پیروزی نتانیاهو در انتخابات کنست، شکل جدیدی از امنیت‌سازی منطقه‌ای را منعکس می‌سازد. پیروزی نتانیاهو بیانگر این واقعیت است که راستگرایی و فرآیندهای کنش امنیت‌ساز بخش اجتناب ناپذیر سیاست در جامعه و ساختار حکومتی اسرائیل خواهد بود. نتانیاهو نه تنها با انگیزه‌های جدیدی برای سازماندهی ساختار داخلی دولت اسرائیل را هدایت خواهد کرد، بلکه چنین فرآیندی تأثیر خود را در امنیت منطقه‌ای آسیای جنوب غرب، تحولات سیاسی خاورمیانه، برجام و شکل‌بندی‌های امنیت سیاسی و منطقه‌ای ایران به جا خواهد گذاشت.
پیروزی حزب لیکود به رهبری نتانیاهو، انعکاس ضرورت‌های منطقه امنیتی شده و ایفای نقش بازیگران راستگرا در اسرائیل است. راستگرایی نوظهور و بازگشت نتانیاهو، شکل‌بندی امنیت منطقه‌ای خاورمیانه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. حزب لیکود توانست در حدود ۲۴ درصد آرای انتخاباتی را به‌دست آورده و به پیروزی قابل توجهی دست یابد. آرایش سیاسی اسرائیل تحت تأثیر فضای انتخاباتی تغییر پیدا کرده و زمینه برای ظهور الگوهای جدیدی در سیاست خاورمیانه‌ای و الگوی رفتاری اسرائیل، ایران، عربستان و ایالات متحده را فراهم می‌سازد.
نقش‌یابی جدید حزب لیکود و نتانیاهو در ساختار سیاسی اسرائیل می‌تواند آثار خود را در آینده برجام نیز به جا گذارد. نتانیاهو تلاش دارد تا زمینه مقابله‌جویی جدید با ایران را به وجود آورد. اگر چه برجام در وضعیت محاق قرار گرفته، اما قدرت‌یابی نتانیاهو در اسرائیل را نمی‌توان به معنای پایان برجام و یا توقف سیاست‌های محدودکننده ایالات متحده دانست. اگر چه بخش قابل توجهی از قالب‌های کنش سیاسی یائیر لاپید دارای مشابهت‌های کارکردی با نتانیاهو است، اما لاپید از انگیزه بیشتری برای همکاری با بایدن در روند سیاست خارجی و منطقه‌ای آمریکا در خاورمیانه برخوردار بود.
۱. منطق رقابت‌های انتخاباتی اسرائیل
پیروزی نتانیاهو به مفهوم بازتولید گرایش امنیتی جامعه اسرائیل در فضای رقابت‌های منطقه‌ای است. جامعه اسرائیل دارای ذهنیت امنیت‌گرا بوده به گونه‌ای که از مقام‌های اجرایی و نمایندگان کنست انتظار دارد تا از سازوکارهای کنش تهاجمی برای مقابله با تهدیدات احتمالی در حال ظهور استفاده کند. پیروزی نتانیاهو دشواری‌های جدیدی را برای تیم سیاست خارجی و امنیت ملی بایدن به وجود می‌آورد. اگر چه همکاری‌های بایدن و لاپید بسیار سازنده بود، اما نتانیاهو امیدوار است تا شکل جدیدی از همکاری‌های راهبردی با آمریکا را فراهم آورده تا از این طریق بتواند اهداف تاکتیکی خود را با هزینه‌های محدودتری تأمین و پیگیری کند.
نخستین منطق رقابت‌های انتخاباتی اسرائیل، توسعه سازوکارهای امنیت‌ساز در محیط منطقه‌ای بوده است. نتانیاهو همواره بر ضرورت اقدامات پیش‌دستانه، افزایش هزینه‌های نظامی، گسترش تحرک امنیتی و بهره‌گیری از دیپلماسی فرامنطقه‌ای حمایت کرده است. اگر چه لاپید نیز سیاست‌های نسبتا مشابهی را در فضای منطقه‌ای به کار گرفت، اما قالب‌های ادراکی و ذهنی جامعه اسرائیل در فضای راستگرایی، خشونت و بسیج عمومی برای مقابله با تهدیدات منطقه‌ای تمایل بیشتری به نتانیاهو داشت.
دومین منطق انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ اسرائیل، انعکاس این ذهنیت است که لاپید نتوانست ائتلاف‌های درون ساختاری بازتولید کند. جهت‌گیری لاپید، ماهیت جهان گرایانه داشت و زمینه کنش متقابل همکاری جویانه با کشورهای عربی و محیط منطقه‌ای را منعکس می‌ساخت، درحالی‌که نتانیاهو همواره از پیروزی، معادله قدرت و کنش تهاجمی صحبت به عمل می‌آمد. در فضای رقابت‌های انتخاباتی بازیگری از شانس بیشتری برخوردار است که قابلیت لازم برای بسیج افکار عمومی را داشته باشد.
