فردای‌اقتصاد: ترکیه در حالی فقط شریک گفتگوی سازمان همکاری شانگهای است و حتی عضو ناظر نیز محسوب نمی‌شود، اما در اجلاس اخیر سازمان همکاری شانگهای در بالاترین سطح، شرکت کرد. رجب طیب اردوغان از این اجلاس به عنوان فرصتی برای رایزنی با کشورها در جهت کاهش بحران اقتصادی این کشور بهره برد.
بر اساس تحلیلی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران در گزارش «پایش تحولات تجارت جهانی» ارائه کرده، تمرکز اردوغان در این اجلاس بر رایزنی با پوتین برای شکل‌دهی به قراردادهای جدید در حوزه انرژی با هدف کاهش کسری تراز تجاری این کشور بود. پس از دیدار دو رهبر، پوتین اعلام کرد که دو کشور اراده جدی برای حذف دلار از مبادلات خود دارند. او همچنین از موافقت روسیه برای پرداخت ۲۵درصد از مجموع گاز صادراتی این کشور به ترکیه به روبل خبر داد و تاکید کرد که این مکانیزم به‌زودی عملیاتی می‌شود.
برخی رسانه‌ها مدعی شدند که اردوغان در این دیدار خواستار تخفیف ۲۵درصدی در قیمت گاز صادراتی روسیه به ترکیه شده است. در یک سال منتهی به ژوئن ۲۰۲۲ در پیامد افزایش شدید قیمت حامل‌های انرژی، ترکیه ۸۳.۵میلیارد دلار برای واردات انرژی، هزینه کرده است. روسیه مهمترین تامین‌کننده انرژی ترکیه محسوب می‌شود و اردوغان می‌کوشد با شکل‌دهی به نوعی بازی برد-برد با پوتین با تسهیل شرایط برای دور زدن تحریم‌ها از سوی روسیه از مسیر ترکیه، امتیازاتی در راستای واردات انرژی از روسیه کسب کند و بحران ارزی و اقتصادی این کشور را کاهش دهد.
نگرانی اردوغان برای انتخابات ۲۰۲۳
اردوغان در سال ۲۰۲۳ با انتخاباتی سرنوشت‌ساز مواجه است و به‌شدت نگران است که در آستانه انتخابات، سقوط لیر تشدید شود و زمینه‌های شکست در انتخابات را فراهم کند. کسری حساب جاری ترکیه در ۷ماه گذشته حدود ۳۷میلیارد دلار بوده است. تنها در ماه گذشته کسری تجارت خارجی ترکیه حدود ۱۱میلیارد دلار بوده است و با تداوم این روندها پیش‌بینی می‌شود تا پایان سال ۲۰۲۲ کسری حساب جاری ترکیه به حدود ۵۰میلیارد دلار افزایش یابد.
افزون بر این، ۱۸۲میلیارد دلار از بدهی‌های خارجی ترکیه طی ۱۲ ماه آینده سررسید می‌شود که فشارها بر اقتصاد این کشور و لیر را افزایش می‌دهد. شکاف حساب جاری ترکیه عمدتا ناشی از افزایش هزینه‌های واردات این کشور بوده است. این شکاف در ۷ماهه نخست سال جاری نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ با ۴۳درصد افزایش به ۲۰۶میلیارد دلار رسیده است. حدود ۲۳درصد کل واردات ترکیه را انرژی تشکیل می‌دهد و روسیه با سهم حدود ۱۶درصدی بزرگترین صادرکننده انرژی به ترکیه است.
در ماه‌های اخیر مقامات ترک، مکانیسمی به طرف روسی ارائه کردند که در قالب آن ترکیه اجازه می‌یابد هزینه واردات انرژی خود از روسیه را به لیر پرداخت کند و احتمالا در برابر آن فضاهایی برای شرکت‌های روسی جهت دور زدن تحریم‌ها فراهم کند. افزون بر این، اردوغان به پوتین پیشنهاد داده که پرداخت بخشی ازهزینه واردات انرژی ترکیه از روسیه را به بعد از انتخابات سال ۲۰۲۳ موکول کند.
