فردای اقتصاد: دولت در ابتدا برای واردات خودرو با هدف غلط حمایت از تولیدکننده داخلی تعرفه‌های سنگین را وضع کرد. هر چند این حمایت‌ها در عمل به ضرر مردم شده و قیمت خودرو را در کشوری که سطح درآمدی آن از متوسط هم پایین‌تر است به یکی از گران‌ترین‌ها در دنیا رساند. چیزی که نشان داد تعرفه‌گذاری دولت بر واردات خودرو عملی اشتباه بوده است. عملی که البته به نظر می‌رسد الان دیگر با هدف حمایت از تولیدکننده نیست بلکه در عمل تبدیل به منبع درآمدی مطمئن برای دولت پول‌لازم شده است. اما اقدامات دولت چگونه حباب خودرو را باد کرد؟ آیا آزادسازی واردات و حذف تعرفه‌های عجیب باعث نابودی خودروسازان داخلی می شود یا جریان چیز دیگریست؟
قیمت دلاری خودروها
خودروهای داخلی به دو شیوه قیمت‌گذاری می‌شوند. قیمت خودروهای ارزان‌تر و به اصطلاح اقتصادی که پرتیراژتر هم هستند به صورت دستوری تعیین می‌شود و خودروهای به اصلاح لوکس داخلی مانند تارا و شاهین توسط خودروساز قیمت‌گذاری می‌شوند. در همین حال اما بین قیمت کارخانه و بازار اغلب خودروهای گروه دوم هم اختلافی مشهود وجود دارد. اختلافی که تماما به جیب دلال می‌رود و نفعی برای مصرف‌کننده و تولیدکننده ندارد. اما قیمت دلاری خودروهای داخلی چقدر است؟ آیا قابل رقابت با خارجی‌ها هستند یا کیفیت پایین خودروهای ساخت داخل آن‌ها را با وارداتی‌ها غیرقابل مقایسه می‌کند؟
در حالی خودروهای به اصطلاح لوکس تولید داخل در بازار بعضا اختلافی بالغ بر ۱۰۰ درصد با قیمت کارخانه دارند که این خودروها مانند اغلب کشورهای دیگر توسط شرکت قیمت‌گذاری می‌شود و نه به صورت دستوری. این یعنی شرکت سود خودش را هم در قیمت تعیین شده دیده و مانند خودروهای پرتیراژ نیست که با ضرر تولید شود. در سال‌های دور هم که قیمت‌گذاری دستوری نبود شرکت‌ها به همین شیوه قیمت خودروهایشان را تعیین می‌کردند. در آن سال‌ها معمولا قیمت بازار با قیمت کارخانه برابر بود و حباب‌های بزرگی که امروز شاهدیم وجود نداشت.
به نظر می‌رسد چند عامل در حباب قیمت خودروهای داخلی اثرگذار بوده است. عامل نخست را می‌توان تعرفه بالای واردات و البته در سال‌های اخیر ممنوعیت کامل واردات خودرو دانست. تعرفه بالا باعث می‌شود که اختلاف قیمت بین خودروی خارجی و داخلی بسیار بیشتر شود و مردم به ناچار به سمت خودروهای داخلی کشیده شود. حال ممنوعیتی که در چند سال اخیر بر واردات اعمال شد و از جهتی دیگر این که خودرو به نوعی تبدیل به یک کالای سرمایه‌ای شدو بسیاری از افراد خودروهای چندم خریدند تا بعدا با سود بفروشند، باعث شد تا عرضه و تقاضای بازار خودرو به هم بخورد و خودروساز داخلی توان تولید به اندازه نیاز نداشته باشد. اتفاقی که باعث غلبه تقاضا بر عرضه و در نهایت ایجاد حباب در بازار خودروی داخلی شد.
