فردای اقتصاد - فهیمه مزینانی -  بلاکچین، فناوری نوینی است که در سال‌های گذشته راه خود را به بخش‌های مختلف اقتصادی باز کرده و هر روز کسب و کارهای جدیدی به حلقه استفاده‌کنندگان این فناوری پیوسته‌اند. بسیاری از علاقه‌مندان بلاکچین و کارشناسان آن، معتقد هستند، بلاکچین به زودی انقلابی در بخش‌های مختلف ایجاد می‌کند، اتفاقی مشابه همه‌گیر شدن اینترنت و نفوذ آن در همه ارکان زندگی انسان‌ها.

مهمترین ویژگی‌های بلاکچین، شفافیت، امنیت، سرعت و قابلیت رهگیری اطلاعات است و امکان ذخیره‌سازی و به اشتراک‌گذاری اطلاعات مختلف را در شبکه‌ای از دفاتر توزیع‌شده در اختیار هر کسب و کاری قرار می‌دهد.

از آنجایی که رسانه‌ها، مرکزی برای تولید، ذخیره‌سازی و انتشار اطلاعات و اخبار هستند، می‌توانند کانونی برای استفاده از قابلیت‌های بلاکچین در فرایندهای خود باشند. اما چگونه می‌توان بین بلاکچین و رسانه‎ها پیوندی ایجاد کرد و این فناوری چه راهکارهایی پیش پای رسانه‌ها می‌گذارد؟

برای اینکه به جواب این سوال برسیم بهتر است نگاهی به مهمترین مشکلات فعلی آنها داشته باشیم. در حال حاضر، یکی از بزرگترین چالش‌هایی که شبکه‌های اجتماعی هم به آن دامن زده‌اند، انتشار اخبار جعلی (Fake News) است. روزانه اخبار جعلی زیادی بارها و بارها در شبکه‌های اجتماعی بازنشر پیدا می‌کنند که به دلیل شباهت زیادشان به اخبار واقعی، باعث بی‌اعتمادی مردم به رسانه‌ها می‌شوند. چنانچه سال گذشته (2021) تحقیقات موسسه گالوپ نشان داد، میزان اعتماد آمریکایی‌ها به رسانه‌ها به شدت کاهش پیدا کرده و از هر 10 آمریکایی، 6 نفر به رسانه‌ها اعتماد ندارند که دلیل آن تعداد زیاد اخبار جعلی در شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌هاست.

رواج استفاده از عبارت اخبار جعلی، قدمت زیادی ندارد و در واقع می‌توان گفت این دونالد ترامپ بود که آن را به گفتمان رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی وارد کرد. ترامپ در مبارزات انتخاباتی خود در آمریکا معتقد بود رسانه‌ها با انتشار اخبار جعلی به دنبال تخریب چهره او هستند. استفاده از عبارت اخبار جعلی در این سال چنان زیاد شد که در سال ۲۰۱۷، دیکشنری Collins کلمه‌ی Fake News را به عنوان کلمه‌ سال اعلام کرد و دلیل آن را حضور «فراگیر» و استفاده زیاد این عبارت در سال 2017 دانست.

این دیکشنری در تعریف اخبار جعلی به دو نکته‌ کلیدی اشاره می‌کند: نخست اینکه فیک نیوز از جنس اطلاعات نادرست است و دیگر اینکه شکل ظاهر آن شبیه خبرهای درست و واقعی است.