اما در دیدار اردوغان و پوتین در ماه اوت ۲۰۲۲، رئیس جمهور روسیه تنها با پرداخت بخش اندکی از طلب ناشی از صادرات گاز روسیه به ترکیه در قالب روبل موافقت کرد. با مخالفت قاطع روسیه در مورد پیشنهاد پرداخت هزینه‌های واردات گاز به لیر، ترکیه اخیرا بر پرداخت بدهی به روبل و دریافت اعتبارات مالی از روسیه متمرکز شده است. همچنین ترکیه به سرمایه‌گذاری شرکت‌های روس در این کشور چشم دوخته است و اردوغان از مسیر مذاکره با پوتین می‌کوشد تا سرمایه‌های بیشتری از روسیه جذب کند. شرکت روس اتم تاکنون در قالب ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای ترکیه ۵میلیارد دلار در این کشور سرمایه‌گذاری کرده است و انتظار می‌رود این رقم را به ۱۵میلیارد دلار افزایش دهد.
افزون بر این، احتمالا ترکیه خط اعتباری از گازپروم بانک وابسته به شرکت گازپروم به روبل دریافت خواهد کرد و از آن برای پرداخت هزینه واردات گاز استفاده خواهد کرد. این اقدام می‌تواند نیاز ترکیه به دلار را کاهش دهد و در عین حال خطر مسدود شدن دارایی‌های روسیه را نیز کاهش می‌دهد. اما تاکنون مهمترین اثر همکاری فزاینده اردوغان با روسیه در جریان سرمایه‌های با منشا نامعلوم به ترکیه بروز و ظهور یافته که در ۶ماه اخیر به شدت افزایش یافته است. در ۶ماهه نخست سال جاری، ورود سرمایه با منشا نامعلوم به ترکیه به ۲۴میلیارد دلار رسیده است و سهم مهمی در کاهش کسری حساب جاری این کشور ایفا کرده است.
مهاجرت شرکت‌های روسیه به ترکیه، چین و امارات
حذف تقریبا کامل شرکت‌های روسی از بازار غرب، آنها را به کشورهایی مانند ترکیه، چین و امارات راهی کرده است. تعداد فزاینده‌ای از شرکت‌های روسی در ترکیه فعالیت می‌کنند. بین ماه‌های آوریل تا جولای ۲۰۲۲ حدود ۲۵هزار خانه در ترکیه به فروش رفته است. ۲۰درصد از این میزان را شهروندان روسیه خریداری کرده‌اند.
افزون بر این، جریان گردشگران روس به ترکیه نیز به صورت چشمگیری افزایش یافته است. کوشش‌های فزاینده اردوغان برای شکل‌دهی به نوعی بازی برد-برد با پوتین احتمالا تداوم خواهد یافت. در یک سوی این بازی ترکیه به محلی برای دور زدن تحریم‌های روسیه بدل شده و در طرف دیگر امتیازات اقتصادی روسیه می‌تواند با کاهش بحران اقتصادی ترکیه و ارتقای پایگاه اجتماعی اردوغان در انتخابات ۲۰۲۳ موثر باشد.
نادیده گرفتن تحریم‌های روسیه از سوی ترکیه
ترکیه در عین اینکه عضو ناتو محسوب می‌شود، روابط تنگاتنگ با آمریکا و اتحادیه اروپا دارد و آشکارا تحریم‌های روسیه را نادیده گرفته است. ایالات متحده اخیرا به شرکت‌های ترک در این زمینه هشدار داد و معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا در نامه‌ای به اتاق بازرگانی ترکیه در مورد عواقب دور زدن تحریم‌های روسیه هشدار داد.
افزون بر این، در روزهای اخیر صریحا بانک‌های ترکیه را به تحریم تهدید کرد. اما به نظر می‌رسد اردوغان این هشدارها را جدی نگرفته است. هنوز روشن نیست که پوتین تا چه اندازه می‌تواند و می‌خواهد ناجی اردوغان در انتخابات ۲۳-۲۰۲۲ باشد؛ اما آنچه روشن است آنکه ترکیه به‌طور فزاینده‌ای به جغرافیایی برای دور زدن تحریم‌های روسیه بدل می‌شود.