فردای اقتصاد: در ماه‌های اخیر بسیار مشاهده شد که عابربانک‌ها اسکناس ندهند و دریافت اسکناس از بانک‌ها هم با دشواری همراه باشد. اما واقعاً چه اتفاقی برای حجم اسکناس‌ها افتاده؟ از آمارهای پولی منتشرشده می‌توان حدس زد تقاضای اسکناس در سال گذشته به طور معناداری بیشتر از سال‌های قبل افزایش پیدا کرده است. به طوری که مانده اسکناس در دست اشخاص تا بهمن ۱۴۰۱، ۴۰ درصد بیشتر از بهمن سال قبل بوده است. با این حال احتمالا حجم کل اسکناس عرضه‌شده که کمتر از دو درصد از نقدینگی کشور است، به اندازه تقاضای موجود افزایش نیافته است.
آمارهای پولی که آخرینشان مربوط به بهمن‌ماه است، نشان می‌دهند کل حجم اسکناس کشور تا پایان بهمن‌ماه به ۱۲۳ همت (هزار میلیارد تومان) رسیده است. از این مقدار، ۱۰۷.۵ همت در دست اشخاص در جریان بوده و ۱۰.۹ همت هم نزد بانک‌ها بوده است. مجموع این دو بخش یعنی ۱۱۸.۴ همت را اسکناس در جریان می‌نامند که جزء مصارف پایه پولی است و ۱۵ درصد آن را تشکیل می‌دهد. باقی مصارف پایه پولی را سپرده‌های بانک‌ها نزد بانک مرکزی تشکیل می‌دهد.
به جز دو بخش گفته‌شده، ۴.۵۱ همت از اسکناس‌ها هم نزد بانک مرکزی هستند. این بخش عملاً جزئی از پایه پولی و همچنین نقدینگی موجود حساب نمی‌شود. در ترازنامه بانک مرکزی هم در هر دو طرف دارایی‌ها و بدهی‌ها وجود دارد. اما باقی اسکناس‌ها، یعنی آن‌ها که در دست اشخاص‌اند و آن‌ها که نزد بانک‌ها هستند، عملاً بدهی بانک مرکزی محسوب می‌شوند، چرا که مانند چکی هستند که بانک مرکزی به مردم داده است.
نمودار بالا نشان می‌دهد در سال‌های اخیر چه مقدار از نقدینگی به صورت اسکناس بوده است. همان‌طور که به نظر می‌رسد، حجم اسکناس در سال ۱۴۰۱ افزایش قابل توجهی نسبت به سال‌های گذشته داشته است. هم‌زمان، سهم اسکناس‌های در دست اشخاص هم بیشتر شده است و از ۶۷ درصد به ۸۷ درصد رسیده است. بنابراین اسکناسی که در دست اشخاص است، رشد زیادی کرده است.
نمودار زیر درصد افزایش اسکناس در دست اشخاص را نشان می‌دهد. رشد نقدینگی چهار سال اخیر در سطوح بالای ۳۰ درصد و عموماً نزدیک به چهل درصد قرار داشته است اما از آنجا که اهمیت اسکناس در معاملات پایین آمده، رشد این بخش کوچک از نقدینگی (کمتر از دو درصد) کم بوده است. اما اتفاق جالب این است که در سال گذشته اسکناس رشد ۴۳ درصدی داشته است.
بنابراین به نظر می‌رسد در سال گذشته تقاضای مردم برای اسکناس افزایش قابل توجهی داشته و در طرف عرضه اسکناس به بخشی از این تقاضا پاسخ داده شده است. به طوری که احتمالاً تقاضای بالای اسکناس از بانک‌ها باعث تقاضای آن‌ها از بانک مرکزی شده و نهایتاً بانک مرکزی مقدار بیشتری اسکناس چاپ کرده است. اما احتمالاً این مقدار افزایش عرضه با افزایش تقاضا هم‌خوانی نداشته که مشاهدات از نبود اسکناس در عابربانک‌ها بیشتر از گذشته بوده است. در نهایت، باید توجه داشت که همچنان اسکناس بخش بسیار کوچکی از نقدینگی کشور را تشکیل می‌دهد و عموم نقدینگی در حساب‌های بانکی جابه‌جا می‌شود.