تصویر، خوراک ساخت اخبار جعلی

یکی از بهترین ابزار ساخت اخبار جعلی، تصاویری است که در قالب عکس یا ویدئو توسط رسانه‌ها منتشر شده‌اند و سازندگان اخبار جعلی با استفاده از آنها و به کار بردنشان در بدنه متن دیگری که ارتباطی با اصل رویداد نداشته، از آنها به عنوان سند گفته‌هایشان استفاده می‌کنند؛ این در حالی است که تصویر استفاده شده در زمان و مکان دیگری تهیه شده و هیچ ارتباطی با این خبرهای جعلی ندارند. در حال حاضر هیچ راهی هم برای شناسایی اطلاعات اصلی تصویر استفاده شده برای مخاطب وجود ندارد. برای مثال تصویر زیر، عکس تعدادی از اتوبوس‌های توریستی است که در یک روز بارانی در میدان شهر آستین آمریکا در کنار خیابانی ایستاده‌اند. این تصویر در یک خبر جعلی بارها بازنشر داده شد که ادعا می‌کرد، تظاهرکنندگان علیه ترامپ، به صورت مدیریت شده به شهر آستین آورده شده‌اند و این تظاهرات به صورت ارگانیک و خودجوش انجام نشده بود.

 در تصویر زیر نیز می‌توان گزارشگری را دید که ظاهرا در حال گزارش تعداد کشته‌شدگان جنگ روسیه و اوکراین است. در این توییت گفته شده که آمار تلفات جنگ اوکراین، ادعایی است که رسانه‌های غربی به آن دامن زده‌اند و این تصویر نشان می‌دهد که این ادعا دروغ و صحنه‌سازی است چرا که در این تصویر دیده می‌شود یکی از اجساد سرش را از داخل کیسه حمل جسد بیرون آورده است. اما آیا این تصویر واقعی است؟ واقعیت این است که تصویر استفاده شده برای انتشار این خبر جعلی، مربوط به تظاهراتی در اتریش بوده که در آن، فعالان زیست محیطی برای اینکه نشان دهند، گازهای گلخانه‌ای باعث مرگ انسان‌ها می‌شوند، در حرکتی نمادین در کیسه‌های حمل جسد خوابیده‌اند. پس می‌بینیم که چگونه از تصاویر خبری برای استفاده از اخبار جعلی استفاده می‌شود.

تلاش برای استفاده از بلاکچین برای مبارزه با اخبار جعلی

نیویورک تایمز، یکی از قدیمی‌ترین رسانه‌های آمریکا به همراه شرکت IBM، پروژه جدیدی برای حل مشکل اخبار جعلی با استفاده از بلاکچین در دست اجرا دارند. این دو سازمان قصد دارند تا تمامی اطلاعات مربوط به تصاویر و عکس‌هایی که توسط رسانه‌های عضو این شبکه تولید می‌شوند را روی شبکه بلاکچین ذخیره کنند تا هر جا که از آن تصاویر استفاده شد، مخاطبان بتوانند به اطلاعات متای عکس‌ها و تصاویر دسترسی داشته باشند و در صورت سوء استفاده از آنها برای ساخت اخبار جعلی، درستی و غلطی آنها را به راحتی تشخیص دهند و اصالت عکس و تصویر را بررسی کنند.

همانطور که گفتیم، بلاکچین یک دیتابیس بزرگ غیر متمرکز است که به رسانه‌ها اجازه می‌دهد اطلاعات خود را در این دیتابیس ذخیره و از آن استفاده کنند. علاوه بر این هر تغییری در اطلاعات ذخیره شده در بلاکچین، قابل رهگیری است و هیچ کس نمی‌تواند بدون آنکه دیگران متوجه شوند، تغییری در این اطلاعات ایجاد کند.

 پروژه مشترک نیویورک تایمز و آی بی ام که با نام The News Provenance Project شناخته می‌شود، به دنبال این است که اطلاعات تصاویر با سفر هر تصویر در اینترنت و استفاده از آن در کانال‌ها و شبکه‌های ارتباطی مختلف همراه شود تا به مخاطبانی که این روزها بیشتر از شبکه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها برای مطلع شدن از خبرها استفاده می‌کنند، ابزاری برای راستی آزمایی آنها دهد.

