فردای اقتصاد: از زمان شروع جنگ اوکراین و شروع تحریم‌های غرب علیه روسیه، همه تحلیل‌ها و پیش‌بینی‌ها حول این موضوع می‌گشت که یخبندان سختی زمستان امسال اروپا را در برخواهد گرفت. حتی در ایران این گمانه مطرح شده بود که در مذاکرات هسته‌ای با غرب تعلل شود تا در زمستان و با فرارسیدن بحران اروپا با کسب بیشترین امتیازات توافق حاصل شود. البته قیمت‌ها هم در بازار گاز این گمانه‌ها را تایید می‌کرد، قیمت گاز سر به فلک گذاشته و در ماه آگوست مصادف با اواسط تابستان به بیشترین مقدار خود در تاریخ رسیده بود. اما درست در همین نقطه رشد قیمت گاز متوقف شد و قیمت‌ها از آن زمان مسیر کاهشی را طی کرد به طوریکه حتی در لحظاتی در روزهای اخیر گاز شاخص اروپا به قیمت‌های منفی رسید.
اما ماجرا چه بود؟ در شرایط قطع صادرات گاز روسیه به اروپا چگونه افت قیمت‌ها ممکن شد و قیمت‌های منفی چگونه رخ داد؟ اروپا به چه تدابیری دست زد که زمستان امسال حداقل تا این مقطع از سال هنوز به آن بحرانی که همه منتظر آن بودند ختم نشد؟ و آیا بحران گازی برای همیشه از اروپا رخت بربسته است؟
کارشناسان اروپایی خود بر این باورند که هنوز امکان وقوع یک بحران اساسی وجود دارد؛ هرچند که سناریوی وحشتناکی که ماه‌ها پیش پیش‌بینی می‌شد به وقوع نپیوسته و نخواهد پیوست.
نوسان قیمت گاز در اروپا چگونه بود؟
به گزارش رویترز، قیمت گاز شاخص اروپا (Dutch TTF Gas Futures) پیش از شروع جنگ اوکراین(۲۴ فوریه ۲۰۲۲ مصادف با ۵ اسفند ۱۴۰۰) در محدوده ۹۰ یورو به ازای هر مگاوات ساعت معامله می‌شد اما با وقوع جنگ و شروع تحریم‌های غرب علیه روسیه قیمت‌ها رو به افزایش گذاشت. رشد قیمت‌ها اما زمانی سرعت گرفت که به مرور روسیه عرضه گاز خود به اروپا را کاهش داد به طوریکه در نهایت عرضه گاز خط لوله نورداستریم که خط لوله اصلی انتقال گاز به آلمان بود قطع شد. اما خیلی پیش از آن یعنی در اواخر آگوست قیمت گاز در اتحادیه اروپا تا ۳۵۰ یورو افزایش یافته بود اما بعد از آن قیمت در مسیر کاهشی قرار گرفته بود و حتی قطع عرضه گاز نورداستریم هم نتوانست گاز را به مسیر صعودی باز گرداند.
قیمت گاز شاخص اروپا در چند ماه گذشته به طور پیوسته در حال کاهش بوده و در حال حاضر حدود ۱۰۰ یورو یعنی کمی بیشتر از قیمت‌ها در زمستان گذشته و پیش از شروع جنگ است. این یعنی در بازه ۳ ماهه نزدیک به ۷۰ درصد کاهش یافته است.
حتی در روزهای اخیر تعدادی از محموله‌های LNG در سواحل اسپانیا به دلیل پر شدن ذخاری گازی سرگردان بوده‌اند موضوعی که باعث شد برای مقطعی حتی محموله‌هایی در قیمت‌های منفی به فروش برسد؛ به این معنی که دارندگان گاز طبیعی به خریداران پول پرداخت می‌کردند تا محموله را از روی دستشان بردارند.
