فردای اقتصاد: آخرین گزارش بانک مرکزی از نتایج یازدهمین حراج اوراق بدهی دولتی نشان می‌دهد مجددا تقاضای مناسبی در سمت تقاضای این اوراق آمده است و در هفته دوم مرداد، بانک‌ها حدود سه هزار میلیارد تومان (همت) اوراق دولتی با سررسید یکساله را خریده‌اند تا در کنار ۱۵۰ میلیارد تومان تقاضا از سمت بازار سرمایه، حجم معاملات این بازار به ۳.۲ همت برسد. اگر این حجم از تقاضا را در کنار کاهش شدید حداقل نرخ سود ریپو و نیز افت اندک نرخ سود بین بانکی بگذاریم می‌توانیم نتیجه بگیریم که در بازار بین بانکی مازاد تقاضایی ایجاد شده که می‌توانیم آن را به دو عامل نسبت دهیم. عامل اول دخالت سیاست‌گذار پولی برای عدم افزایش نرخ سود است، به نحوی که بخشی از عرضه‌کنندگان منابع را مجاب کرده به سمت دارایی‌های بلندمدت‌تر بروند و عامل دوم نیز به پرداخت تنخواه سازمان هدفمندی یارانه‌ها در راستای خرید تضمینی گندم باز می‌گردد که عرضه منابع را شدیدا افزایش داده است.
حراج اوراق بدهی دولتی چیست و چه اهمیتی دارد؟
از ابتدای سال ۱۳۹۹ حراج هفتگی اوراق بدهی دولتی در راستای گسترش عملیات بازار باز در دستور کار بانک مرکزی قرار گرفت. عملیات بازار باز به صورت خلاصه بازاری است که در آن اوراق بدهی دولتی (به عنوان کم‌ریسک‌ترین دارایی هر کشور) قیمت می‌خورد و بسته به نرخی که در این بازار بیرون می‌آید، سایر بازارها تحت تاثیر قرار می‌گیرند. عملیات بازار باز دو بازار اولیه و ثانویه دارد که در بازار اولیه اختیار قبول تقاضاها با وزارت اقتصاد (به عنوان نهادی که جریان درآمدی دولت در ماه‌ها و روزهای مختلف سال را مدیریت می‌کند) است و در بازار ثانویه این اوراق بانک مرکزی به عنوان بازارگردان وارد عمل می‌شود. در نتیجه، در بازار اولیه اوراق بدهی دولتی بانک مرکزی دخالتی ندارد و تنها زیرساختی را آماده می‌کند که نهادهای مالی (شامل بانک‌ها، صندوق‌ها و سایر واسطه‌گران مالی) برای خرید اوراق بدهی قیمت خود را پیشنهاد بدهند. در جدول زیر مشاهده می‌کنیم که دو بانک تقاضای خرید ۳.۰۵ همت اوراق بدهی دولتی اراد۱۰۶ را داشته‌اند که سررسید آن پاییز سال ۱۴۰۲ است.
وزارت اقتصاد با کل این تقاضا موافقت کرده است. بدین ترتیب این اوراق با نرخ سود ۲۱.۵ درصد فروش رفته و میزان ۳.۰۵ همت پول نقد به حساب دولت واریز شده است. همچنین در بازار سرمایه نیز ۱۵۰ میلیارد تومان تقاضا وارد شده که برای اراد۱۰۷ بوده و البته نرخ آن به میزان اندکی بالاتر است. اما از ابتدای سال ۱۴۰۱ بازار اولیه اوراق بدهی دولتی چه عملکردی داشته است؟
عملکرد بازار اولیه اوراق بدهی دولتی در سال ۱۴۰۱
در نمودار زیر حراج‌های اوراق دولتی در ۱۴۰۱ قابل مشاهده است. در سه حراج قبلی مرداد بانک‌ها هیچ تقاضایی برای این اوراق نداشته‌اند و تنها خریداران این حراج از بازار سرمایه بوده‌اند.اگر به روند تقاضا در بازار بین بانکی نگاه کنیم، پس از استقبال مناسب بانک‌ها در خرداد، تقاضایشان در تیرماه به ناگهان فروکش کرده است. در این دوره بانک‌ها به خاطر کمبود نقدینگی تقاضای بیشتری در بازار بین بانکی داشتند و به همین سبب نرخ سود بین بانکی افزایش قابل ملاحظه‌ای داشت. پس مازادی باقی نمی‌مانده که صرف خرید اوراق دولتی شود.
چرا بانک‌ها دوباره اوراق خریدند؟
در هفته اخیر نرخ سود بین بانکی کاهش پیدا کرد. گمانه اول این بود که این اتفاق کاملاً تحت تأثیر یک رویکرد دستوری برای کاهش نرخ رخ داده است. اما با توجه به این که اعلام شده تنخواه سازمان هدفمندی یارانه‌ها برای خرید تضمینی گندم پرداخت شده، به نظر می‌رسد این اتفاق هم عرضه منابع را شدیدا افزایش داده و در نتیجه باعث کاهش نرخ سود تعادلی شده است. همچنین این افزایش عرضه باعث شده مازاد منابعی نزد بانک‌ها بماند که باعث شود تقاضا در حراج اوراق بدهی دولتی از سوی بانک‌ها دوباره شکل بگیرد. عامل دیگر تقاضای۳ همتی این هفته هم دخالت سیاست‌گذار پولی برای عدم افزایش نرخ سود بین بانکی است، به طوری که بخشی از عرضه‌کنندگان منابع را مجاب کرده به سمت دارایی‌های بلندمدت‌تر مثل این اوراق بروند. کل ارزش اوراقی که بانک‌ها امسال خریداری کرده‌اند، در نمودار زیر نشان داده شده است.