فردای اقتصاد: توسعه همکاری با دومین اقتصاد بزرگ اوراسیا به نفع ایران است؟ قزاقستان یکی از کشورهای آسیای مرکزی است که مانند دیگر کشورهای این منطقه طی دهه‌های گذشته حجم تجارت چشمگیری با ایران نداشته است. با این حال، این کشور به چند دلیل از پتانسیل‌هایی بیش از دیگر کشورهای این منطقه برخوردار است و از این رو، تلاش برای گسترش روابط تجاری با قزاق‌ها در آینده دستاوردهایی بیش از موارد مشابه به‌همراه خواهد داشت. مهمترین دلیل این موضوع این است که موقعیت ژئواکونومیک قزاقستان، این کشور را تبدیل به یکی از کانون‌های ترانزیتی در منطقه کرده است. حکومت باثبات و وجود نهادها و زیرساخت‌های لازم برای توسعه تجارت دوجانبه باعث شده است تا قزاقستان نه‌تنها به یک مقصد جذاب برای کالاهای ایرانی، بلکه به مسیری مطمئن برای صادرات مجدد و ترانزیت کالا تبدیل شود.
بر اساس گزارشی که مرکز پژوهش‌های اتاق بازرگانی ایران تهیه کرده، هر چند موافقتنامه ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا که قزاقستان نیز جزئی از آن است، زیرساخت نهادی مهمی برای توسعه تجارت دوجانبه به شمار می‌رود، با این حال، تا زمانیکه این موافقتنامه تبدیل به یک موافقتنامه تجارت آزاد نشود یا منجر به الحاق ایران به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نگردد، نمی‌تواند در بلندمدت و میان‌مدت مبنایی مطمئن برای فعالیت تجار دو کشور، به‌ویژه تجار قزاق که گزینه‌های بیشتر و سهل‌الوصول‌تری در اختیار دارند، فراهم کند.
مسائلی مانند موانع قانونی، تحریم‌های بین‌المللی، قیمت‌گذاری دستوری و قوانین حمایتی از تولیدات داخلی، مهمترین موانع تداوم و تاثیرگذاری موافقتنامه‌های تجاری ایران با کشورهای خارجی از جمله اتحادیه اقتصادی اوراسیا به شمار می‌رود و بنابراین اصلاحات در ساختار و قوانین اقتصادی کشور، شرط مهمی برای توسعه تجارت خارجی کشور و از جمله با قزاقستان است.
در عین حال، ارزیابی‌ها نشان می‌دهد که فقدان زیرساخت‌های مناسب حمل و نقل و در نتیجه بالا بودن هزینه حمل کالا به قزاقستان، نبود بانک مشترک و بسترهای مناسب مالی، آشنایی اندک تجار ایرانی با بازار قزاقستان، نبود مرکز تجاری و نمایشگاه‌های دائمی در قزاقستان و ناتوانی شرکت‌های ایرانی در رقابت با کالاهای رقیب در قزاقستان، اصلی‌ترین نقاط ضعف ایران در تجارت با قزاقستان است.
در این شرایط، اجرایی شدن موافقتنامه تجارت ترجیحی ایران و اوراسیا که از آبان ماه سال ۱۳۹۸ در دستور کار است، جلسات منظم کمیسیون مشترک دو کشور، ظرفیت‌های قزاقستان در حوزه معدن و کشت فراسرزمینی، گفت‌وگوهای دو کشور در خصوص همکاری بندری و دریایی، اتصال بندر کوریک قزاقستان به شبکه راه‌آهن سراسری این کشور و برخورداری ایران و قزاقستان از روابط سیاسی مثبت، مهمترین فرصت‌های توسعه تجارت بین دو کشور محسوب می‌شوند.
یکی از حوزه‌هایی که می‌تواند برای توسعه روابط تجاری دوجانبه تاثیرگذار باشد، تجارت دانه‌های روغنی است. ایران یکی از واردکننده‌های اصلی این محصولات و قزاقستان یکی از تولیدکنندگان بزرگ آنها در جهان است. در حالیکه ایران در حال حاضر عمده نیاز خود را از آمریکای جنوبی و آسیا تامین می‌کند، قزاقستان با توجه به بعد مسافت کمتر می‌تواند جایگزین بخشی از نیاز وارداتی ایران شود. قزاقستان زمین و آب زیادی برای کشاورزی در اختیار دارد و دولت هم برنامه‌های بلندمدت برای توسعه این بخش و از جمله با همکاری کشورهای دیگر دارد. به این ترتیب، کشت فرامرزی می‌تواند در دستور کار همکاری‌های دوجانبه برای افزایش همکاری‌ها و افزایش سطح تجارت دوجانبه قرار گیرد.
یکی از مهمترین زیرساخت‌های تجارت میان دو کشور راه‌آهن KTI (متصل کردن آسیای مرکزی به خلیج فارس به عنوان بخشی از کریدور بین‌المللی شمال-جنوب) است. این مسیر هر چند عملیاتی شده است، با این حال آمار حمل و نقل کالا از آن چندان قابل توجه نیست. استفاده از ظرفیت‌های این مسیر و فعال کردن آن کمک مهمی برای تجار دو کشور خواهد بود. به‌ویژه، به لحاظ تسهیل مبادلات و ایجاد جذابیت برای تجار و تولیدکنندگان، تبدیل منطقه ویژه اقتصادی سرخس به منطقه آزاد تجاری-اقتصادی می‌تواند تاثیرگذار باشد.
ارمنستان به عنوان عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مسیر زمینی برای دسترسی به دیگر اعضای این اتحادیه ندارد و ایران، به‌عنوان کشور شریک این اتحادیه، می‌تواند به پل ارتباطی میان این کشور و دیگر اعضا تبدیل شود. در مورد خاص قزاقستان، تعریف یک مسیر ارتباطی از راه‌آهن KTI به ارمنستان، مثلا از طریق کریدور شمال-جنوب می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.
گسترش همکاری‌های ایران و قزاقستان در صنعت انرژی آمار تجارت دوجانبه را تا حد چشمگیری بهبود خواهد بخشید. استفاده از ظرفیت‌های مسیر خط آهن KTI برای اتصال نفت قزاقستان به خلیج فارس و دریای عمان می‌تواند به‌عنوان یک گزینه مورد توجه قرار گیرد.