در این پروژه، شبکه‌ای بلاکچینی ایجاد شده که دو رسانه و یک شبکه اجتماعی شبیه‌سازی شده عضو آن هستند، هر کدام از رسانه‌ها می‌توانند تصاویر خود را به همراه اطلاعات آنها شامل نام عکاس، تاریخ گرفته شدن عکس، مکان عکاسی و هر توضیح دیگری در یک دیتابیس مشترک ذخیره کنند و هر تغییری در این اطلاعات، قابل رهگیری است. شبکه اجتماعی شبیه‌سازی شده نیز به این تصاویر، اطلاعات و تاریخچه انتشار آنها در رسانه‌های مختلف دسترسی دارد. به این ترتیب کاربران این شبکه اجتماعی، می‌توانند به سرعت و به راحتی به اطلاعات هر تصویری که در این شبکه می‌بینند مراجعه کنند. برای مثال می‌تواند به راحتی متوجه شود عکسی که درباره درگیری بین پلیس و مردم یک شهر وایرال شده، واقعا در زمان و مکانی که ادعا شده اتفاق افتاده یا مربوط به زمان و مکان دیگری است و از آن برای ساخت یک خبر جعلی استفاده کرده‌اند.

به جز مبارزه با اخبار جعلی، بلاکچین راهکارهای دیگری هم برای رشد و استقلال رسانه‌ها ارائه کرده است. یکی دیگر از مهمترین کمک‌هایی که این فناوری به رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران خواهد کرد، جلوگیری از سانسور است چراکه با توجه به ماهیت غیر متمرکز بلاکچین، هیچ حکومتی نمی‌تواند بر انتشار محتوا روی آن کنترلی داشته باشد یا بر آن نظارت کند. به همین دلیل فعالان رسانه‌ای امیدوار هستند بلاکچین بتواند با جلوگیری از سانسور و وایرال شدن اخبار جعلی، ابزار دموکراتیک‌تری در اختیار مردم قرار دهد.

راهکار بلاکچین برای استقلال رسانه‌ای

از دیگر مشکلات فعلی رسانه‌ها، وابستگی آنها به آگهی و تبلیغات است. چراکه سرعت ارتباطات و انتقال اخبار به شدت بالا رفته و در این میدان، تنها رسانه‌هایی امکان ادامه حیات دارند که بتوانند حامیان مالی بیشتری داشته باشند تا از پس هزینه‌های بالای رقابت بر سر انتشار سریع، کامل و درست اخبار برآیند و با روش‌های خلاق، مخاطبان بیشتری جذب کنند. این فضای رقابتی به از بین رفتن رسانه‌های مستقل و کوچک محلی منجر شده و از سوی دیگر وابستگی زیاد رسانه‌ها به آگهی و تبلیغات، استقلال عمل آنها را هم تحت تاثیر قرار داده است.

راهکار بلاکچین برای کمک به رسانه‌ها در جهت تامین منابع مالی و استقلال بیشتر، فراهم کردن امکان پرداخت رمزارزی مخاطبان به رسانه‌ها و تولیدکنندگان محتوای دست اول و با کیفیت است. به این ترتیب کیفیت محتوای تولیدی رسانه‌ها نیز هر روز بهبود پیدا می‌کند تا مخاطبان بیشتری به دنبال کردن آنها و پرداخت مالی برای استفاده از مطالب، ترغیب شوند. این روند حتی می‌تواند برعکس هم باشد و رسانه‌ها با در نظر گرفتن مشوق‌های رمزارزی، مخاطبان خود را تشویق کنند تا به عنوان منابع خبری آنها عمل کنند و در صورتی که منابع اطلاعاتی دست اولی داشتند آنها را در اختیار رسانه‌ها قرار دهند. علاوه بر این، می‌توان برای مخاطبان، مشوق مالی برای به اشتراک‌گذاری اخبار و مقالات یا نظر دادن درباره آنها در نظر گرفت و ارتباط رسانه و مخاطب را باز هم نزدیک‌تر کرد.

