اطلاعات: خاک بافق، طعم خوب و رنگ متفاوت رطب می‌آفریند و با نیمنگاه مسئولان، نخلستان‌ها معجزه خواهند کرد.
شهرستان بافق در ۱۲۰ کیلومتری کهن‌شهر یزد با آب و هوایی گرم و خشک در کویر قرار دارد، مردمان پرورشیافته این آب و خاک آموختهاند که سختکوش باشند و از دل زندگی، روشنی و گرمایی همانند کویر و آفتاب تابانش به ارمغان بیاورند.
در آنجا که از دل خاک کویر، نخل‌های بلند خرما می‌روید، در آن زیستبوم گرم و تفتدیده، نخل‌های خرما قریب دوهزار سال پیشینه دارند. نخل درختی سخاوتمند است که علاوه بر تولید محصول ارزشمند خرما، تمام اجزای آن برای صنعت حصیربافی و برخی صنایع دیگرمورد استفاده قرارمی‌گیرد، این درخت در ۱۶ سالگی بالغ شده و ثمر می‌دهد، در پیری دندان نخل می‌ریزد و اگر آب از سر آن بگذرد، مرگ درخت حتمی است.
بلبل خرما
خرماچینان بافقی از تیرماه تا سر برآوردن روزهای خزان‌زده پاییز، خرما از نخلها می‌گیرند. قدیمی‌های بافق به پرنده خوش‌صدایی که نوید پخته شدن خرماها را می‌دهد «بلبل خرما» می‌گویند و آمدن آن را به نخلستان‌ها خوش‌یُمن می‌دانند، زیرا آمدنش فصل رسیدن و برداشت محصول خرما را نوید می‌دهد، آواز و پرواز این پرنده در نخلستان‌ها بیانگر پخته شدن خرماست.
به بلبل خرما «مرغ خرما رنگ‌کن» یا «کلاغ سبز» نیز می‌گویند و بر خلاف خیلی از باورهای غلط و نادرست که کلاغ، حامل خبر بد است این مردمان آمدنش را خوش‌یمن می‌دانند. همه‌ساله این پرنده در آستانه شهریور، هنگامی که خوشه سبز خرما رنگ زیبای قرمز یا زرد به خود گرفته است در نخلستان‌ها ظاهر می‌شود و با آوازش نخل‌کاران را در برداشت محصول تا پایان مهر همراهی می‌کند. بعد از برداشت محصول خرما نیز از شهرستان بافق کوچ می‌کند تا سال آینده در همین فصل دوباره مهمان نخلستان‌ها و کشاورزان شود.
آواز زیبای این پرنده در میان شاخه‌های درختان خرما در گرمای بالای ۴۵ درجه، زیبایی دلنشینی به نخلستان‌ها داده و باعث جذب و ترغیب گردشگران و دوستداران محیط‌زیست به این شهرستان شده است.
مشکلات خرماداران
قبل از سال ۱۳۷۰، شهرستان بافق درخت نخل نداشت، مسئولان محلی انواع درختان را از کل کشور جمع‌آوری کردند و در نهایت به گونه‌ای به نام «کبکاب برازجان» که با شرایط بافق سازگار بود روی آوردند. نتیجه خوبی هم در برداشت و زود بارور می‌شد.
آن زمان مسئولان ادعا داشتند اگر هر کشاورز فقط ۱۰ درخت نخل داشته باشد می‌تواند زندگی خود را تأمین کند و با آن ذهنیت، باغداران رو به کاشت درخت خرما آوردند، اما امروز حتی کسی که نخل‌های زیادی هم دارد در دخل و خرجش وامانده، به گونه‌ای که امروز باغداران نیازمند سوبسید دولت هستند. باغدار سرمایه زیادی گذاشته اما بازدهی درخت جوابگوی هزینه‌های جاری وی نیست.
مشکل بزرگ دیگری که خرماداران شهرستان بافق دارند نداشتن سردخانه متمرکز است، زیرا در زمان برداشت محصول مکانی برای نگهداری خرما و عرضه به موقع آن به بازار وجود ندارد. این باعث شده رغبتی برای برداشت خرما وجود نداشته باشد. بدون سردخانه بهداشتی حتی نمی‌توان خرما را فرآوری کرد. خوبی سردخانه این است که پرورش‌دهنده خرما در زمان نیاز بازار، دسترنج خود را به بازار می‌فرستد، این کار هم مانع از گرانی قیمت رطب می‌شود و هم در درازای فصل‌های سال، مردم به خرما دسترسی دارند. این همت مسئولان را می‌طلبد که سردخانه متمرکز را فعال کنند یا وام کم‌بهره به کشاورزان بدهند تا هرکس برای خودش یخچال شخصی تهیه کند و دولت مجبور به پرداخت بهای گزاف برای وارد کردن خرما از خارج کشور نشود.