چرا قیمت گاز کاهش یافته است؟
عوامل زیادی در افت قیمت گاز با وجود نزدیک شدن به فصل سرما دخیل بوده است. یکی از مهمترین دلایل آن زمستان معتدل بوده است. در واقع اگرچه فصل زمستان در اروپا از اوایل اکتبر یعنی اواسط مهرماه (زمانی که تقاضا برای گاز به دلیل نیاز به گرمایش معمولاً افزایش می‌یابد) آغاز شده اما امسال اروپا آب و هوای معتدل‌تری نسبت به زمان معمول برای این فصل سال داشته که به کاهش تقاضا کمک کرده است.
عامل مهم دیگر افزایش حجم گاز ذخیره شدهدر انبارهای گازی اتحادیه اروپا است. اتحادیه اروپا به طور کلی هدف خود برای پر کردن سایت‌های ذخیره‌سازی گاز را تا ۸۰ درصد تا یک نوامبر تعیین کرده بود. داده‌های زیرساخت گاز اروپا نشان می‌دهد که تأسیسات ذخیره‌سازی در حال حاضر ۹۳ درصد پر شده که در مقایسه با ۷۷ درصد سال گذشته به شکل چشم‌گیری بیشتر است. سطح ذخایر در آلمان، کشوری که بیشترین وابستگی را به گاز روس‌ها داشت هم به حدود ۹۸ درصد رسیده است.
عرضه گاز طبیعی مایع (LNG) و همچنین عرضه گاز طبیعی از خط لوله از نروژ هم کمک کرده است. به گفته تحلیلگر شرکت مشاوره ریستاد انرژی، تا هفته گذشته، واردات LNG به اروپا در مجموع ۲.۸۱ میلیون تن بوده است.
علاوه بر آن، تولید برق بادی بسیار بالا بوده که تقاضا برای گاز از نیروگاه‌ها را کاهش داده است. به گفته تحلیلگران، بحث اتحادیه اروپا در مورد اقداماتی برای مهار قیمت سوخت نیز بر قیمت گاز فشار وارد کرده، از جمله مذاکرات آنها در مورد محدودیت قیمت‌ها در سراسر اتحادیه اروپا و محدود کردن نوسانات روزانه قیمت.
آیا قیمت گاز برای خانوارها و صنایع اروپایی کم شده است؟
به گزارش رویترز، قیمت‌های عمده فروشی پایین بلافاصله به قیمت‌های خرده فروشی پایین برای مصرف‌کنندگان تبدیل نمی‌شود. شرکت‌های تأمین‌کننده انرژی، معمولاً گاز مورد نیاز برای شش ماه آینده را از قبل خریداری می‌کنند بنابراین افزایش یا کاهش در بازار عمده‌فروشی زمان می‌برد تا به صورت‌حساب‌های مردم منتقل شود.
در واکنش به قیمت بالای انرژی، چندین صنعت که به گاز به عنوان خوراک متکی هستند، مانند کود، سرامیک، شیشه و سیمان، امسال تولید خود را کاهش داده‌اند. غول تولیدکننده مواد شیمیایی آلمان BASF این هفته با اشاره به افزایش قیمت انرژی که منطقه را غیررقابتی می‌کند، اعلام کرد که برای همیشه در اروپا تولید خود را کاهش خواهد داد. بر اساس اعلام این شرکت در ۹ ماه اول سال ۲۰۲۲، هزینه‌های اضافی برای گاز طبیعی در تاسیسات اروپایی BASF در مقایسه با مدت مشابه در سال ۲۰۲۱ حدود ۲.۲ میلیارد یورو بوده است.
آیا قیمت‌های پایین گاز پایدار خواهند بود؟
رویترز معتقد است که پاسخ به این سوال خیلی به آب و هوا و تأثیر آن بر تقاضای گاز بستگی دارد. پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که اروپا تا دو هفته آینده زمستان متعادلی را تجربه خواهد کرد. این امر سرعت برداشت از ذخیره‌سازی را کاهش می‌دهد. پیش‌بینی‌های بلندمدت هم نشان می‌دهد که زمستان امسال بیشتر اروپا دمایی ملایم‌تر از حد معمول خواهد داشت.
کارشناسان می‌گویند تفاوت مصرف گاز بین زمستان سرد و معتدل حدود ۲۵ میلیارد متر مکعب یا ۷ تا ۸ درصد کل تقاضای گاز اتحادیه اروپا است.
