فردای اقتصاد - داستان ناتمام توسعه اینترنت در ایران دوباره به ایستگاه تعرفه رسیده است. وزیر ارتباطات که طی هفته‌های اخیر چشم‌انداز اصلی توسعه درازمدت را در افزایش دسترسی به فیبرخانگی عنوان کرده حالا بار دیگر به موضوع تعرفه به عنوان مانع اصلی توسعه بازیگران فعلی اشاره کرده است.
دولتها در تمام یک دهه اخیر بحث تعرفه‌های دستوری مخابراتی را به عنوان موضوعی برای اثبات عملکرد مثبت خود و کنترل بازار در اختیار داشته‌اند و همین موضوع باعث به هم خوردن توازن قیمتی در این عرصه و ایجاد بازاری شده که به شکل طبیعی رشد نکرده است.
وزارت ارتباطات اوایل امسال در پاسخ به فشار اپراتورها برای افزایش تعرفه‌هایی که از سال ۱۳۹۶ تغییر نکرده به آنها اجازه داد تا قیمت‌ها را سقف تعرفه بالا ببرند. سیاست سقف و کف تعرفه برای سالها در این حوزه به اجرا درآمده ولی حالا اپراتورها معتقدند این سقف تعرفه‌ای هم جوابگوی آنها نیست. افت کیفیت اینترنت ناشی از اصطحلاک بالا و نبود سرمایه‌گذاری باعث شده بسیاری نسبت به آینده صنعت ارتباطات ایران بدگمان باشند.
تعرفه کلید نجات شبکه؟
نتیجه فشارها به وزارت ارتباطات باعث شده حالا وزیر ارتباطات دوباره بحث افزایش تعرفه‌ّها را به عنوان راه حل اصلی افزایش کیفیت خدمات رسانی اپراتورها مطرح کند. در مصاحبه‌ای که زارع پور اخیرا در جمع خبرنگاران انجام داده عدم تغییر تعرفه را به سیاسی کاری و محبوب ماندن و در نتیجه عدم توسعه مرتبط دانسته و گفته است: : «در پنج سال گذشته اتفاقی در بخش تعرفه‌ها نیفتاده است. تنها اتفاق در این زمینه در دولت سیزدهم این بود که برخی بسته‌هایی حذف شد که زیر کف قیمت مصوب بودند.»
او ادامه داد: «به هر حال اگر منابع مالی برای اپراتورها فراهم نشود این صنعت امکان توسعه نخواهد داشت. براساس گفته‌های اپراتورها ظرفیت‌های شبکه آنها به نقطه اشباع رسیده است. ما روی مدلی کار می‌کنیم که در کنار توسعه مشکل جدی هم برای کاربران به وجود نیاید. تغییر در تعرفه‌ها هم منوط به افزایش کیفیت است. اپراتورها باید از محل منابع داخلی کیفیت را افزایش دهند.»
همچنین زارع‌پور یادآور شد که قرار است به زودی یک بسته حداقل ۶۰ گیگی بلند مدت از طرف اپراتورها تعریف شود. به گفته او اپراتورهای موبایل باید ظرف یک هفته آینده با سازمان تنظیم در این زمینه به تفاهم برسند تا این بسته‌ها در اختیار مصرف‌کنندگان قرار دهند.
معاون زارع پور هم معتقد به افزایش تعرفه‌های موبایل است.
او گفته است که درآمد اپراتورها در نقطه بحرانی قرار دارد و چاره‌ای جز افزایش تعرفه‌ها برای نجات شبکه نیست. عباسی شاهکوه معتقد است بازار عقب ماندگی بازار اینترنت ثابت از موبایل ناشی از به صرفه نبودن تعرفه‌هاست او می‌گوید: « یک دلیل این است که شبکه ثابت ما توسعه خوبی نداشت. در ثابت بسیار عقب‌افتادگی داریم .در شبکه موبایل هم میشود گفت وضعیت خوب است: اما با توجه به مشکل درآمدری که اپراتورها از نظر تعرفه‌ای با آن روبه رو هستند وضعیت شبکه موبایل هم به سمت بحرانی شدن پیش می‌رود.»
او گفت: «در چند سال اخیر متاسفانه روی تعرفه کار خوبی نشد، اگر روند فعلی ادامه پیدا کند من هشدار می‌دهم که تقریبا دو سال آینده،شبکه موبایل ما هم به سرنوشت شبکه ثابت دچار خواهد شد. به نقطه بحرانی نزدیک می‌شویم.»
عباسی تاکید کرد که باید در چند سال گذشته تعرفه به صورت پله‌ای افزایش پیدا می‌کرد و الان آنها مجبور هستند تعرفه‌ها را افزایش دهند و در این زمینه چاره‌ای نیست. عباسی یادآنور شد که اگر تعرفه‌ها تغییری نکند دیگر شبکه‌ای وچود نخواهد داشت تا مردم بتوانند سرویس مناسب از آن بگیرند.