آفت‌های نخل
هم‌اینک بیش از ۱۷ نوع رطب و خرما محصول مجموع نخیلات و باغ‌های شهرستان بافق است که برای مصرف، روانه بازار دیگر شهرها می‌شود. نخل تا ۴۰۰ سال عمر می‌کند و اگر آب و کود کافی و به‌هنگام به آن برسد سال‌آوری دارد و همیشه خرمای فراوان می‌دهد. از نخیل استفاده‌های زیادی می‌شود، شاخه‌هایش، در صنایع دستی کاربرد دارد. در گذشته، نخل همه‌چیز مردم بود، میوه‌اش غذایشان، خاشاکش هیزم، هسته‌اش دارو، تنه‌اش تیرآهن!
درختی که خرما نمی‌دهد نر است و برای پذیرایی از میهمانان ویژه سر بریده می‌شود تا از پنیر یا دل درخت برای پذیرایی استفاده شود. حتی گفته می‌شود دلش برای درمان نازایی مفید است. درخت خرما که با واحد نفر شمارش می‌شود به خشکسالی پایدار است.
جواد دهستانی بافق، کشاور نخل‌دار شهرستان بافق در گفت‌وگو با گزارشگر اطلاعات در مورد آسیبهای درخت خرما می‌گوید: آفت‌های این درخت، کرم درخت خرما، سوسک کرگدنی و کنه گردآلود هست که میوه‌های نخل را کاملا از بین برده و گردآلود می‌کند و مثل تار عنکبوت روی میوه‌ها دیده می‌شود.
خاک‌های عمیق زهکشدار با بافت نسبتا سبک و دارای مواد کافی و قدرت نگهداری آب، بهترین نوع خاک برای نخل خرماست. نخل در مناطق بادخیز، خسارت چندانی نمی‌بیند اما در بعضی مناطق، وزش بادهای شدید باعث شکستن دم خوشه‌ها و منجر به اختلال در انتقال مواد غذایی به سمت خوشه‌ها و در نتیجه خشکیدن آنها می‌شود.
بیماری به صورت کاملا ناگهانی و با پژمردگی سریع میوه‌ها طی دو تا سه روز شروع می‌شود و به خشکیدن تدریجی آنها در مدت یک تا چند هفته می‌انجامد. پژمردگی میوه‌ها معمولا از نوک خوشه‌ها و میوه‌های موجود روی خوشک‌های خارجی شروع شده و به‌تدریج کل خوشه را فرا می‌گیرد.
تغییر رنگ محور خوشک‌ها یا خوشه‌ها همزمان با فرآیند خشکیدگی میوه‌ها در برخی ارقام مشاهده می‌شود. در ظاهر درخت پیش از قطع کردن آن در باغ روی اندام‌های رویشی هیچ گونه علایم و بیماری غیرمعمول دیده نمی‌شود. کمبود منابع آب شیرین، آبیاری نخلستان‌ها با آب‌های کیفیت پایین، آبیاری نکردن یا آبیاری با دور زیاد باعث کاهش کیفیت عملیات مدیریتی در نخلستان‌ها می‌شود.
اصول نه‌گانه
دهستانی می‌گوید: یکی از اقداماتی که می‌تواند در کاهش خسارت و مدیریت عارضه خشکیدگی خوشه خرما مؤثر باشد استفاده از پوشش‌های حصیری و پوشش‌هایی که با پارچه متقال تهیه شده‌اند است که برای خرمای رقم مضافتی قابل استفاده هستند و باعث می‌شوند درجه حرارت کاهش و رطوبت افزایش پیدا کند، در نتیجه شدت عارضه کمتر شود، همچنین از خسارت آفات پرندگان و بعضی دیگر از حشرات جلوگیری می‌کنند.
بهترین و مناسب‌ترین زمان استفاده از این پوشش‌ها قبل از مرحله تغییر رنگ در خرماست.
