موانع حوزه تامین خوراک در توسعه زنجیره ارزش پتروشیمی

علی صالح‌نیا/ پژوهشگر حوزه صنعت نفت و پتروشیمی
۷ خرداد ۱۴۰۳ - ۱۲:۵۱

علی صالح‌نیا/ پژوهشگر حوزه صنعت نفت و پتروشیمی

صنعت پتروشیمی ایران با رشدی چشمگیر از ۳ میلیون تن تولید قبل از انقلاب به بیش از ۹۰ میلیون تن در حال حاضر، به یکی از مهم‌ترین دستاوردهای اقتصادی پس از انقلاب تبدیل شده است. با وجود ظرفیت‌های فراوان برای توسعه این صنعت، چالش‌ها و موانعی نیز پیش روی آن وجود دارد. یکی از مهم‌ترین این چالش‌ها، موانع تامین خوراک در حوزه زنجیره ارزش هستند. در اینجا بر لزوم توجه سیاستگذاران و پژوهشگران به این موضوعات برای رفع موانع و پیشرفت هرچه بیشتر صنعت پتروشیمی ایران تاکید می‌شود.

مواد اولیه: مهمترین عامل موفقیت پروژه­‌ها

در دسترس بودن و هزینه مواد اولیه برای تولید پتروشیمی احتمالاً مهم‌ترین عامل در تعیین موفقیت پروژه است. هزینه مواد خام به شدت بر رقابت‌­پذیری هزینه یک پروژه تأثیر می‌­گذارد. بسیاری از کارخانه‌های پتروشیمی بلوک‌های اساسی پتروشیمی را مستقیماً از تولیدکنندگان تأمین می‌کنند. در این موارد، پروژه پتروشیمی ریسک عملکرد بلندمدت پروژه زیربنایی که خوراک را تأمین می‌کند، می‌پذیرد. با توجه به اینکه بیشتر این منابع به صورت اختصاصی عرضه خواهند شد، تأمین مالی کنندگان پروژه، زمان قابل توجهی را صرف ارزیابی ریسک‌های اساسی می­‌کنند که پروژه آنها در معرض آن قرار دارد.

از طرفی، به دلیل ماهیت چرخه‌ای صنعت و این واقعیت که عوامل متعددی می‌توانند در کوتاه‌مدت بر قیمت‌ها تأثیر گذارند، ریسک‌های مرتبط با قیمت‌های خوراک نیز بالا هستند. چرخه‌­ای بودن صنعت به این معنی است که اشخاص (نهادها) تأمین مالی‌کننده پروژه پتروشیمی می‌­خواهند اطمینان حاصل کنند که این پروژه، حتی زمانی که درآمد محصول در سطوح پایین تاریخی باشد، می‌­تواند دوام اقتصادی را نشان دهد یا خیر. این بدان معنی است که هزینه مواد اولیه باید به شدت رقابتی باشد.

عدم تطابق سیاست­‌های قیمت‌گذاری خوراک با توسعه زنجیره ارزش

سیاست‌­های قیمت‌­گذاری خوراک در داخل کشور، متناسب با سیاست‌­های توسعه زنجیره ارزش نبوده است. دلیل این موضوع را می­‌توان در این مورد جستجو کرد که خوراک گاز تخفیف‌­های قابل توجهی داشته است؛ ولی خوراک مایع تخفیف‌­های خیلی اندکی داشته است و بنابراین سرمایه‌­گذار به سمت توسعه طرح‌­های تکمیل زنجیره ارزش حرکت نکرده است. یکی از موارد مهم در جهت‌­دهی سیاست­‌ها به پایین‌دست زنجیره ارزش، تخفیف دادن در خوراک مایع است که در کشور وجود نداشته است و خوراک مایع به قیمت فوب به پتروشیمی‌­ها ارائه می­‌شود. از طرفی در حوزه مربوط به خوراک گازی نیز دسته تخفیف‌­های پلکانی از جمله ۱۰ درصد، ۲۰ درصد و بالاتر اجرایی نشده است.

در کل موانع حوزه تأمین خوراک در کشور را می‌­توان به عوامل قیمت­‌گذاری سلیقه‌­ای در نرخ‌های خوراک، عدم وجود قراردادهای پایدار در تأمین خوراک، عدم توجه به مکان جغرافیایی طرح‌­ها در تأمین خوراک، اجرا نشدن الزامات بین بخش خصوصی و دولتی و ناترازی گاز در آینده صنعت پتروشیمی تفکیک کرد.

