بخش معدن کشور در سالیان اخیر با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده است، اما این بخش بیش از همه از ناحیه تامین ماشین‌آلات، روزهای سختی را سپری می‌کند. طی چند ماهه گذشته با همراهی معاونت معادن و فرآوری مواد روند واردات ماشین‌آلات تسهیل شده است.
طبق گزارش معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران، طی چهار ماه منتهی به تیر سال ۱۴۰۱ در مجموع حدود ۳۴.۵میلیون دلار ماشین‌آلات معدنی و راهسازی تحت تعرفه ۸۴۲۹ وارد کشور شده که تقریبا ۳.۲برابر مدت مشابه سال قبل است. ۹۲درصد از کل واردات ماشین‌آلات طی چهار ماه منتهی به تیر سال جاری، مربوط به انواع بیل مکانیکی مستعمل و نو و سایر لودرهاست.
همچنین حدود ۱۹میلیون دلار انواع بیل مکانیک مستعمل طی مدت مزبور وارد شده که تقریبا ۶برابر رقم متناظر در سال قبل است. در سال ۱۴۰۰ ارزش کل واردات ماشین‌آلات به کشور حدود ۱۴۲میلیون دلار بوده که ۲.۹برابر سال ۱۳۹۹ است.
طی چهار ماه منتهی به تیر سال ۱۴۰۱، واردات ماشین‌آلات معدنی از هشت کشور صورت گرفته که ۶۷درصد آن از مبدا امارات متحده عربی بوده است و نسبت به سال گذشته، چهار کشور آلمان، مالزی، کره جنوبی و ژاپن به مبادی واردات اضافه شده‌اند؛ در حالیکه طی چهار ماه منتهی به تیر سال گذشته، تنها از کشورهای امارات متحده عربی، چین، ترکیه و عمان، واردات انجام شده است. شایان ذکر است که دو کشور عمان و امارات متحده عربی تولیدکننده ماشین‌آلات نیستند و تنها نقش کشور ذیننفع را در واردات دارا هستند.
برآورد می‌شود که در سال ۲۰۲۱ کل ارزش واردات ماشین‌آلات معدنی و راهسازی توسط کشورهای جهان بالغ بر ۵۴میلیارد دلار باشد که نسبت به سال قبل از آن، حدود ۴۲درصد رشد داشته است. پنج کشور مهم واردکننده در سال ۲۰۲۱ شامل کشورهای آمریکا، کانادا، روسیه، آلمان و هلند هستند. در میان اقتصادهای در حال توسعه و بازارهای نوظهور، کشورهای روسیه، اندونزی، لهستان و شیلی و تایلند باالاترین واردات را در سال گذشته داشته‌اند. در بین کشورهای همسایه نیز اقتصاد ترکیه با واردات ۶۴۳میلیون دلار، عربستان سعودی ۴۳۱میلیون دلار و امارات متحده عربی با رقم ۳۹۰میلیون دلار جزو اقتصادهای منتخب قرار دارند که به ویژه ترکیه رقم به مراتب بالاتری (حدود ۴.۶ برابر) در واردات ماشین‌آلات معدنی و راهسازی در مقایسه با ایران دارد.
اما سوال اینجاست که چرا واردات ماشین‌آلات معدنی در کشور معدن‌خیزی مانند ایران در مقایسه با همسایه‌های کشور، فاصله زیادی دارد؟
با اینکه طی چند ماهه گذشته میزان واردات ماشین‌آلات بیشتر شده است، اما تا تامین ۲۵هزار دستگاه، فاصله زیادی داریم. تنها معادن کوچک ما به بیش از ۱۱هزار دستگاه ماشین‌آلات نیاز دارند و برای جلوگیری از زمین‌گیر شدن ناوگان ماشین‌آلات معدنی کشور، باید روند واردات و فرآیندهای آن تسهیل شود. هم‌اکنون موانعی مانند ارزش‌گذاری گمرک و استانداردسازی اجباری از جمله این موانع هستند.
مسئله استانداردسازی اجباری این روزها معادن را جهت بکارگیری ماشین‌آلات وارداتی دچار چالش کرده است. بعضی از ماشین‌آلات بیش از ۶ماه است که در گمرکات کشور معطل مانده‌اند و علاوه ‌بر ایجاد مشکل در فرآیند تولید معادن، هزینه‌های اضافی پرداخت دموراژ را به واردکنندگان و معدنکاران تحمیل کرده است.
در واقع موضوعات اصلی در الزام استانداردهای تایید و مصرف سوخت این ماشین‌آلات این است که امکان دریافت استانداردها از شرکت‌های سازنده به دلیل تحریم‌ها وجود ندارد.
برای اینکه ناوگان ماشین‌آلات کشور زمین‌گیر نشود، لازم است علاوه‌ بر همراهی‌های صورت گرفته توسط معاونت معادن و فرآوری مواد، سایر نهادها و سازمان‌های ذیربط نیز در تسهیل واردات ماشین‌آلات همراهی‌های لازم را با معدنکاران داشته باشند.
در رابطه با شرکت‌های تولیدکننده داخلی ماشین‌آلات مانند هپکو، صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی دو پیشنهاد ارائه کرده است که مسیر صحیح اصلاح روند تولید در این شرکت‌ها است. با استفاده از ظرفیت مواد ۱۰۹ و ۱۱۰ آیین‌نامه اجرایی قانون معادن اجازه واردات ماشین‌آلات مستعمل به همه معدنکاران و همچنین هپکو داده شود. هپکو به دلیل برخورداری از لجستیک، امکانات فنی، همچنین امکان ارائه خدمات پس از فروش می‌تواند در امر واردات نیز ورود کند. همچنین صندوق بیمه سرمایه‌گذاری فعالیت‌های معدنی حاضر است کل محصولات هپکو را پیش خرید کند؛ ماشین‌آلاتی که سبقه تولید آن در کشور وجود داشته و قابلیت ارزیابی کارشناسی دارد. در این دو سال اگر هپکو توانست روی پای خود بایستد که این نشانه خوبی است و اگر نتواست این بدین معناست که در این حوزه فاقد مزیت نسبی و رقابتی است. در واقع ایجاد انحصار برای تولید ماشین‌آلات برای هپکو هم مفید نخواهد بود.
علاوه‌ بر تامین ماشین‌آلات، جای دو بازار مهم دیگر هم در این زمینه خالی است، نخست تامین قطعات یدکی و دومی سرویس و نگهداری ماشین‌آلات. یعنی در حال حاضر نه تامین قطعات به سادگی میسر است و نه سرویس و نگهداری ماشین‌آلات به صورت حرفه‌ای انجام می‌گیرد. در حالیکه حدود ۳۱هزار دستگاه در حال حاضر نیاز به این خدمات دارند و پیشنهاد ما این است که هپکو به سمت قطعه‌سازی و سرویس و نگهداری ماشین‌آلات نیز حرکت کند.