فردای اقتصاد: ۸۰۵ روز از روزی که شاخص کل بورس تهران در کمال تعجب به قله ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار واحدی رسید می‌گذرد و از آن زمان تاکنون بورسی‌ها هر چند شاهد سه دوره صعودی نیز بودند اما هیچ یک از این روندها پایدار نماند و سهامداران هر روز ناامیدتر از روز گذشته به تابلوی معاملات سهام نگریسته و شاهد آب شدن سرمایه‌های خود بودند. پس از آنکه در آخرین روزهای اردیبهشت‌ماه سال جاری، شاخص کل در رالی صعودی که از ۶ بهمن ۱۴۰۰ آغاز کرده بود خود را موقتا به ابرکانال ۱.۶ میلیون واحد رساند، مجددا شاهد تغییر مسیر این نماگر بودیم. تا اینکه دومین روز آبان ماه نیز با ریزش ۱.۴۷ درصدی شاخص کل پایان یافت و این نماگر پس از تجربه بیشترین افت روزانه از ۲ مهرماه، از اوج اخیر خود که در ۲۷ اردیبهشت‌ماه سال جاری ثبت شده بود، بیش از ۲۰ درصد فاصله گرفت و بر اساس مفاهیم مرسوم در بازارهای مالی، رسما وارد فاز بازار خرسی شد. این اولین فاز خرسی بورس در سال ۱۴۰۱ و سومین تجربه مشابه از آغاز ریزش سال ۹۹ تا کنون است.
روند ۸۰۵ روزه دماسنج بورس
اگر نگاهی به رفتار دو سال‌اخیر بورس تهران بیندازیم از مرداد ۹۹، این بازار با بزرگ‌ترین سقوط تاریخ فعالیت خود مواجه شد که سهامداران در یک بازه زمانی ۹۲ روزه، شاهد از میان رفتن حدود ۴۲ درصد از ارزش متوسط سهام بودند تا اولین فاز خرسی بورس پس از لمس ارتفاع دو میلیون و ۱۰۰ هزار واحدی ثبت شود. پس از آن شاخص کل سهام مسیری صعودی را طی کرد. در بازه زمانی ۳۱ روزه ۲۱ آبان ۹۹ تا ۲۲ آذرماه آن سال، نماگر اصلی تالار شیشه‌ای ۲۶ درصد افزایش ارتفاع داد و در ادامه نیز از ۲۳ آذر تا ۳۰ دی ماه، این نماگر هر چه در صعود قبلی کسب کرده بود را از دست داد و ۲۵ درصد نزول کرد. اما نخستین فاز گاوی بورس پس از ریزش ۹۹، از ۴ خردادماه استارت خورد و برای ۹۵ روز یعنی تا ۶ شهریورماه ادامه داشت و در این مدت دماسنج اصلی تالار شیشه‌ای حدود ۴۴ درصد صعود کرد. اما این روند بیشتر ادامه نیافت و در ادماه آن از ۷ شهریورماه تا ۵ بهمن‌ماه در روندی کاهشی ۲۳ درصد نزول کرد. این خرس زمان زیادی در تالار شیشه‌ای جولان نداد و در برش زمانی ۶ بهمن ۱۴۰۰ تا ۲۷ اردیبهشت ۱۴۰۱ جای خود را به بازار گاوی داد تا نماگر اصلی تالار شیشه‌ای ۳۳ درصد افزایش ارتفاع داد و خود را یک بار دیگر به ارتفاع یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحد رساند. امروز اما اولین خرس بورس ۱۴۰۱ و سومین خرس از ابتدای نزول ۹۹ سر برآورد.
ویژگی مشترک تمامی این رالی‌های صعودی و نزولی اما کاسته شدن از رمق خریداران، افزایش تردید سرمایه‌گذاران و در نهایت غلبه فروشندگان برای شکل‌گیری یک موج اصلاحی دیگر بوده است. حالا سابقه ناخوشایند زیانی که بیش از دو سال است طول کشیده، موجب شکل‌گیری نوعی ضعف و تردید در فعالان بازار می‌شود که به‌صورت یک چرخه تکرارشونده مانع از تبدیل ریز موج‌های صعودی به رونق پایدار می‌شود. در چنین شرایطی به اعتقاد بسیاری از کارشناسان ضعف پول در بازار باعث شده تا محرک‌های بنیادی نیز مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار نگیرد.