بین شوری خاک و شدت بیماری رابطه مستقیمی وجود دارد؛ شدت بیماری در خاک‌هایی با بافت سبک بیشتر از خاک‌هایی با بافت سنگین است. تغذیه بهینه و متعادل نخیلات با کودهای آلی و شیمیایی یکی از راهکارهای مهم در کاهش عارضه خشکی خوشه خرماست.
باغداران باید مصرف کودهای شیمیایی حاوی عناصر پرمصرف و کم‌مصرف را بر اساس آزمون خاک انجام بدهند، حتما از کودهای حیوانی پوسیده و غیرشور در باغات استفاده کنند؛ آن هم به صورت چال کود که با توجه به خاصیت جذب و نگهداری رطوبت خاک، می‌توانند درکاهش عارضه خشکیدگی خوشه خرما مؤثر باشند. همچنین باید از مصرف بی‌رویه کودهای ازته جدا خودداری کنند؛ یعنی آنها را بعد از رنگ شدن خوشه خرما استفاده نکنند، چون باعث تشدید عارضه خشکیدگی خوشه خرما خواهد شد.
رعایت کلیه اصول نه‌گانه باغی باعث کاهش چشمگیر خسارت بیماری می‌شود: مدیریت صحیح آبیاری، تغذیه مناسب، عملیات تنک، هدایت خوشه‌ها، پوششدهی خوشه‌ها، مبارزه با آفات، میانهکاری، احداث بادشکن و رعایت نسبت برگ به خوشه‌ها. تغذیه مناسب درختان خرما براساس آزمون خاک به دو روش چال کود و محلول‌پاشی تأثیر زیادی درکاهش بیماری دارد.
در روش چال کود، کودهای پتاسه فسفره و ازته و کودهای میکرو مانند آهن، روی، مس و منگنز را می‌توانیم در اواخر زمستان به کار
ببریم.
دهستانی با بیان این که تحقیقات نشان داده استفاده از کودهای پتاسه با غلظت سه در هزار به صورت محلول‌پاشی در چهار نوبت یعنی دو، چهار، ۱۰ و ۱۵ هفته پس از تلقیح، می‌تواند به کاهش عارضه خشکیدگی خوشه خرما کمک کند، می‌افزاید: کشاورزان در کنارکودهای پرمصرف حتما کودهای کم‌مصرف شامل کودهای آهن، منگنز، روی و مس را در باغ‌ها استفاده کنند.
شیره، سرکه و شکلات
محمدعلی حاتمی‌زاده، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد در خصوص سطح زیرکشت و میزان تولید خرما می‌گوید: در استان یزد یک هزار و ۸۹۲ هکتار نهال بارور و ۶۶ هکتار نهال غیربارور با میزان تولید ۱۳ هزار و ۶۸۶ تن درسال وجود دارد. شهرستان بافق با سطح یک هزار و ۴۹۲ هکتار، رتبه اول و شهرستان اردکان با سطحی بالغ بر ۳۹۴ هکتار رتبه دوم را از آن خود کرده است.
شش واحد سردخانه با ظرفیت بیش از هزارتن و دو واحد فرآوری با ظرفیت بیش از هزار و ۲۰۰ تن در زمینه تولید شیره، سرکه و شکلات خرما در استان وجود دارد که تسهیلات پرداختی آن چهار هزار میلیون ریال است و با بیش از ۲۰ حلقه چاه کشاورزی آبیاری می‌شود.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان یزد، ارقام خرما را کبکاب، پیارم، زاهدی، برحی و بذری عنوان کزده و می‌افزاید: ایران در سال ۱۴۰۱ نزدیک به ۳۶۳ هزارتن خرما به مقصد ۷۲ کشور دنیا به ارزش ۳۱۵ میلیون دلار صادر کرده و عمده کشورهای هدف صادرات شامل هند، پاکستان، روسیه، اوکراین، ترکیه، قزاقستان، افغانستان، عراق، امارات، آذربایجان و روسیه بوده است.
او با بیان این که هر هکتار نخلستان، به طور مستقیم یک نفر و به طور غیرمستقیم سه تا پنج نفر را مشغول به کار می‌کند می‌گوید: چالش‌های پیش روی نخلستان‌ها شامل زنجیره ارزش محصول خرما، اصلاح و جایگزینی ارقام از طریق کشت بافت، بسته‌بندی و مکانیزه کردن برداشت است.