فردای اقتصاد: در ماه‌های پایانی سال ۲۰۲۳ دیگر بر کسی پوشیده نیست که تجارت جهانی حال حاضر دیگر شبیه چند دهه گذشته نیست و روند پیوستگی کشورها به اقتصاد جهانی معکوس شده است. تنش‌های بین‌المللی اعتماد کشورها را به هم کاهش داده است. جنگ‌های تعرفه‌ای آمریکا و چین نشانه‌های اولیه این موضوع بود که حالا با تشدید تقابل روسیه و چین با آمریکا و اتحادیه اروپا علنی‌تر شده است. دو تا از استراتژی‌هایی که برای کشورهای توسعه‌یافته روی میز قرار گرفته، «ریسک‌زدایی» از تجارتشان از طریق انتقال تولید برون‌سپاری‌شده در زنجیره عرضه به داخل کشور (reshoring) یا انتقال آن به کشورهای متحد (Friend-shoring) است. هدف این استراتژی‌ها این است که کشورهای اقتدارگرایی مثل روسیه در مواقع بحران نتوانند بخش‌هایی از زنجیره‌های تولید را به گروگان بگیرند.

اما این وضعیت بی‌تردید به اندازه کیک اقتصاد جهانی آسیب می‌زند؛ در دهه‌های گذشته چین با سرعت بالایی به بازیگر مهمی در تجارت جهانی بدل شده، اما این اتفاق به خاطر انواع مزیت‌های نسبی و به سود تمام کشورهای جهان بوده است. صندوق بین‌المللی پول در گزارشی زیان ناشی از آرایش جدید تجارت جهانی را تخمین زده است که در نمودار بالا به نمایش درآمده است.

طبق این نمودار، اگر کشورها به سمت رویکردی بروند که زنجیره‌های تولید را به درون خود بازگردانند، اثرات منفی بزرگی در حد ۴ درصد برای دنیا، ۶ درصد برای آسیا و ۶٫۶ درصد برای چین خواهد داشت.

استراتژی بازگشت تولید به کشورهای متحد

اما استراتژی انتقال تولید به کشورهای متحد و دموکراتیک می‌تواند نسخه سبک‌تری از این رویکرد باشد که زیان جهان را به ۱٫۸ درصد کاهش می‌دهد. زیان برای اقتصاد آسیا هم کاهش می‌یابد اما همچنان در سطح بالای ۳٫۵ درصد می‌ماند. این کاهش زیان هم احتمالا به این مربوط است که بخشی از زنجیره تولید از چین به هند منتقل شده و در نتیجه از آسیا خارج نمی‌شود. نهایتاً اما واضح است که تکه‌تکه‌شدن اقتصاد دنیا فقط دامن چین را نخواهد گرفت و با توجه به نقش پررنگ این کشور در اقتصاد آسیا و جهان، اقتصاد آن‌ها را هم کوچک می‌کند.

حذف چین از اقتصاد جهانی به سود جایگزین‌هایش تمام می‌شود؟

صندوق بین‌المللی پول معتقد است استراتژی حمایت از دوستان در درازمدت منافع مثبت خالصی برای کشورهای ثالث -یعنی کشورهای متحد که جایگزین چین می‌شوند- ایجاد نمی‌کند. این به این دلیل است که منافع حاصل از انحراف تجارت با تأثیرات انقباضات در چین و کشورهای پیشرفته (OECD) جبران می‌شود.

گزارش این نهاد بین‌المللی پیشنهادی سیاستی برای چین هم دارد. به گفته این گزارش در چین، ریسک‌هایی که پراکنده‌شده اقتصاد جهانی بر رشد میان‌مدت ایجاد می‌کند، بر نیاز به اصلاحات ساختاری جامع تأکید می‌کند که به سطح درآمد کمک می‌کند سریع‌تر با اقتصادهای پیشرفته همگرا شود - مانند کاهش شکاف بهره‌وری بین شرکت‌های دولتی و بازکردن فضا برای رقابت بیشتر. تحقیقات صندوق نشان می‌دهد که دستیابی به این امر می‌تواند اثرات مثبت قابل توجهی برای سایر اقتصادهای آسیایی هم داشته باشد.