تعرفه واردات به نفع خودروساز است؟
بررسی قیمت دلاری خودرو در کشور نشان می‌دهد عمده خودروهای به اصطلاح لوکس داخلی که مشمول قیمت‌گذاری نمی‌شوند، قیمت کارخانه‌ای کمتر از ۱۵ هزار دلار دارند. در همین حال خودروهایی هم که مجوز واردات گرفته‌اند خودروهایی در رنج قیمتی کمتر از ۲۰ هزار دلار هستند. حال مقایسه قیمت کارخانه خودروها نشان می‌دهد که تارا دستی با هیوندای i10 قیمتی در یک محدوده دارند. اما بررسی مشخصات فنی این دو خودرو نشان می‌دهد که تارا ۲۷ اسب بخار قدرت بیشتری دارد و حداکثر گشتاور آن هم ۲۳ نیوتن متر از خودروی هیوندای بیشتر است. البته در سمت مقابل تارا کیفیت ساخت به مراتب کمتری نسبت به این خودروی کره‌ای دارد. از طرفی دیگر تکنولوژی‌های استفاده شده در تارا منسوخ شده و خودروی پرمصرفی محسوب می‌شود. به عنوان مثال در حالی هیوندای i10 در هر صد کیلومتر تنها ۵.۹ لیتر بنزین می‌سوزاند و تارا دستی ۷.۱ لیتر می‌سوزاند. هر کدام از این خودروها مزایایی دارند که دسته‌ای از مخاطبان خاص خود را خواهند داشت. مثال دیگر خودروی ۲۰۷ دستی و ساندرو دستی است. در حالی قیمت کارخانه ساندرو ۱۰ هزار دلار است، قیمت ریالی درب کارخانه با دلار نیمایی ۲۷۵ میلیون تومان می‌شود. ۲۰۷ اما کمتر از ۸ هزار دلار قیمت دارد و دیگر مشخصات این خودروها هم تقریبا در یک سطح است. حال قیمت بازار ۲۰۷ حدود ۴۳۰ میلیون تومان است و ساندرو هم ۷۵۰ میلیون تومان. البته ساندرو داخل کشور تحت لیسانس فرانسوی‌ها تولید می‌شد. خودروی باکیفیت و محبوبی که بعد از بازگشت تحریم‌ها و رفتن خارجی‌ها از بازار ایران دیگر تولید نشد.
سومین مقایسه جالب هم بین دنا پلاس توربو اتوماتیک با هیوندای اکسنت است. دنا پلاس توربو اتومات در حالی در بازار حدود ۲۰ هزار دلار قیمت می‌خورد که قیمت کارخانه آن حدود ۱۴ هزار دلار است و ۶ هزار دلار دیگر نصیب دلالان می‌شود. هیوندای اکسنت هم قیمتی حدود ۱۸ هزار دلار دارد اما نسخه‌های صفر اما قدیمی و مونتاژی این خودرو در داخل کشور حدود ۴۰ هزار دلار است. مشخصات فنی دنا پلاس توربو اتومات حداقل روی کاغذ بهتر از خودروی کره‌ای است. البته نباید فراموش کرد که کیفیت ساخت این دو تفاوت بسیار زیادی دارد.
دو برنده و بازنده واردات خودرو
همان‌طور که گفته شد به نظر می‌رسد حباب ذاتی بازار خودرو خارجی (تعرفه واردات) و ممنوعیت واردات باعث شده تا قیمت خودروهای داخلی هم حبابی شود. شرایطی را فرض کنید که واردات بدون تعرفه باشد. به عنوان مثال خودرویی مانند اکسنت احتمالا با سود واردکننده، هزینه حمل و... بین ۲۰ تا ۲۲ هزار دلار قیمت بخورد. در این شرایط به نظر می‌رسد اگر خودرویی مانند تارا کمتر از ۱۱ هزار دلار یا دنا پلاس توربو اتومات حدود ۱۴ هزار دلار باشد، چندان بازار خود را از دست نمی‌دهد. به عبارتی دیگر تعرفه واردات برای تمام طرفین بازار آسیب‌زا بوده است. از طرفی مصرف‌کننده مجبور به خرید خودروی بی‌کیفیت و گران است. از جهتی دیگر تولیدکننده بخاطر این حمایت هم تنبل و فشل شده و هم این که به واسطه فاصله‌ای که بین قیمت بازار و کارخانه وجود دارد، از درآمد زیادی محروم می شود.
اما چه کسی نفع می‌برد؟ به نظر می‌رسد تنها دولت و البته دلالان هستند که از این فرآیند سود می‌برند. تعرفه واردات که به نظر می‌رسد سالانه به ۲ تا ۳ میلیارد دلار می‌تواند برسد به جیب دولت می‌رود و رانت حاصل از این تعرفه‌گذاری و اختلاف بین قیمت بازار و کارخانه به جیب دلال. تعرفه در نهایت دلال و دولت را خوشحال می‌کند و به مصرف‌کننده و حتی تولیدکننده آسیب می‌زند.