فردای اقتصاد: اوراق اختیار فروش تبعی معمولا توسط شرکت‌ها یا سهامدار عمده و در ایران بعضا توسط صندوق توسعه بازار عرضه می‌شود. با انتشار این اوراق فروشنده متعهد می‌شود تعداد معینی از سهام شرکت را در قیمت اعمال در تاریخ معین یا همان تاریخ اعمال از سهامداران خریداری کند.
شرکت‌ها موظفند حداکثر یک روز پیش از عرضه اوراق اختیار فروش تبعی با انتشار آگهی در خصوص آن اطلاع رسانی کنند. این آگهی‌ها حاوی ۷ نکته مهم هستند.
اول) سهم پایه: نام سهمی است که اوراق مربوط به آن منتشر می‌شود.
دوم) تاریخ اعمال: تاریخ سررسید اوراق اختیار فروش تبعی است و بعد از آن تاریخ اوراق ابطال می‌شود.
سوم) قیمت اعمال: عرضه کننده اوراق تبعی مجبور است در سررسید اوراق با نرخ اعمال اقدام به خرید سهام پایه کند.
چهارم) سقف خرید: برای هر کد حقیقی و حقوقی محدودیت خرید تعداد اوراق تبعی وجود دارد. در غالب اوراق تبعی که امسال منتشر شد اجازه خرید به سهامدار حقوقی داده نشد.
پنجم) کل حجم عرضه: تعداد کل اوراق اختیار فروش تبعی عرضه شده توسط عرضه کننده.
ششم) شرایط تسویه تعهدات در تاریخ اعمال: در سررسید اوراق شرکت‌ها معمولا به دو شکل فیزیکی و نقدی اقدام به تسویه با سهامداران می‌کنند.
هفتم) نماد اوراق اختیار فروش تبعی: این اوراق خود دارای نمادی است که معمولا با حرف «ه» شروع می‌شود. همچنین بخشی از نماد سهم پایه و تاریخ سرسید دیگر موارد تشکیل دهنده نماد این اوراق است.
قوانینی که برای خرید اوراق تبعی در ایران باید رعایت کرد
اوراق اختیار فروش تبعی در ایران با آنچه که در دنیا با عنوان اوراق اختیار فروش متداول است، تفاوت‌هایی دارد که مهمترین آن عدم اعتبار اوراق تبعی بدون سهم پایه است. بنابراین برای استفاده از این اوراق ضروری است که سهامداران مواردی را رعایت کنند.
اول) سهامدار باید اول سهم شرکت مورد نظر را خریداری کرده سپس اقدام به خرید اوراق تبعی کند.
دوم) به ازای هر سهم حداکثر یک عدد اوراق تبعی خریداری شود. بدون داشتن سهم خرید اوراق ارزشی ندارد.
سوم) در صورتی که تعداد اوراق اختیار فروش تبعی سهامدار از تعداد سهم پایه بیشتر شود، اوراق مازاد باطل خواهد شد. برخی اقدام به خرید اوراق بدون داشتن سهم پایه کرده‌اند و این اوراق که قیمت آنها با چند ۱۰۰ درصد رشد نسبت به قیمت روزهای اول مواجه شده، بعضا هنوز در پورتفوی سهامدارن نمایش داده می‌شود. اما سهامدار نه توان فروش آن را دارد و نه می‌تواند از آن استفاده کند.
چهارم) این اوراق قابل معامله نیستند و تنها در یک مرحله یعنی در زمان عرضه توسط ناشر معامله می‌شود.
پنجم) هر کد سهامداری حداکثر مجاز به خرید تعداد مشخصی اوراق برای هر سهم پایه است که در اطلاعیه عرضه به عنوان «سقف خرید» مشخص می‌شود.
ششم) تا تاریخ سررسید سهامدار نمی‌تواند اوراق تبعی خود را اعمال کند و همچنین نمی‌تواند سهام پایه آن را نیز به فروش رساند. در صورت فروش سهم پایه این اوراق ابطال می‌شوند.
هفتم) باید توجه داشت که هرچند اوراق تبعی قیمت سهم را در برابر ریزش بیمه می‌کند، اما با هر نرخی برای سهم پایه و اوراق تبعی نمی‌توان انتظار داشت که سهامدار سود کند . در واقع میزان سود بستگی به قیمت سهم در زمان خرید اوراق و همچنین قیمت اوراق دارد. به این معنا که مجموع هزینه خرید اولیه سهم پایه به علاوه هزینه خرید اوراق تبعی باید در مجموع کمتر از ارزش آن سهام در قیمت اعمال باشد.
چگونه اوراق تبعی را اعمال کنیم؟
درصورتی که قیمت سهم در زمان اعمال به کمتر از قیمت اعمال برسد، سهامدار می‌تواند با اعمال اوراق تبعی نسبت به فروش سهام خود در قیمت بالاتری (قیمت اعمال) اقدام کند. برای اعمال برداشتن گام‌های زیر لازم است:
اول) سهامدار بنا به اعلام ناشر معمولا در فاصله حدود یک هفته مانده به تاریخ اعمال می‌تواند در خواست اعمال این اوراق را صادر کند.
دوم) سهامدار درخواست اعمال را باید به صورت تلفنی به کارگزار اعلام کند و کارگزاری پیش از پایان مهلت مقرر (ساعت ۱۳ روز اعمال) در خواست‌ها را به صورت تجمیعی در یک فایل اکسل و از طریق اتوماسیون اداری به شرکت بورس ارائه خواهد داد.
سوم) بر اساس آگهی اولیه اوراق تبعی تسویه به دو صورت نقدی و فیزیکی انجام خواهد شد. بعضا نیز شرکت‌ها به سهامدار این اختیار را می‌دهند که مدل تسویه را خود انتخاب کند. در شکل فیزیکی، انتقال سهم به قیمت اعمال، از دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به عرضه کننده انجام می‌شود. در نقدی نیز مابه التفاوت قیمت اعمال و قیمت پایانی سهم پایه به دارنده اوراق اختیار فروش تبعی به صورت نقدی یا از طریق واگذاری سهم پایه از عرضه کننده به دارنده این اوراق انجام می‌شود.
چهارم) طبق قانون اگر سهامدار درخواست اعمال اوراق تبعی را به کارگزاری بدهد اما قیمت روز سهام در تاریخ سررسید به بیشتر از قیمت اعمال برسد، اوراق اعمال نخواهد شد.
پنجم) اوراق تبعی بعد از تاریخ اعمال ارزش خود را از دست داده و اعمال نشده تلقی می‌شود. بر این اساس اگر سهامدار تا تاریخ سررسید اقدام به اعمال این اوراق نکند عملا اوراق ابطال شده و ناشر هیچ تعهدی در قبال آن ندارد.