فردای اقتصاد: نگاهی به روند تاریخی تولید نفت ایران نشان می‌دهد که در دهه ۵۰ تولید نفت کشور حتی به ارقام ۶ میلیون بشکه در روز هم رسیده بود. اما حالا تحت تاثیر تحریم‌ها بیشترین میزان تولید نفتی که برای ایران طی ۵ سال اخیر اعلام شده کمتر از ۳ میلیون بشکه در روز بوده که آن هم ماه گذشته به آن دست یافته است. آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش میان‌مدت خود از بازار نفت پیش‌بینی می‌کند که در صورت عدم رفع تحریم‌ها میزان تولید نفت ایران تا ۵ سال بعد یعنی تا سال ۲۰۲۸ در همین سطح باقی بماند.
اما همه ماجرا میزان تولید روزانه نیست. مهمتر از آن این است که تحریم‌ها امکان ظرفیت‌سازی در تولید نفت را از ایران گرفته است و سال‌ها است که ظرفیت تولید نفت ایران روی سطح ۳.۸ میلیون بشکه در روز باقی مانده است. این سازمان بر این باور است که با وجود همه برنامه‌های ایران برای افزایش ظرفیت تولید نفت مادامی که تحریم‌ها برقرار است ایران نمی‌تواند به ظرفیت تولید خود بیافزاید.
این در حالی است که شرایط برای کشورهای منطقه بسیار متفاوت است. آنها نه تنها توانسته‌اند در دهه‌های اخیر ظرفیت و میزان تولید نفت خود را افزایش دهند، بلکه آنطور که آژانس بین‌المللی انرژی پیش‌بینی می‌کند، ظرفیت تولید آنها در ۵ سال آینده هم رشد قابل توجهی داشته باشد.
رکوردشکنی تولید نفت ایران در ماه مه
آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش خود از پیش‌بینی میان مدت بازار نفت بخشی را به تولید نفت ایران و تحولات مربوط به آن اختصاص داده است. بر اساس این گزارش ایران همچنان به عنوان یک کارت وحشی(کنایه از عامل غیرقابل پیش‌بینی) برای بازارهای جهانی نفت باقی مانده است. در صورت لغو شدن تحریم‌ها، تولید می‌تواند به تدریج با افزایش ۹۰۰ هزار بشکه در روز به ظرفیت ۳.۸ میلیون بشکه در روز برسد. گفت‌وگوها برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ که تحریم‌ها را کاهش می‌دهد، از سپتامبر ۲۰۲۲ متوقف شده است. با این حال، اخیرا گزارش‌هایی مبنی بر شروع مذاکرات با میانجی‌گری برخش کشورها و احتمال کاهش برخی تحریم‌ها برای تهران منتشر شده است.
آنطور که آژانس اعتراف می‌کند، علیرغم محدودیت‌های مالی سخت، ایران موفق شده تولید نفت خام خود را حدود ۱۳۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۲۲ افزایش دهد و به میانگین ۲.۵ میلیون بشکه در روز برساند. به نظر می‌رسد تهران سطح فروش نفت به چین را که از سه ماهه سوم سال گذشته حدود ۱ میلیون بشکه در روز بوده، حفظ کرده است. پیش از خروج ترامپ از برجام در سال ۲۰۱۸، صادرات نفت ایران از جمله میعانات گازی بیش از ۲ میلیون بشکه در روز بود. صادرات بیشتر نفت در ماه‌های اخیر، تولید نفت خام ایران را به حدود ۲.۹ میلیون بشکه در روز در ماه مه ۲۰۲۳ رسانده است و انتظار می‌رود این سطح را در طول باقی مانده دوره (تا سال ۲۰۲۸ و با فرض عدم رفع تحریم‌ها) حفظ کند.
جا ماندن از افزایش ظرفیت تولید
آژانس می‌گوید: ما بر این باوریم که ایران همچنان می‌تواند شبکه نفتی گسترده خود را حفظ کند و در صورت کاهش تحریم‌ها این کشور می‌تواند نسبتا به سرعت تولید خود را افزایش دهد.
با این حال این سازمان بر این باور است که ظرفیت‌سازی در میادین نفتی ایران و تولید نفت کشور تا حد زیادی تحت تاثیر سقوط صادرات از سال ۲۰۱۸ و عدم سرمایه‌گذاری خارجی به دلیل تحریم‌ها ناموفق بوده است. دور قبلی تحریم‌های بین‌المللی، بخش نفت را نیازمند فوری پول نقد و فناوری خارجی، به‌ویژه در روش‌های بهبود بازیافت برای حفظ و افزایش تولید در میادین نفتی قدیمی‌تر کرده است. اما تهران به دنبال توسعه میادین نفتی غرب کارون یعنی آزادگان شمالی و جنوبی، یاران و یادآوران است تا به افزایش یک میلیون بشکه ظرفیت تولید روزانه دست یابد. ایران که همچنان تحت تاثیر تحریم‌ها است، انتظار دارد در سال ۲۰۲۳ ظرفیت میدان آزادگان جنوبی را که در مرز با عراق قرار دارد، دو برابر کند و به ۳۲۰ هزار بشکه در روز برساند.