اپراتورها در شبکه سرمایه‌گذاری نمی‌کنند
با این حال برخی هم هستند که افزایش تعرفه‌ها را راه حل توسعه شبکه نمی‌دانند. آذری جهرمی وزیر سابق ارتباطات در مصاحبه‌ای که اخیرا با پادکست سکه درمورد توسعه اینترنت انجام داده معتقد است که ادعای عدم سرمایه‌گذاری به دلیل پایین بودن تعرفه درست نیست چون اطلاعات کدال بسیاری از شرکتها از جمله همراه اول، مخابرات، های وب، نشان میدهد چقدر سرمایه گذاری به سمت استهلاک رفته و چه قدر به جاهای دیگر. به گفته جهرمی نگاهی به آمارهای مالی همراه اول در بخش استهلاک سرمایه نشان دهنده سهم ۸۱ درصدی استهلاک در سال ۱۳۹۷ است این در حالی است که در سال ۱۳۹۲ این میزان ۴۹ درصد بوده یعنی شرکت بزرگی مانند همراه اول در سال ۹۲ تنها ۴۲ درصد استهلاکش تجهیزات فنی و مخابراتی بوده است.
به گفته جهرمی نگاهی به میزان سرمایه گذاری همراه اول نشان میدهد حتی با کسر استهلاک میزان سرمایه‌گذاری این شرکت رشد کرده و مثبت است. از طرف دیگر این صورت‌های مالی نشان میدهد اگرچه میزان مکالمه کاهش پیدا کرده اما مصرف اینترنت رشد کرده و به گفته خود این شرکت به ۱۹ پتابایت در روز رسیده است بنابراین اینکه پول سرمایه‌گذاری ندارند حرف درستی نیست. به گفته وی همراه اول منابعی که در سال ۹۹-۹۸ اعلام کرده که ۶۰ درصد دارایی ثابت مشهود دارد و با کسر استهلاک رفته و سرمایه‌گذاری جدید کرده اما می‌بینیم مثلا این پول را نبرده در زیرساخت شبکه سرمایه‌گذاری کند بلکه برده و در جای دیگر مثلا موتور جست وجو یا روبیکا سرمایه‌گذاری کرده در حالی که وظیفه اپراتور دسترسی است و به جای جای کار اصلی که ارتقای شبکه است پول را جای دیگر سرمایه‌گذاری کردند و این ارتباط با اقتصاد ندارد با سیاست مرتبط است.
جهرمی در پاسخ به این پرسش که کنار گذاشتن اینترنت خانگی و جایگزین شدن اینترنت موبایل در زمان وزارت او اتفاق افتاد گفت :من همیشه گفتم که ما در توسعه اینترنت ثابت توفیق نداشتیم ولی منظورم این نبوده که نخواستم توسعه بدهم. اصلا وضعیت اینترنت ثابت قابل قبول نیست. دلیلش فاجعه خصوصی سازی است. ام الفساد تمام این اشکالت انحصار است با این روالی که شکل گرفته الان هم سویی که در سهامدار دو اپراتور تلفن همراه شکل گرفته این اتفاق ظرف سه سال اینده در موبایل هم خواهد افتاد. یعنی شرایط شبکه ارتباطات موبایل ما اگر این فضای انحصار نشکند با چالشهای بزرگی مواجه میشود و روز به روز وضعیت بدتر میشود .
آزاد سازی بازار و آزادسازی تعرفه
تحلیل‌گران معتقدند راه حل اصلی توسعه ارتباطات در ایران آزاد سازی تعرفه و تسهیل مجوز فعالیت در این عرصه است. طی سالهای اخیر فضای انحصاری در حوزه اینترنت ثابت باعث خروج بسیاری از شرکتهای خصوصی و سرمایه‌گذاران از این عرصه شده است. در مقابل حضور بازیگران معدود و عدم توازن بین بخش موبایل و ثابت باعث چالشهای کیفیتی زیادی در این عرصه شده است.
نگاه دستوری و دولتی به توسعه تقریبا به طور مشترک در تمام دولت‌های گذشته وجود داشته و ادامه یافته است هرچند در مقطعی خصوصی سازی ارتباطی هم رخ داد اما عملا به شیوه ای واگذاری انجام شد که به انحصار جدید انجامید و باعث حضور بازیگران تازه و بازار متعادل نشد.
همچنین سرمایه‌گذاری خارجی هم به دلیل وجود انحصار و تحریم در این عرصه عملا در سالهای اخیر انجام نشده است.
کارشناسان معتقدند تا زمانی که دولت تصور می‌کند با سیاست تعرفه می‌تواند بازار را در اختیار داشته باشد عملا راه را به خطا رفته است. آزادسازی تعرفه در کنار آزادسازی فعالیت راه حل متخصصان برای بازار ارتباطات ایران است. لغو مجوزهای متعدد و اجازه دادن به بازیگران مختلف می‌تواند در کنار آزادسازی تعرفه مسیر تازه‌ای را برای ارتباطات ایران ایجاد کند.
با این حال سیاست تعرفه همچون ابزاری جذاب در دست دولت‌هاست بعید به نظر می‌رسد دولتها حاضر به کنار گذاشتن این سیاست به نفع بازار باشند.