فردای اقتصاد: بیش از نیمی از جمعیت جهان در حال حاضر در مناطق شهری زندگی می‌کنند و به طور فزاینده‌ای در شهرهای بسیار متراکم. با این حال، مناطق شهری پدیده‌ای نسبتاً جدید در تاریخ بشر هستند. این انتقال سریع و عظیم از روستا به شهر، روش زندگی، کار، سفر و ایجاد شبکه‌های انسانی را متحول کرده است. ایران هم در روند توسعه خود در نیمه ابتدایی قرن گذشته، شاهد رشد قابل توجهی از جمعیت شهرنشین بود. افزایش سهم شهرنشینی هم از طرفی معلول وضعیت اقتصادی بوده و هم از سوی دیگر، تغییرات اجتماعی و اقتصادی خاصی به وجود آورده است.

درصد شهرنشینی در کشورهای مختلف دنیا

در اکثر کشورهای پردرآمد -در سراسر اروپای غربی، قاره آمریکا، استرالیا، ژاپن و خاورمیانه- بیش از ۸۰ درصد از جمعیت در مناطق شهری زندگی می‌کنند. در اکثر کشورهای با درآمد متوسط بالا - در اروپای شرقی، آسیای شرقی، آفریقای شمالی و جنوبی و آمریکای جنوبی - بین ۵۰ تا ۸۰ درصد مردم شهرنشین‌اند. در بسیاری از کشورهای با درآمد کم تا متوسط، اکثریت هنوز در مناطق روستایی زندگی می‌کنند.

در میان کشورهایی که وبسایت ourworldindata داده سال ۲۰۲۰ آن‌ها را جمع‌آوری کرده، کشورهایی مانند هنگ‌کنگ، کویت و سنگاپور با نسبت شهرنشینی نزدیک به صد در صد، در صدر قرار دارند. چند کشور کوچک دیگر هم جزء این لیست هستند. پس از آن‌ها قطر با نسبت ۹۹ درصد و اروگوئه با نسبت ۹۸ درصد قرار دارند. در پایین جدول هم کشورهایی مثل گینه نو با ۱۳ درصد و لیختنشتاین با ۱۴ درصد از جمله کشورهای با جمعیت شهری کوچک هستند. در کل جهان هم حدوداً ۵۶ درصد از جمعیت انسان‌ها در شهرها زندگی می‌کنند. البته باید توجه داشت تعریف شهر از دید کشورهای مختلف یکسان نیست و در نتیجه تفاوت‌ها در این داده از دقت خیلی زیادی بهره‌مند نیستند. با این حال، تصویری کلی از اختلاف کشورها و مهم‌تر از آن، روندی که هر کدام بنا بر تعاریف خود طی کرده‌اند، ارائه می‌دهد.

ارتباط شهرنشینی با توسعه اقتصادی

نمودار بالا نشان می‌دهد کشورهایی مثل آرژانتین و ایالات متحده که توسعه‌شان بسیار قبل‌تر از سال ۱۹۶۰ شروع شده بوده، در سطوح بالای شهرنشینی قرار دارند و از سرعت رشدشان هم کاسته شده است. از حوالی ۱۹۲۰، بیش از پنجاه درصد جمعیت آمریکا در شهرها زندگی می‌کرده‌اند.

اما خط زردرنگ نشان می‌دهد کره جنوبی چطور با رشد اقتصادی سریع خود در دهه‌های اخیر از نظر شهرنشینی هم به پای ایالات متحده رسیده است. اما چین با وجود رشد نسبتاً سریع، هنوز پایین‌تر از بسیاری کشورها و در نزدیکی نسبت شهرنشینی کل جهان قرار دارد. به هر صورت، هنوز درآمد سرانه در چین به حدود کشورهای با درآمد بالا نرسیده و نقطه شروع پایینی هم در نمودار داشته است.

در رابطه با ایران و ترکیه، نزدیکی جالبی از نظر نسبت شهرنشینی دیده می‌شود. درصد شهرنشینان در شصت سال گذشته در ایران از ۳۴ درصد به ۷۶ درصد افزایش یافته است. در ترکیه هم تقریبا همین افزایش رخ داده است. طبیعتاً افزایش سهم شهرنشینی تبعات اقتصادسیاسی خاص خود را دارد، چرا که روی انتظارات شهروندان و انتخاب‌های سیاسی هم مؤثر است.