NFT کردن محتوای رسانه‌ها اعم از عکس، ویدئو و حتی یادداشت‌ها و مقالات نیز یکی دیگر از راهکارهای بلاکچین است که هم به تقویت کپی رایت و حق صاحب اثر کمک می‌کند و هم می‌تواند به عنوان یک منبع مالی برای رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران باشد.

اسوشیتدپرس یا AP به عنوان یک آژانس خبری با سابقه، همواره در استفاده از آخرین فناوری‎ها پیشرو بوده و بیش از دو سال است که به دنبال بهره بردن از راهکارهای بلاکچینی است. از جمله پروژه های AP می‌توان به مارکت پلیس NFT آن اشاره کرد. 

اسوشیتدپرس سال گذشته، مارکت پلیس NFT خود را روی شبکه پولیگان (Polygon) ایجاد کرد تا از این طریق، NFT عکس‎ها و ویدئوهای خبری را به فروش بگذارد.

علاوه بر این، بهره‌گیری از تکنولوژی چین لینک (ChainLink) برای استفاده از اوراکل‌های این شبکه بلاکچینی یکی دیگر از پروژه‎های این آژانس خبری است. در این پروژه قرار است تا بخشی از دیتابیس AP با استفاده از اوراکل‌های چین لینک روی بلاکچین قرار بگیرد.

البته با وجود تلاش‌هایی که در زمینه بکارگیری فناوری بلاکچین در رسانه‌ها در حال انجام است، نباید فراموش کرد که هنوز همه ابعاد این کار روشن نیست و ممکن است در ابتدای راه، چالش‌هایی هم برای رسانه‌ها ایجاد شود. یکی از این چالش‌ها اوایل سال جاری میلادی و هنگام شروع جنگ اوکراین و سیل مهاجرت از این کشور اتفاق افتاد. ماجرا به این شرح بود که اسوشیتدپرس، در توییتر خود اعلام کرد که قرار است تا NFT یکی از ویدئوهای خبری خود را به فروش بگذارد. این ویدئو قایقی را نشان می‌داد که تعداد زیادی از پناهجویان، سوار بر آن در حال مهاجرت به اروپا از طریق دریای مدیترانه بودند. با انتشار این توییت، سیلی از انتقادات علیه AP به راه افتاد و این خبرگزاری متهم شد که قصد دارد از نمایش رنج مردم، پول دربیاورد.

 به این ترتیب AP مجبور شد تا توییت خود را پاک و عذرخواهی کند. حتی رویکرد خود را در فروش NFT تصاویر خبری نیز تغییر داد و اعلام کرد از این پس تنها عکس‌ها و تصاویری که توسط این آژانس خبری تهیه شده و جایزه پولایتزر را دریافت کرده‌اند به همراه آرشیوی از عکس‌های تاریخی این مجموعه در مارکت پلیس NFT به فروش گذاشته می‌شود.

همانطورکه گفته شد، هنوز در ابتدای راه استفاده از فرصت‌های فناوری بلاکچین در رسانه‌ها هستیم و  نیاز به شناخت بیشتری از این فضای جدید وجود دارد. علاوه بر این، هنوز محدودیت‌های زیادی برای استفاده از بلاکچین در رسانه‌ها داریم که از جمله آنها می‌توان به نبود رگولاتوری این حوزه، کمبود نیروی انسانی متخصص و آموزش دیده این تکنولوژی و هزینه بالای استفاده از آن اشاره کرد. همچنین احتمال می‌رود که هماهنگ کردن این فناوری جدید با سیستم‌های موجود و مورد استفاده در رسانه‌ها زمان‌بر خواهد بود. اما با وجود همه محدودیت‌ها، این فناوری روز به روز در حال توسعه و نفوذ در همه بخش‌هاست و پیش‌بینی می‌شود با فراگیر شدن بلاکچین، شاهد انقلابی در تولید و به اشتراک‌گذاری محتوا باشیم.