فردای اقتصاد: آژانس بین‌المللی انرژی اخیرا گزارش‌هایی منتشر کرده که حاوی نکات هشداردهنده برای کشورهای صادرکننده نفت از جمله ایران است. آمار حاکی از رکوردشکنی درآمد شرکتهای خصوصی و دولتی نفتی در سال ۲۰۲۲ است. درآمد این شرکت‌ها در مجموع به بیش از ۴ هزار میلیارد دلار رسیده است. اما فکر می‌کنید از این مقدار چقدر مجدد به صنعت نفت و گاز برای تولید بیشتر برگشته است؟
بر اساس گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، میزان سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی که شامل بالا دست، پایین دست و میادن دست نفت و گاز به اضافه هزینه تولید ذغال سنگ است در مجموع حدود هزار میلیارد دلار بوده است. این در حالی است که در انرژی‌های پاک شامل تجدیدپذیرها، انرژی اتمی، سرمایه‌گذاری در بهینه‌سازی مصرف سوخت و ... حدود ۷۰ درصد بیشتر و نزدیک به ۱.۷ هزار میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌شود.
نکته قابل توجه این است که از سال ۲۰۱۶ به دنبال افت قیمت نفت، سرمایه‌گذاری در سوخت‌های فسیلی از انرژی‌های پاک عقب افتاده است. اما فاصله این دو در سال ۲۰۲۰ به دنبال شیوع کرونا و افت شدید قیمت فنت و گاز به یک باره زیاد می‌شود. اما جالب اینجا است که با وجود اینکه قیمت نفت در سال‌های اخیر احیا شده است اما این فاصله نه تنها کم نشده بلکه بیشتر شده است. آژانس بین‌المللی انرژی می‌گوید که بحران انرژی در غرب بعد از حمله روسیه به اوکراین موجب شد که سرعت رفتن به سمت انرژی‌های پاک بیشتر شود.
میزان سرمایه‌گذاری در بالادست نفت و گاز یعنی در حوزه‌های اکتشاف، توسعه و تولید تنها دود ۵۰۰ میلیارد دلار بوده که تقریبا ۱۲ درصد از درآمد شرکتهای نفتی و گازی محسوب می‌شود. این در حالی است که سرمایه‌گذاری در تولید انرژی خورشیدی و بادی حدود ۶۸۰ میلیارد دلار یعنی حدود یک‌سوم بیشتر است.
افت سرمایه‌گذاری در نفت در واقع به معنای کاهش جذابیت این صنعت برای سرمایه‌گذاری است، چراکه غالب برآوردها حاکی از آن است که نفت ظرف کمتر از ۱۰ سال به اوج تقاضای خود خواهد رسید و پس از آن در مسیر کاهشی قرار می‌گیرد.
به طور مثال آژانس بین‌المللی انرژی بر ای باور است که رشد تقاضای نفت از بیش از ۲ میلیون بشکه در روز در حال حاضر به حدود ۴۰۰ هزار بشکه ظرف ۵ سال آینده خواهد رسید و تا پایان دهه تقریبا به صفر می‌رسد و بعد از آن شاهد کاهش تقاضا برای نفت خواهیم بود. واقعه‌ای که از آن با نام پیک اویل یا همان اوج تقاضای نفت یاد می‌شود.
زکی یمانی، کسی که به مدت ۲۵ سال سکان وزارت نفت عربستان را در دست داشت جمله مشهوری دارد. او در دهه ۸۰ میلادی به کشورهای صادرکننده نفت هشدار داد که عصر حجر به خاطر کمبود سنگ به پایان نرسید و عصر نفت هم پیش از اتمام ذخایر نفتی جهان و به دلیل کاهش تقاضا به پایان خواهد رسید. او باور داشت که اگر کشورهای نفتی با همه توان نفت تولید نکنند روزی خواهد رسید که نفت آنها برای همیشه زیر زمین باقی خواهد ماند.
حال سوال این است که آینده نفت به کدام سو می‌رود آیا واقعا پایان عصر نفت نزدیک است؟ اگر پیش‌بینی رسیدن تقاضا برای نفت به اوج خود (پیک اویل) طی دهه پیش رو محقق شود، چه چیزی در انتظار کشورهای نفت‌خیز از جمله ایران است؟ و آنها چگونه باید خود را برای آن آماده کنند؟
با دکتر فریدون فشارکی، موسس و رئیس هیئت مدیره موسسه بین‌المللی فکت گلوبال انرژی این سوالات را در میان گذاشته‌ایم. او علاوه بر پاسخ دادن به این سوالات، زوایایی از صادرات نفت ایران در شرایط تحریم را شفاف می‌کند.