همشهری آنلاین: ایران در تولید خاویار حرف بسیاری برای گفتن دارد. خاویار در کنار زعفران از گران‌ترین اقلام صادراتی ایران است که مشتری زیادی هم دارد. در حال حاضر خاویار ایرانی به بیش از ۴۰ کشور دنیا صادر می‌شود.
در سال‌های نه چندان دور دریای خزر بزرگ‌ترین منبع ماهیان خاویاری در جهان بود و بخش عمده خاویار جهان از خزر تامین می‌شد. اما به دنبال صید بی‌رویه ماهیان خاویاری، با توافق ۵ کشور حاشیه خزر (ایران، روسیه، آذربایجان، ترکمنستان و قزاقستان) صید ماهیان خاویاری ممنوع شد که این ممنوعیت تا امروز ادامه دارد.
در حال حاضر تولید خاویار دریایی ممنوع و غیرقانونی است و به هیچ وجه صادرات رسمی از این محل انجام نمی‌شود اما مزارع پرورش ماهی خاویاری در کشور که امروز در بیش از ۲۰ استان فعال هستند، کار تولید خاویار را برعهده گرفته‌اند تا جایگاه خاویار ایرانی در دنیا حفظ شود.
۲۱ تن، خاویار تولیدی
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان کشور در مورد وضعیت تولید و صادرات خاویار به همشهری می‌گوید: تولید و صادرات خاویار در کشور در سال ۱۴۰۲ خوب بود و در حالی که آمار صادرات در سال‌های قبل‌تر حداکثر ۳ تن و ۲۰۰ کیلو بود طبق اعلام آمار گمرک در سال ۱۴۰۲ به حدود ۴ هزار و ۷۰۰ کیلو رسید که نوعی رکورد محسوب می‌شود.
علی‌اکبر خدایی با بیان اینکه در سال‌های گذشته میزان ذخیره‌سازی و پرورش ماهیان خاویاری در کشور خوب بوده است، ادامه می‌دهد: تولید و پرورش ماهی خاویاری یک مقدار زمانبر است اما با توجه به وضعیت مزارع پرورشی برآورد می‌شود به تدریج تولیدات به صورت تصاعدی افزایش پیدا کند.
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان با بیان اینکه طبق آمار سازمان شیلات در سال ۱۴۰۲ حدود ۲۱ تن خاویار در کشور تولید شده که ۴ هزار و ۷۰۰ کیلوی آن صادر شده است، می‌افزاید: این آمار قطعی گمرک است و علاوه بر آن مقداری هم توسط مسافر خارج می‌شود که با احتساب آن، در مجموع صادرات خاویار ما از مبادی رسمی و همچنین به صورت مسافری در سال گذشته حدود ۸ تن بوده است.
۲۲ استان تولیدکننده
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان می‌گوید: امروز مجموعه‌های تولیدکننده خاویار در ایران در اغلب استان‌ها اقدام به پرورش خاویار کرده‌اند البته همچنان بیش از ۹۰ درصد کل تولید در ۲ استان گیلان و مازندارن انجام می‌شود که به نوعی خاستگاه تولید ماهیان خاویاری هستند اما در بقیه استان‌ها هم در حدود ۲۰ استان دیگر پرورش ماهیان خاویاری انجام می‌شود که در میان آنها استان‌هایی مانند کرمان، هرمزگان، خوزستان و قم هم قرار دارند.
خدایی با تاکید بر اینکه کیفیت خاویار تولیدی در مازندران و گیلان بسیار خوب است، می‌افزاید: کیفیت تولیدات در استان‌های دیگر هم خوب است اما لازم است استانداردهای این بخش بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
او با بیان اینکه در سال ۱۳۷۰ که اوج صید خاویار دریایی بود و هنوز خاویار پرورشی در کشور نبود ۷۰ هزار کیلو معادل ۷۰ تن میزان صادرات خاویار ایران بود، می‌گوید: بعد از اعلام ممنوعیت صید ماهیان خاویاری از دریای خزر، تولید ما تقریبا به صفر رسید اما حدود ۱۰ تا ۱۵ سال است که تولید خاویار پرورشی شروع شده و امروز پیشرفت خوبی در این زمینه داریم و امیدواریم تولیداتمان به همان اعدادی که در گذشته بوده برسیم.
۵ میلیون دلار، ارزآوری
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان در مورد ارزآوری خاویار می‌گوید: در اقلام صادراتی بخش کشاورزی ایران ۲ قلم خیلی گران وجود دارد که یکی زعفران و دیگری خاویار است. به طور میانگین هر کیلو خاویار با توجه به نوع و کیفیت آن بین ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ دلار به فروش می‌رود که اگر آمار سال گذشته یعنی ۴ هزار و ۷۰۰ کیلو را ملاک قرار دهیم در سال ۱۴۰۲ حدود ۴ تا ۵ میلیون دلار ارزش خاویار صادراتی ما بوده است البته این رقم در سبد صادرات کم است ولی از نظر ارزش محصولات صادراتی، خاویار بالاترین ارزش را دارد.
خدایی در مورد کشورهای مقصد صادرات خاویار ایرانی هم بیان می‌کند: خاویار ایرانی تقریبا به ۴۰ کشور دنیا صادر می‌شود که بیشترین آن به کشورهای اروپایی و کشورهای همسایه مثل امارات، عمان و قطر و حتی لائوس، کامبوج، و همچنین بعضی کشورهای آمریکای لاتین، برزیل و کانادا قرار دارند.
دبیر اتحادیه تولید و تجارت آبزیان با بیان اینکه امروز در میان محصولات پروتئین حیوانی تنها محصولاتی که اجازه صادرات از ایران به اتحادیه اروپا را دارند خاویار و میگو است، می‌گوید: تا سال‌های قبل مقصد عمده خاویار ایرانی در میان کشورهای اروپایی، انگلستان بود اما بعد از خروج انگلستان از اتحادیه اروپا صادرات خاویار ایرانی به این کشور تقریبا قطع شد. با این وجود، امروز خاویار ایران به آلمان، بلژیک، هلند، اسپانیا، سوئد و لوکزامبورگ و چند کشور دیگر صادر می‌شود.
بلوگا، بهترین خاویار
بهترین برند خاویار ایرانی که در جهان مشهور است بلوگا (beluga) است و خیلی از کشورهای دیگر خاویار ایرانی را با این نوع می‌شناسند. درواقع ایران از تولیدکنندگان عمده خاویار بلوگا است و کمتر جای دیگری در جهان است که بلوگا داشته باشد. به تناسب این شهرت، بیشترین حجم خاویار صادراتی ایران هم خاویار بلوگاست. علاوه بر بلوگا، خاویار آسترا (ossetra) از دیگر انواع خاویار صادراتی ایران است که البته سهم آن در صادرات کم است.
خاویار ایرانی در وزن‌های مختلف ۱۵ گرمی، ۲۵ گرمی، ۵۰ گرمی، ۱۰۰ و ۱۲۵ گرمی بسته‌بندی می‌شود که نوع رایج آن قوطی‌های ۵۰ گرمی است. در حال حاضر به طور میانگین قیمت هر قوطی ۵۰ گرمی خاویار ایرانی با توجه به سایز دانه‌ها و کیفیت در بازار داخل ۲ میلیون تا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان است.