یکی دیگر از نگرانی‌ها این است که وقتی چین اقتصاد خود را به طور کامل بازگشایی کند، چه اتفاقی برای تقاضای LNG خواهد افتاد. پکن بزرگترین خریدار LNG در جهان است، اما سیاست کووید صفر مانع از عملکرد اقتصاد این کشور با ظرفیت کامل شده است. اگر پویایی اقتصاد این کشور در ماه‌های آینده تغییر کند، رقابت برای این کالا بیشتر خواهد شد و قیمت‌ها می‌تواند افزایش پیدا کند.
آیا بحران گازی اروپا پایان یافته است؟
تحلیلگران بر این باورند که هرچند قیمت گاز اروپا به سطحی کاهش یافته که در بیش از چهار ماه گذشته مشاهده نشده بود، اما این پایان بحران انرژی نیست!
بروماندر، تحلیلگر ریستاد انرژی در این خصوص می‌گوید: «وسوسه در اروپا این است که یک نفس راحت بکشیم و به تصمیمات سختی که در مورد تقاضا و عرضه گرفته شده است، اذعان کنیم. اما عواملی مانند افزایش تقاضا برای LNG از آسیا در صورت تجربه زمستان سرد یا قطعی بزرگ در زیرساخت‌های گاز، می‌تواند بر قیمت‌ها تأثیر بگذارد.»
تام مارزک مانسر، رئیس بخش تجزیه و تحلیل گاز در ICIS نیز می‌گوید: «آیا ما از بحران خارج شده‌ایم؟ مطلقاً نه. در حالی که اکنون هوا ملایم است، یک دوره سرمای طولانی هنوز می‌تواند منجر به افزایش قیمت‌ها در اواخر زمستان یا در زمستان آینده شود.» به گفته او، قبل از حمله روسیه به اوکراین، اتحادیه اروپا حدود ۴۰ درصد کل گاز طبیعی خود را از مسکو تامین می‌کرد، اکنون این مقدار به زیر ۱۰ درصد رسیده است. این یعنی اروپا برای پر کردن مجدد ذخایر گازی خود در تابستان ۲۰۲۳ با چالش مواجه خواهد بود.
چندین کارشناس هم هشدار داده‌اند که موفقیت اروپا در سطح بالای ذخیره سازی تا حد زیادی با گاز روسیه به دست آمده و این یعنی چراغ خطر در اروپا هنوز روشن است. علاوه بر این پر بودن ذخایر گازی اروپا هرچند به قیمت‌گذاری منفی برخی محموله‌های ال‌ان‌جی در روزهای اخیر منجر شد و خوشحالی‌هایی را در پی داشت اما همزمان محدودیت‌های زیرساخت‌های اروپا برای ذخیره کردن گاز را هم نشان داد.
ینس سودکوم، استاد اقتصاد بین‌الملل در مؤسسه اقتصاد دوسلدورف به واشنگتن پست گفته است: «اگر به سه تا چهار ماه گذشته برگردیم می‌بینیم هیچ‌کس انتظار نداشت ما جایی که امروز هستیم باشیم. با این حال همه چیز همچنان ممکن است در ادامه طور دیگری پیش برود، عمدتاً به دلیل دما یا چیزی غیرمنتظره مانند یک اقدام خرابکارانه، اما حداقل در حال حاضر اوضاع بهتر از حد انتظار به نظر می‌رسد.»
کارشناسان بانک MUFG با اشاره به گزارش‌هایی مبنی بر کاهش محدودیت‌ها توسط تولیدکنندگان کود در اروپا گفته‌اند: ریسک کنونی بازار گاز اروپا، احتمال افزایش تقاضا است. ما پیش‌بینی می‌کنیم قیمت گاز به طور متوسط ۲۰۰ یورو در هر مگاوات ساعت در سال آینده باشد. از این رو برخی کارشناسان حتی بر این باورند که هنوز احتمال جیره‌بندی گاز در اروپا در ماه‌های پیش رو و زمستان امسال وجود دارد.