فردای اقتصاد: فلسفه ایجاد صندوق تثبیت بازار سرمایه چیست؟ آیا در ماموریت خود موفق بوده است؟ بزرگ شدن صندوق تثبیت چه فایده‌ای برای بازار و سهامداران دارد؟ و پاسخ به این دو سوال و سوالات دیگری از این دست، موضوع برنامه زنگ پایان روز سه‌شنبه بورسان با حضور امیرمهدی صبائی، رئیس هیئت عامل صندوق تثبیت بازار سرمایه بود.
صورت‌های مالی صندوق تثبیت بازار سرمایه برای سال منتهی به پایان سال ۱۴۰۰ دو روز پیش راهی سامانه کدال شد و با سود خالص حدود ۴۰۰ میلیارد تومانی و دارایی در اختیار بیش از ۶هزار میلیارد تومانی توجه بورسی‌ها را به خود جلب کرد. سال ۹۹ نیز برای این صندوق سودده بوده است. یعنی در همان سال‌هایی که سهامداران نه تنها سود چندانی به خانه نبردند بلکه عموما با کاهش ارزش دارایی‌های خود در بازر سهام مواجه شدند. این صندوق اما چگونه سود ساخته است؟
فلسفه وجودی صندوق تثبیت بازار سرمایه
رئیس هیئت عامل صندوق تثبیت بازار سرمایه در ابتدای این برنامه با بیان اینکه صندوق‌های مشابه صندوق تثبیت با نام‌های مختلف در دنیا و بر روی دارایی‌های مختلف وجود دارد و صندوق تثبیت از نوع صندوق ثبات بازار سهام است، گفت: کشورهایی دارای این صندوق‌های ثبات هستند که در مقایسه با یک بازار سهام بزرگ و توسعه یافته همچون آمریکا، در زمره کشورهای در حال توسعه یا کمتر توسعه‌یافته قرار می‌گیرند که شاخص‌ترین آن‌ها چین یا کره است. کشور ما نیز طبیعتا به لحاظ توسعه‌یافتگی بازار سرمایه، در همین گروه جای می‌گیرد.
امیرمهدی صبائی وجه اشتراک دوم را زمان تشکیل این صندوق‌ها عنوان کرده و ادامه داد: این صندوق‌ها عموما در زمان شکل‌گیری یک بحران تشکیل شده یا در چنین مواقعی حجم فعالیت آن‌ها گسترده‌تر شده است. به عنوان مثال صندوق ثبات بازار سهام در کشور کره‌جنوبی در دهه ۹۰ تشکیل شد اما در سال ۲۰۰۸ مقارن با بحران جهانی بزرگ شد. در سال ۲۰۱۵، بازار سهام چین حدود سه هفته به شدت نزولی بود که این صندوق ثبات آغاز به کار کرد. در ایران نیز قانون رفع موانع تولید در سال ۹۴ تاسیس صندوق تثبیت را پیش‌بینی کرد اما تاسیس رسمی آن در سال ۹۶ بازمی‌گردد. بیش از ۹۵ درصد از دارایی‌های این صندوق نیز از مرداد ۹۹ به بعد که بازار سهام با بحرانی جدی مواجه شد، در اختیار آن قرار گرفت.
به گفته وی، هدف تشکیل این صندوق‌ها که در اساسنامه نیز درج شده است، کاهش و کنترل ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک در زمان وقوع بحران‌های اقتصادی و مالی است. ماموریت‌های فرعی صندوق‌های ثبات نیز جلوگیری از شیوع ترس‌های فراگیر در بازار و مواجهه با رفتارهای توده‌ای عنوان شده است.
صبائی افزود: محل تامین منابع برای این صندوق‌ها در دنیا، دولت، بانک مرکزی، کارگزارها و در نهایت بانک‌ها و بیمه‌ها و نهادهای مالی وابسته به دولت هستند. این مدل تامین مالی از دولت در خصوص صندوق تثبیت بازار سرمایه ایران نیز صدق می‌کند.
دلیل سودآوری صندوق تثبیت در ۱۴۰۰
رئیس هیئت عامل صندوق تثبیت بازار سرمایه در توضیح اینکه چرا صندوق تثبیت علی‌رقم شرایط رکودی بازار و افت قیمت سهام توانسته در دو سال اخیر، سودده باشد و سودی بالغ بر ۲۱۶ میلیارد تومان از فروش سهام و ۲۶۵ میلیارد تومان از فروش اوراق بهادار کسب کند، گفت: سودکردن یا نکردن، به هیچ وجه هدف اولیه و ماموریت اصلی صندوق تثبیت بازار سرمایه نیست و اگر بخواهیم در خصوص عملکرد آن قضاوت کنیم، سودآوری نه شرط لازم و نه شرط کافی آن است. به هر حال صندوق مذکور بر اساس معیارهایی که دارد، وقوع بحران را شناسایی کرده و ورود می‌کند که عمدتا در مواقع نزولی بازار خواهد بود. پس از آن بر اساس منابعی که در اختیار دارد و در چارچوب ضوابط، اقدام به خرید سهام و کاهش و کنترل ریسک‌ها می‌کند. پس شناسایی سود خالص در آن لزوما به معنای فروش سهام و شناسایی سود فروش از آن نیست. اما به خاطر محدودیت در منابع این صندوق و عدم کفایت ورود نقدینگی، نمی‌تواند صرفا در مقام خریدار ظاهر شود. طبیعی است در زمانی که تقاضا زیاده بوده و صفوف خرید طولانی می‌شود، صندوق اقدام به عرضه سهام آن هم مشروط به اینکه منجر به مازاد عرضه نشود، کرده تا برای روزهای منفی بازار، تامین نقدینگی کند.
