فردای اقتصاد: زنجیره تامین گاز طبیعی در ایران به صورت کلی شامل ۴ بخش اصلی است که تولید گاز در اختیار شرکت ملی نفت (از طریق ۱۴ شرکت زیرمجموعه) و بخش‌های پالایش تا خرده‌فروشی در اختیار شرکت ملی گاز (از طریق ۴۱ شرکت زیرمجموعه) می‌باشد.
تحلیل حاضر با هدف پاسخ به سوال بالا در بخش گاز طبیعی و بر اساس تحلیل صورت‌های مالی ۵۵ شرکت فعال در زنجیره گاز طبیعی در بازه ۱۳۹۷ تا ۱۴۰۱ انجام شده است. همچنین هزینه‌ها در هر بخش به «سرمایه‌ای» و «جاری» تفکیک شده است.
۵.۴ سنت؛ میانگین مجموع هزینه هر مترمکعب گاز در ۵ سال اخیر
با نگاهی گذشته‌نگر و مبتنی بر صورت‌های مالی، تامین هر متر مکعب گاز طبیعی در ۵ سال اخیر به طور میانگین هزینه‌ای حدود ۵.۴ سنت (مفروضات اصلی: مجموع هزینه سرمایه‌گذاری ۱۴۰ میلیارد دلار با طول عمر ۲۵ ساله، نرخ تسعیر ارز معادل میانگین نرخ نیما) داشته است. حدود ۴۳% از این ۵.۴ سنت مربوط به هزینه تولید از میادین پارس جنوبی و سایر میادین گازی، ۲۰% مربوط به هزینه‌های سرمایه‌ای و جاری پالایشگاه‌ها و مابقی هزینه‌ها از انتقال تا خرده‌فروشی و حدود ۲۰% نیز هزینه سربار پالایش تا خرده‌فروشی می‌باشد.
۵۰درصد هزینه بالاتر در آینده؛ برای حفظ و توسعه ظرفیت فعلی تامین گاز
مجموع هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای انجام شده از گذشته تاکنون با هدف رسیدن به ظرفیت روزانه فعلی حدود ۱ میلیاردمترمکعبی انجام شده است. اما با توجه به نیاز سرمایه‌گذاری ۷۱ میلیارد دلاری اعلام شده (با فرض اینکه عدد اعلام شده صرفا مربوط به مخارج سرمایه‌ای باشد) برای توسعه ظرفیت فعلی تولید به حدود ۱.۵ میلیارد مترمکعب، هزینه تمام شده هر مترمکعب گاز از حدود ۵.۴ سنت به حداقل ۸.۳ سنت (مفروضات اصلی: هزینه سرمایه‌گذاری موردنیاز ۷۱ میلیارد دلار، هدف‌گذاری تولید روزانه گاز غنی ۱.۵ میلیاردمترمکعب و جلوگیری از کاهش ۵۰ درصدی تولید از میدان پارس جنوبی) افزایش پیدا خواهد کرد.
مقایسه هزینه تمام شده با قیمت فروش به بخش‌های اصلی
تامین هر مترمکعب گاز طبیعی با هزینه‌ای حدود ۵.۴ سنت در حالی بوده به طور میانگین این گاز در داخل کشور با قیمت ۱.۵ سنت/مترمکعب فروش رفته و حدود دو سوم این گاز به مشترکین خانگی و نیروگاهی به ترتیب با قیمت حدود ۱ سنت و حدود ۰ فروخته شده است! همچنین با توجه به تغییر مبنای قیمت‌گذاری نرخ خوراک پتروشیمی از سال ۹۵ و از طرفی جهش شدید این نرخ در سال ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱، فاصله‌ای در حدود ۷ سنت به ازای هر مترمکعب بین هزینه تامین و میانگین ۵ ساله نرخ فروش به پتروشیمی‌های خوراک گازی وجود داشته است.
مقایسه هزینه تامین با عایدی صادرات گاز، متانول و یا اوره
از طرفی هزینه تامین هر مترمکعب گاز را میتوان با حداقل ۳ گزینه ایجاد ارزش افزوده از گاز مقایسه کرد. به طور کلی در ۵ سال اخیر کمتر از ۱۰% از گاز طبیعی کشور در قالب قراردادهای صادرات گاز از طریق خط لوله و یا با تبدیل به اوره و متانول (دو محصول اصلی و پایه پتروشیمی و نزدیک به گاز طبیعی در زنجیره فرآیندهای پتروشیمی) صادر شده است. با در نظر گرفتن ضریب تبدیل گاز طبیعی به متانول و اوره، میانگین عایدی (منظور از «عایدی» کسر هزینه احداث واحد تولید متانول/اوره و یا خط لوله صادرات مستقیم گاز از درآمدهای صادراتی این محصولات است) حاصل از این ۳ گزینه حدود ۵ برابر هزینه تامین این گاز بوده است.
فروش دو سوم گاز طبیعی با نرخ یک دهم هزینه تامین گاز!
در حالیکه هزینه تامین هر متر مکعب گاز معادل ۵.۴ سنت بوده، اما به طور میانگین در سال ۱۴۰۱ این گاز در داخل کشور با قیمت ۲.۱۷ سنت/مترمکعب* فروش رفته است. همچنین درحالی که حدود دو سوم گاز طبیعی در بخش‌های خانگی و نیروگاه‌ها مصرف می‌شود، اما قیمت این دو بخش به طور میانگین یک دهم هزینه تامین گاز بوده است!
نویسنده: سولوشن به همراه اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی کرمان