فردای اقتصاد: نسبت تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی تا اسفندماه افزایش قابل توجهی داشت اما پس از آن با مقداری کاهش همراه شد. با وجود این که بخشی از این کاهش به خاطر طبیعت دو ماه اول سال است، اما شواهدی از کاهش موقت تب خرید دیده می‌شود. طی دو ماه گذشته ارزش تورم‌دررفته این تراکنش‌ها نسبت به ماه مشابه سال گذشته رشد منفی داشته است که افت تب معاملات خرد را تأیید می‌کند.
فراز و نشیب تراکنش‌های شاپرک چه چیزی را نشان می‌دهد؟
شبکه الکترونیکی پرداخت کارت یا شاپرک دربرگیرنده کلیه تراکنش‌های حاصل از پرداخت اینترنتی، پرداخت با موبایل و پرداخت با کارت‌خوان است. بنابراین در واقع شاپرک بیشتر به معاملات خرد مربوط می‌شود و برای مثال انتقال پول با حجم بالا که از طریق مراجعه حضوری به شعب صورت می‌گیرد، جزو شاپرک محسوب نمی‌شود. تغییرات ارزش این تراکنش‌ها نسبت به تورم می‌تواند نشان دهد تقاضای واقعی در اقتصاد چه تغییری کرده است. اگر تراکنش‌ها کمتر از تورم افزایش یابند، یعنی تقاضا در سطح خرد کم شده و اگر ارزش معاملات شاپرک از تورم پیشی بگیرد، عملاً تب‌وتاب خرید بیشتر شده است. اما حجم این تراکنش‌ها نسبت به کل نقدینگی موجود می‌تواند همانند نسبت پول به نقدینگی، شهودی از وضعیت انتظارات تورمی و سرعت گردش پول بدهد.
حجم معاملات در مقایسه با نقدینگی چه تغییراتی داشته است؟
خط زردرنگ در نمودار بالا نشان می‌دهد نسبت ارزش تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی طی سال‌های گذشته چه روندی داشته است. تا قبل از ۹۹ این روند بین ۱۰ تا ۱۵ درصد نوسان می‌کرده و پس از آن در سطوح بالاتری قرار گرفته است. اما نسبت ۱۸٫۴ درصدی اسفند ۱۴۰۱ پس از تیر ۱۳۹۹ یک رکورد محسوب می‌شود. اما سپس در فروردین این نسبت کاهش یافته و در اردیبهشت هم به ۱۴٫۹ درصد رسیده است. نکته مهم در بررسی این اعداد این است که اثرات فصلی پررنگی در آن‌ها وجود دارد؛ برای مثال داغ‌شدن تب خرید در اسفند و سردی نسبی آن در فروردین‌ماه معمول است. با این حال نسبت مذکور برای هر سه ماه گذشته بالاتر از ماه مشابه سال قبل است. بنابراین به نظر می‌رسد حدی از کاهش تب داغ خرید رخ داده، اما بخش مهمی از آن صرفاً به خاطر اثرات فصلی بوده و به تنهایی نشان‌دهنده اتفاقی بنیادین نیست.
از آنجا که نوسانات تراکنش‌های شاپرک بیسار زیاد است، منحنی سبزرنگ در نمودار بالا با نمایش میانگین متحرک سه‌ماهه روند کلی طی‌شده را بهتر نشان می‌دهد. این روند همراهی جالبی هم با نسبت پول (مجموعه اسکناس و حساب‌های جاری) از نقدینگی دارد که با منحنی قرمزرنگ در تصویر مشخص است. نسبت پول به نقدینگی بعضاً به عنوان نمایش‌دهنده وضعیت انتظارات تورمی و سرعت گردش پول به کار می‌رود. در شرایطی که تورم مورد انتظار آحاد اقتصادی برای آینده بالاست، آن‌ها پول کمتری نگه می‌دارند و ترجیح بیشتری به جلوانداختن مصرف یا معامله جهت خرید دارایی دارند. این افزایش سرعت گردش پول در کوتاه‌مدت به تورم بیشتر دامن می‌زند. از آنجا که بانک مرکزی متأسفانه از بهمن‌ماه اطلاعات پایه پولی را منتشر نکرده، شاید بتوان تا حدی از نسبت تراکنش‌های شاپرک به نقدینگی بهره برد.
نشانه‌ای از کاهش موقت تب خرید
فضای بازارهای دارایی طی دو ماه گذشته و به ویژه پس از بروز نشانه‌هایی از توافقات خارجی، کمی آرام‌تر از قبل شدند و این کاهش تب را شاید بتوان با کاهش ارزش حقیقی (تورم‌دررفته) ارزش تراکنش‌های شاپرک مشاهده کرد.
طبق ستون‌های زردرنگ در نمودار زیر مشخص است که ارزش حقیقی تراکنش‌ها (یعنی ارزش تراکنش‌ها به قیمت‌های سال ۱۴۰۰) طی دو ماه گذشته در سطوح نسبتاً پایینی بوده است. منحنی قرمزرنگ نشان می‌دهد در هر دو ماه گذشته سطح ارزش حقیقی تراکنش‌ها با رشدی منفی نسبت به فروردین و اردیبهشت ۱۴۰۱ همراه بوده است. بنابراین حتی اگر بخشی از کاهش ارزش تراکنش‌ها به خاطر اثرات فصلی بوده، یعنی طبیعی بوده که در دو ماه اول سال حدی از کاهش معاملات خرد رخ دهد، اما باز هم کاهشی نسبت به ماه مشابه سال گذشته اتفاق افتاده است که نمی‌تواند به خاطر اثر فصلی باشد. اما برعکس در اسفندماه یک رشد مثبت ۲ درصدی در اسفند ۱۴۰۱ نسبت به اسفند ۱۴۰۰ دیده می‌شود که نشان می‌دهد تب خرید در پایان سال گذشته تا چه حد بالا رفته بوده است.
در نتیجه هم‌زمان با شواهدی اندک از بازارها، نشانه‌هایی از کاهش موقت تب خرید در سطح خرد هم دیده می‌شود. اما از آنجا که چشم‌اندازی از کاهش کسری بودجه و افت رشد پایه پولی دیده نمی‌شود، عامل بنیادینی برای کاهش تورم مورد انتظار وجود ندارد. البته موفقیت احتمالی در مذاکرات خارجی می‌تواند از طریق کاهش کسری بودجه مورد انتظار و افزایش ذخایر ارزی بانک مرکزی تورم انتظاری را کم کند.