم کردن چنین رویکردهایی داشته‌اند و از این جهت مشترکات زیادی بین دو کشور وجود دارد.
تحریم‌ها اثرات منفی خود را بر روابط ایران و چین به جای گذاشته است
وی با بیان اینکه در واقع دو کشور ایران و چین به نوعی در موضوع تحریم‌ها گفتمان مشترکی دارند، اظهار کرد: مناسباتی که ایران و چین تعریف کرده‌اند یک مناسبات دو جانبه است. در عین حال که مسائل چند جانبه را نیز با یکدیگر دنبال می‌کنند. چینی‌ها بارها گفته‌اند که روابطشان با ایران به ضرر هیچ کشور ثالثی نیست و کاملا در چارچوب حقوق بین‌الملل و مسائل قانونی است. در این راستا در دوره تحریم‌ها نیز همکاری‌های دو کشور در حوزه هایی چون انرژی و دیگر حوزه‌ها ادامه داشته گرچه تحریم‌ها بر این روابط نیز اثرات منفی خود را به جای گذاشته است.
چین چه نقشی می‌تواند در خنثی کردن تحریم‌ها داشته باشد؟
وفایی ادامه داد: نقشی که چین می‌تواند در خنثی کردن تحریم‌ها داشته باشد از یک طرف به ظرفیت چینی‌ها برمی‌گردد و از طرف دیگر به برنامه‌ریزی ما برای کار چینی ها. ما به هر میزان که بتوانیم با چینی‌ها برنامه مشترک و حوزه‌های مشترک برای تعامل تعریف کنیم به همان میزان ظرفیت ایجاد می‌شود برای فرآیند خنثی‌سازی تحریم ها.
در فضای کار با چین دو الگوی پاکستان و کره شمالی در برابر ایران قرار دارد که انتخاب آن بر عهده تهران است
این کارشناس ارشد چین با بیان این که در این حوزه بسیار مهم است که چقدر نگاهمان برای تعامل با چین راهبردی است و چقدر به چین به عنوان شریک بلندمدت نگاه می‌کنیم، گفت: فراموش نکنیم که به هر حال و در هر شرایطی بخشی از فضای کار با کشور چین به روی ایران باز خواهد بود؛ در فضای کار با چین دو الگوی پاکستان و کره شمالی در برابر ایران قرار دارد که انتخاب آن بر عهده تهران است و به هوشمندی دستگاه‌های تصمیم ساز کشور باز می‌شود؛ در واقع اینجا ضلع سومی بر روابط تهران - پکن تاثیر می‌گذارد که عبارت است از فضای بین‌الملل؛ چنانچه ایران بتواند در کنار مناسبات دوجانبه با چینی ها، به طراحی معادلات چند وجهی و مقبول به لحاظ بین‌المللی با این کشور به نحوی که این روند از منظر نظام بین‌الملل نیز مقبول باشد بپردازد، می‌توان به گسترش فضای تعامل ایران با چین در آینده نه چندان دور حتی به رغم یکجانبه گرایی برخی کشورها امیدوار بود.
منبع: ایسنا