منطق سوم انتخابات اسرائیل و پیروزی نتانیاهو هراس جامعه اسرائیلی از همکاری‌های منطقه‌ای لاپید با کشورها و گروه‌های عربی بوده است اگر چه لاپید دارای ائتلاف مذهبی بود اما به سازوکارهای وحدت ملی توجه داشت. ائتلاف لاپید با بنی گانتز به مفهوم آن است که لاپید تلاش داشت تا انگاره‌های اندیشه ملی‌گرایانه در اسرائیل را بازتولید کند. نتانیاهو اندیشه تولید قدرت و تحرک عملیاتی برای امنیت ملی اسرائیل را در ادبیات سیاسی و انتخاباتی خود به کار گرفته بود.
۲. تأثیر پیروزی نتانیاهو بر آینده برجام
آخرین مصاحبه رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران و مذاکرات هسته‌ای به این نکته اشاره دارد که ایالات متحده روند دیپلماسی هسته‌ای را تعلیق کرده و تمامی تلاش خود را در ارتباط با گزینه‌های دیگری از جمله تحولات سیاسی و اجتماعی ایران قرار داده است. بیان چنین انگاره‌ای با واقعیت‌های دیپلماتیک آمریکا هماهنگی چندانی ندارد. نتانیاهو نیز در این دوره از فعالیت‌های حزبی و سیاسی خود تلاش خواهد داشت تا روابط همکاری جویانه‌تری با مقام‌های آمریکایی برقرار کند.
سیاست کنش انتقادی نتانیاهو در دوران ریاست جمهوری بایدن نمی‌تواند نتایج و مطلوبیت موثری برای دیپلماسی و روند سیاست خارجی اسرائیل به وجود آورد. بنابراین طبیعی است که نتانیاهو از الگو و سازوکارهایی استفاده کند که منجر به ظهور نشانه‌هایی از همکاری، کنش تعاملی و رقابت‌های مرسوم در روابط منطقه‌ای و سیاست بین‌الملل باشد. ادبیات رادیکال نتانیاهو می‌تواند زمینه به کارگیری سازوکارهای کنش تهاجمی‌تری را در ارتباط با ابهام سیاسی و اعتراضات اجتماعی ایران به وجود آورد.
واقعیت آن است که مذاکرات مقدماتی برجام در آینده نزدیک برگزار خواهد شد. اگر چه موضوع اصلی آمریکا و اروپا تأمین نیازها و انتظارات اقتصادی به ویژه تأمین منابع انرژی نخواهد بود، اما سیاست جهان غرب بر نشانه‌هایی از موازنه‌سازی شکل گرفته است. شواهد بیانگر آن است که اگرچه «گودزیلا» تلاش دارد تا شکل جدیدی از کنش تهاجمی علیه ایران منطقه‌ای را در دستور کار قرار دهد، اما چنین فرآیندی نمی‌تواند منجر به فعال شدن گسل‌های خشونت‌ساز بین ایران و کشورهای منطقه‌ای جهان عرب شود.
رسانه‌های اسرائیل تلاش کردند تا ادبیات رادیکال برخی از مقامات و فرماندهان نظامی ایران را به مفهوم زمینه‌ای برای کنش نظامی در کشورهای منطقه‌ای منعکس کنند. درحالی‌که چنین تهدیداتی ماهیت سیاسی داشته و بخشی از سیاست تهدید رسانه‌ای ایران در برابر اقدامات آشوب‌ساز و التهاب‌بخش عربستان تلقی می‌شود. اگر چه موج اول سیاست‌های انتقادی نتانیاهو در برابر دیوان عالی اسرائیل قرار دارد، اما ادبیات تهاجمی وی در برابر برجام به مفهوم سیاست واقعی، اجرایی و عملیاتی اسرائیل برای محدودسازی قدرت ایران و یا افزایش تحرک منطقه‌ای محسوب نمی‌شود.
نتیجه
پیروزی نتانیاهو در انتخابات اسرائیل، تأثیر چندانی در سیاست برجامی آمریکا به جا نمی‌گذارد. مقام‌های آمریکایی در نوامبر ۲۰۲۲ سیاست رسانه‌ای آمریکا برای حمایت از گروه‌های اعتراضی را بیان کردند. درحالی‌که زیربنای سیاست راهبردی آمریکا، همکاری با ایران برای حل و فصل موضوعات باقیمانده امنیتی، دیپلماتیک و راهبردی از سال‌های گذشته خواهد بود. مقام‌های آمریکا به این موضوع واقف هستند که ایران بیش از هر دوران دیگری نیازمند توافق، کسب حمایت بین‌المللی و حل و فصل موضوعات باقیمانده از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) خواهد بود. سیاست آمریکا بیش از آنکه معطوف به موضوعات اجتماعی و سیاست اجتماعی در سایر کشورها باشد، از این مفاهیم برای حداکثرسازی منافع خود در رقابت‌های سیاسی و مذاکرات دیپلماتیک بهره می‌گیرند.
اعلام نتایج نهایی انتخابات میاندوره‌ای کنگره آمریکا می‌تواند شکل جدیدی از رقابت‌های سیاسی در آمریکا را به وجود آورد. باوجود آنکه دموکرات‌ها در آمریکا و حزب «یش عتید» در اسرائیل بخشی از پایگاه اجتماعی و کرسی‌های انتخاباتی کنست و کنگره آمریکا را از دست داده‌اند، اما روند مذاکرات هسته‌ای و اعاده دیپلماسی وین می‌تواند زمینه همکاری‌های متقابل بیشتری را بین نمایندگان آمریکا و اروپا با ایران در روند مذاکرات هسته‌ای وین را فراهم سازد.