فردای اقتصاد: اگر چه نزد عموم مردم افزایش هزینه‌ها معنای منفی دارد، اما از آنجایی که روی دیگر افزایش هزینه‌ها به معنای رشد درآمدها است، از این عامل به عنوان مبنایی برای رفاه خانوار نیز یاد می‌شود. در واقع اگر خانوارها طی یک سال هزینه‌های بیشتری داشته باشند به صورت تلویحی رفاه بیشتری نیز دارند چرا که منطقا این هزینه‌های بیشتر با درآمدهای بیشتر تامین شده است. در اقتصاد ایران یکی از راه‌هایی که هزینه‌های افراد اندازه‌گیری می‌شود استفاده از داده‌های طرح آمارگیری هزینه و درآمد خانوار است. سوالی که وجود دارد آن است که این داده‌ها چه بخش‌هایی از هزینه خانوار را پوشش می‌دهد؟
چه بخشی از هزینه‌های خانوار پوشش داده می‌شود؟
بخش هزینه‌های پرسشنامه آمارگیری هزینه و درآمد خانوار شامل ۱۴ بخش است که هزینه‌های مربوط به خوراکی‌ها، دخانیات، پوشاک و کفش، مسکن، آموزش، بهداشت و درمان، لوازم خانگی، حمل‌ونقل، ارتباطات، تفریحات، هتل و رستوران، کالاها و خدمات متفرقه، کالاهای بادوام و انتقالات و در نهایت سرمایه‌گذاری را به ریزترین تفکیک از سرپرست خانوار می‌پرسد. با مراجعه به پرسشنامه طرح مذکور متوجه می‌شویم که این پرسشنامه جزئیات زیادی دارد که کمک می‌کند ابعاد هزینه‌کرد خانوار را با دقت مناسبی برآورد کرد و به عنوان مثال وجود وزن‌ها کمک می‌کند بتوانیم در مقیاس استان نیز از این داده‌ها استفاده کنیم. با این حال پیش از آنکه به مخارج هر استان در سال ۱۴۰۰ بپردازیم، باید اندکی در مورد مفهوم خانوار نیز دقت کنیم.
در همین رابطه بخوانید: زمان واریز حق مسکن ۶۵۰ هزار تومانی اعلام شد
با خانواده بودن هزینه‌ها را کمتر می‌کند
میان وضعیت رفاهی یک خانوار تک‌نفره (مثلاً یک فرد مجرد که تنها زندگی می‌کند) که ماهی ده میلیون تومان درآمد دارد با خانواری پنج نفره که فقط سرپرست آن شاغل است و کلاً ده میلیون تومان درآمد ماهانه دارد، تفاوت بسیار است! اما تقسیم مخارج هر خانوار بر تعداد اعضایش نیز رفاه سرانه را چندان درست نشان نمی‌دهد؛ چرا که برای مثال مخارج مربوط به مسکن و برق و آب برای یک خانوار پنج نفره، پنج برابر خانوار یک نفره نیست. همچنین هزینه‌های رفاه کودکان و بزرگسالان متفاوت است. پس هزینه‌ها کمتر از نسبت افراد اضافه‌شده بالا می‌روند. یک روش ساده در محاسبات این است که برای سرانه کردن هزینه‌ها، سرپرست خانوار ۱ نفر، سایر بزرگسالان هر کدام ۰.۷ نفر و هر کودک ۰.۵ نفر در نظر گرفته شود. به این روش محاسبه تعدیل بر اساس بعد خانوار می‌گویند. به عنوان مثال، اگر یک خانوار چهار نفره را در نظر بگیریم که غیر از سرپرست خانوار، همسر و یک کودک و یک فرزند بالای ۱۸ سال وجود داشته باشد، بعد خانوار آن برابر با ۱ به علاوه ۰.۷ به علاوه ۰.۷ (به ازای فرزند بزرگتر از ۱۸ سال) به علاوه ۰.۵ (به ازای فرزند کودک ) خواهد بود و بعد خانوار برابر با ۲.۷ می‌شود. داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهد بعد خانوار در ایران حدود ۳.۲ است و ارقامی که از هزینه‌کرد خانوارها در هر استان منتشر شده (عکس اصلی صفحه) نیز میانگین هزینه برای هر خانوار است که در شکل زیر نوع دیگری از نمایش آن را شاهد هستیم.
مرفه‌ترین استان‌ها در سال ۱۴۰۰ کدام بوده‌اند؟
یکی از انتقاداتی که نسبت به میانگین منتشر شده توسط مرکز آمار آن است که نسبت به تورم استانی تعدیل نشده است. این مساله از آن جهت اهمیت دارد که اگر فردی در شهر تهران ۱۴۰میلیون هزینه کند، اگر قیمت کالاها در تهران بیشتر باشد نسبت به یک شهر دیگر منطقا رفاه کم‌تری را تجربه کرده است. در نتیجه برای محاسبه رفاه هر استان به وسیله هزینه‌ها باید قیمت متفاوت در هر استان نیز لحاظ شود که در این داده‌ها لحاظ نشده است. به علاوه، ارقام زیر میانگینی است برای هر استان و طبیعتا همه افراد به اندازه میانگین هزینه نمی‌کند و برخی بیشتر و کمتر هزینه دارند. با این همه، ارقام گفته شده توسط مرکز آمار به خوبی تفاوت نسبتا زیاد استان‌ها در رفاه را نشان می‌دهد و در این میان شکاف جدی میان برخی استان‌ها وجود دارد.