پاسخ به شائبه نوسان‌گیری صندوق تثبیت
صبائی در پاسخ به شائبات مطرح شده در خصوص نوسان‌گیری صندوق تثبیت در روزهای کم‌حجم بازار سهام گفت: نوسان‌گیر در حجم بالا، عمدتا سهام را در کف خریداری می‌کند اما صندوق تثبیت در روندهای نزولی، به محض تشخیص وقوع بحران و بر اساس پارامترهای نوشته شده‌ای اقدام به ورود می‌کند. این صندوق ۱۱۱ روز از ۲۳۹ روز معاملاتی سال ۱۴۰۰ در نقش خریدار در بازار حضور داشته و بیش از ۱۸۰۰ میلیارد تومان تامین وجه داشته است که کمتر از ۱۷۰۰ میلیارد تومان آن از صندوق توسعه ملی و مابقی از کارمزدها و حق نظارت‌ها تامین شده است. خالص خرید در سال ۱۴۰۰ نیز تقریبا معادل ۱۸۰۰ میلیارد تومان بوده است. از ۲۷ اردیبهشت‌ماه سال جاری یعنی همزمان با آغاز نزول اخیر بازار، این صندوق بیش از ۳۶۰۰ میلیارد تومان خالص خرید داشته و عمدتا در سمت خرید سهام فعالیت داشته است. ضمن آنکه در خصوص ارزیابی عملکرد، صندوق تثبیت در حوزه تامین منابع حدود ۵هزار میلیارد تومان منابع را از حاکمیتی که خارج از سیستم بازار سرمایه است، تامین و وارد بازار سهام کرده است و قرار است بیش از ۷.۵ همت از الان تا پایان سال در اختیار صندوق قرار گرفته و در صورت لزوم به بازار تزریق شود. از محل منابع داخلی سازمان بورس نیز ۳هزار میلیارد تومان و کل خالص خرید صندوق تثبیت به تاریخ امروز، حدود ۸هزار میلیارد تومان بوده است.
صندوق تثبیت شاخص‌سازی می‌کند؟
رئیس هیئت عامل صندوق تثبیت بازار سرمایه در خصوص ساختار تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری در این صندوق گفت: صندوق تثبیت بازار سرمایه را به لحاظ نظارتی، زیرمجموعه سازمان بورس بدانید اما این صندوق تحت حاکمیت سازمان بورس نیست و قرار نیست لزوما مجری تصمیمات و دستورات سازمان بورس یا هر مجموعه دیگری باشد. سازمان بورس تنها یک رای از پنج رای هیئت امنا را در اختیار دارد. هیئت عامل به هیئت امنا پاسخگوست؛ از این رو صندوق تثبیت هیچ‌گاه کوچکترین تخطی از منویات نکرده و هیچ وقت نیز پیام یا توصیه‌ای در خصوص شاخص‌سازی از سازمان بورس دریافت نکرده است. پس صندوق دنبال جلوگیری از شیوع ترس‌های فراگیر در بازار است نه ایجاد پنیک با شاخص‌سازی. در مورد انتخاب نمادها برای خرید نیز عواملی همچون شکنندگی سهام، بحران‌های صنایع، شاخص احساسات و حد نصاب‌ها تاثیرگذار است.
آیا صندوق تثبیت از رانت اطلاعاتی برخوردار است؟
صبائی در ادامه این گفتگو تاکید کرد: هیئت‌عامل و کارمندان صندوق تثبیت از هیچ اطلاعات موثق، سیستماتیک و پشت پرده‌ای برای انجام معامله برخوردار نیست. معاملات صندوق تثبیت به صورت روزانه توسط نهاد ناظر رصد می‌شود و به هیچ وجه خط‌دهی در کار نیست.
آثار تورمی پول‌پاشی از منبع صندوق توسعه ملی؟
رئیس هیئت عامل صندوق تثبیت بازار سرمایه در خصوص آثار پولی فعالیت صندوق تثبیت در بازار سرمایه و دریافت منابع از صندوق توسعه ملی عنوان کرد: منابعی که از سوی صندوق توسعه ملی به صندوق تثبیت اختصاص پیدا می‌کند، از محل بازگشت منابع و مطالبات ریالی از بانک‌ها بوده و به هیچ وجه افزاینده پایه پولی نبوده و از این رو اثر تورمی ندارد.
وظیفه صندوق تثبیت مقابله با روند نزولی نیست
صبائی در ادامه به انتقادات وارد شده به صندوق تثبیت در خصوص موفق نبودن در اجرای ماموریت‌هایش پاسخ داده و گفت: صندوق تثبیت برای جلوگیری از هر روند نزولی در بازار سهام تشکیل نشده است. روند نزولی که به موجب مولفه‌های بنیادی شکل گرفته باشد قابل جلوگیری نیست و تنها با تزریق منابع به تعویق می‌افتد. از این رو ماموریت و وظیفه صندوق تثبیت، کاهش ریسک‌ها است و نه ممانعت از افت قیمت‌ها و مقابله با روند نزولی بازار سهام. پس روندهای بازار شرط لازم و کافی برای قضاوت در خصوص عملکرد صندوق تثبیت بازار سرمایه نیست.