بازار خرسی و گاوی چیست؟
بازار خرسی (Bear market) و بازار گاوی (Bull market)؛ دو واژه‌ای که به گوش همه فعالان بازارهای سرمایه‌گذاری آشنا است. حتی اگر درخصوص معنای واقعی آن اطلاعاتی نداشته باشند. قبل از اینکه به وضعیت بورس تهران و فاصله تا فاز خرسی وارد شویم، لازم است نگاهی کلی به دو اصلاح مزبور داشته باشیم. بازار خرسی و گاوی چیست؟ چرا از این واژه‌ها در زمان صعود و نزول بازارها استفاده می‌شود؟ بورس نیویورک یکی از بزرگ‌ترین بازارهای مالی است که در وال‌استریت بنا شده است. چند متر مانده به درب ورودی بورس نیویورک دو مجسمه بزرگ دیده می‌شود. مجسمه برنزی یک گاو بزرگ که در مقابل یک خرس تنومند قرار گرفته است. مجسمه «گاو» معرف همه سرمایه‌گذارانی است که ریسک‌پذیری زیادی دارند و معتقدند ظرفیت رشد در بازار وجود دارد و مجسمه «خرس» نمادی از سرمایه‌گذارانی است که می‌ترسند بازار با افت مواجه شود. اما چرایی این نام‌گذاری به رفتار دو حیوان مذکور در زمان مبارزه بازمی‌گردد. گاوها هنگام مبارزه و جنگ، با حرکت دادن سر و شاخ خود از پایین به بالا سعی در ضربه زدن به دشمن دارند و به عبارتی حریف خود را به بالا پرت می‌کنند. در خرس اما عکس این موضوع صادق است. خرس‌ها در نبرد، همواره با دستان پرقدرت و ضربات از بالا به پایین دست‌ها، به حریف ضربه زده و آن را شکست می‌دهند. از این‌رو بازار صعودی به بازار گاوی و بازار نزولی به بازار خرسی معروف است. اما افزایش یا کاهش قیمت‌ها در یک روز یا یک هفته نشان از گاوی یا خرسی بودن آن بازار نیست، بلکه آنچه نوع بازار را مشخص می‌کند، روند بلندمدت آن است. بر اساس تعاریف مالی-رفتاری، زمانی که نماگر یک بازار نسبت به سقف پیشین خود با کاهش بیش از ۲۰ درصدی مواجه شود، از اصطلاح بازار خرسی استفاده می‌شود و در موارد عکس آن روند بازار گاوی عنوان می‌شود. البته باید توجه داشت این روندهای نزولی و صعودی عموما باید دو ماه یا بیشتر به درازا بکشد و برش‌های زمانی کوتاه‌تر حتی با تجربه افت‌های سنگین‌تر، دوره‌های اصلاحی قلمداد می‌شوند. بازارهای صعودی معمولا با ویژگی‌هایی نظیر جسارت خریداران، رونق فزاینده و خوش‌بینی سرمایه‌گذاران توام می‌شوند و بازارهای نزولی نیز در نقطه مقابل، با بدبینی و ترس خریداران شناسایی می‌شوند.
بازارهای خرسی معمولا ۴ مرحله دارند:
نشانه مرحله نخست قیمت‌های بالا و سنتیمنت مثبت سرمایه‌گذاران است. در پایان این مرحله سرمایه‌گذاران شروع به خروج از بازار و کسب سود می‌کنند. در این مرحله قیمت سهام شدیدا کاهش می‌یابند، فعالیت‌های تجاری و سود شرکت‌ها کم شده و شاخص‌های اقتصادی که زمانی مثبت بودند از متوسط خود کمتر می‌شوند. با منفی شدن سنتیمنت، برخی از سرمایه‌گذاران وحشت‌زده می‌شوند. این مرحله به‌عنوان مرحله تسلیم (capitulation) نیز شناخته می‌شود. در مرحله سوم با ورود سفته‌بازان قیمت و حجم معاملات تا حدودی افزایش می‌یابد. در مرحله آخر کاهش قیمت سهام ادامه دارد اما سرعت آن کم می‌شود. قیمت‌های مناسب و اخبار خوب منجر به جذب سرمایه‌گذاران شده و بازار خرسی به بازاری گاوی تبدیل می‌شود.
در بازار دوشنبه چه گذشت؟
روز دوشنبه همزمان با ثبت ریزش ۱.۴۷ درصدی شاخص کل و کاهش ارتفاع ۱.۱۸ درصدی نماگر هم‌وزن، ۲۷۷ میلیارد تومان سرمایه خرد از جریان دادوستد سهام خارج شد تا مجموع خالص فروش حقیقی‌ها از ابتدای ریزش ۹۹ تا کنون ۱۷۰ هزار میلیارد تومان برآورد شود. در این میان بررسی‌ها نشان می‌دهد در حالی که خودروسازان با بیشترین ورود پول حقیقی به میزان ۹۰۰ میلیون تومان همراه شدند که بیشترین خروج سرمایه از دو گروه کامودیتی‌محور محصولات شیمیایی و فلزات اساسی به ترتیب به میزان ۳۹ و ۳۵ میلیارد تومان رقم خورده است. در مقابل صندوق‌های با درآمد ثابت شاهد ورود ۳۶ میلیارد تومانی سرمایه‌های خرد بودند.
در این روز ارزش معاملات خرد سهام نیز هر چد نسبت به روزهای اخیر مقداری افزایش داشت اما همچنان در محدوده پایینی کانال ۲ هزار میلیارد تومان قرار داشت. ارزش معاملات خرد روز دوشنبه ۲۴۱۸ میلیارد تومان بود.