ابرچالش ناترازی گاز کشور در آینده

یکی از موانع در حوزه تأمین خوراک، ناترازی گازی کشور در سال‌های پیشرو است که توجه قابل توجهی در طرح‌های پتروشیمی به آن نشده است؛ به نحویکه سند شورای عالی انرژی به صراحت اشاره می­‌کند که منابع گازی کشور در سناریوهای مختلف در سال­‌های آتی، تراز انرژی کشور منفی خواهد بود و ۶۷ درصد از منابع وابسته به گاز و ۳۳ درصد هم وابسته به نفت است. بنابراین گاز بسیار مهم است و این سند نشان می‌­دهد که تراز گازی کشور منفی است و صنعت پتروشیمی به عنوان یکی از مهم­ترین صنایع که خوراک مصرف می­‌کند، متاثر از این تراز منفی در سال‌­های آتی خواهد بود. ۵۳ درصد از منابع گازی کشور در بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده سوزانده می‌­شود و ۲۸ درصد در نیروگاه‌ها سوزانده می‌­شود و صنایع عمده که شامل پتروشیمی، فولاد، سیمان و یکسری ایستگاه­‌های پمپاژ و خطوط انتقال فرآورده‌­ها و نفت محسوب می­‌شود، مجموعاً ۱۱۵ میلیون مترمکعب در روز است که معادل ۲۰ درصد است. همچنان مشاهده می‌­شود که بخش عمده­‌ای از گاز کشور با قیمت‌­های بسیار نازل در بخش نیروگاهی و بخش خانگی می‌­سوزد و گران‌­ترین گاز هم که به صنایع از جمله پتروشیمی، اختصاص پیدا می‌­کند، با اختلاف صددرصدی با گاز صادراتی تخصیص پیدا می‌­کند. با توجه به این واقعیت، اگر در سال‌­های آینده صنعت پتروشیمی را به عنوان یک صنعت پیشران متصور باشیم؛ باید این موضوع را در سیاست‌­های کلان حوزه انرژی که در دست تدوین است و سیاست‌­های برنامه هفتم توسعه و حتی قوانین سالانه جستجو کنیم که خوراک صنایع مادر حتماً باید به صورت پایدار تضمین شود تا بتوانند بنگاه عمومی غیردولتی، خصوصی و حتی دولتی، این صنعت برای آنها جذاب باشد و به فعالیت در این صنعت ادامه دهند.

دلیل توقف زنجیره ارزش: ارزان بودن قیمت خوراک گازی تحویلی

چنانچه گفته شد، یکی از چالش‌­های اساسی صنعت پتروشیمی کشور، همواره تأمین خوراک بوده است. براساس نظرات کارشناسان نیز این موانع، هم دارای اهمیت و هم دارای عملکرد بالایی تشخیص داده شد. با نگاه به قیمت‌­گذاری تأمین خوراک صنایع پتروشیمی، مشاهده می­‌شود که سیاست‌­های قیمت­‌گذاری خوراک در داخل کشور، متناسب با سیاست‌­های توسعه زنجیره ارزش نبوده است. دلیل این موضوع را می‌­توان در این مورد جستجو کرد که خوراک گاز تخفیف‌­های قابل توجهی داشته است؛ ولی خوراک مایع تخفیف‌­های خیلی اندکی داشته است و بنابراین سرمایه‌­گذار به سمت توسعه طرح‌­های تکمیل زنجیره ارزش حرکت نکرده است.

یکی از موارد مهم در جهت‌­دهی سیاست­‌ها به پایین‌دست زنجیره ارزش، تخفیف دادن در خوراک مایع است که در کشور وجود نداشته است و خوراک مایع به قیمت فوب به پتروشیمی‌­ها ارائه می‌­شود. از طرفی در حوزه مربوط به خوراک گازی نیز دسته تخفیف‌­های پلکانی از جمله ۱۰ درصد، ۲۰ درصد و بالاتر اجرایی نشده است. خوراک مایع نقش بسیار مهمی در تکمیل زنجیره­ ارزش افزوده و توسعه­ مجتمع‌­های پتروشیمی دارد که از خوراک مایع استفاده می‌­کنند و محصولات این مجتمع­‌ها نسبت به مجتمع­‌های خوراک گاز بیشتر در داخل کشور به فروش می­‌رسند. ارزان بودن قیمت خوراک گازی تحویلی به واحدهای پتروشیمی یکی از اصلی‌­ترین دلایل توقف توسعه­ زنجیره‌­های ارزش در صنعت پتروشیمی کشور است. علاوه بر قیمت‌گذاری نرخ خوراک و تأمین پایدار خوراک صنایع پتروشیمی، موارد مکان جغرافیایی طرح‌­ها در تأمین خوراک و ناترازی گاز در آینده صنعت پتروشیمی نیز از نقاط قابل توجه در موانع حوزه تأمین خوراک است که باید توجه کافی به آنها صورت گیرد.

برچسب‌ها