فردای اقتصاد: تامین مالی زنجیره‌ای (SCF) قحطی منابع در بانک‌ها را از بین می‌برد؟ بازوی پژوهشی صمت این سوالات را بررسی و این طور تحلیل کرده که برای اجرای صحیح ساختار این نوع تامین مالی، لازم است که ارکان سه‌گانه مدیریت زنجیره تامین (جریان کالا، اطلاعات و مالی) مورد توجه قرار گیرند. در واقع بدون فراهم کردن زیرساخت‌های فیزیکی (لجستیکی) و تبادل اطلاعات، امکان توسعه تامین مالی زنجیره‌ای وجود ندارد.

به عبارت دقیق‌تر، ابتدا باید حلقه‌های مختلف خریدار و فروشنده در یک زنجیره تامین، شناسایی شده و بعد از هماهنگی کامل حلقه‌ها و احصا فرآیند جریان نقدینگی و کالا بین آنها، صورتحساب الکترونیک معاملات فیمابین در سامانه جامع تجارت به ثبت رسیده باشد. در نهایت پلتفرم یا نهاد مالی پس از بررسی اسناد مطالبات و اعتبارسنجی، نسبت به تامین مالی زنجیره‌ها از طریق یکی از ابزارهای موجود اقدام می‌کند.

در مجموع برخی از زیرساخت‌های اجرای برنامه SCF نظیر تعریف امضای الکترونیک، فاکتور الکترونیک و برات الکترونیک عملیاتی شده است و بخشی از صنایع کشور به صورت پایلوت و آزمایشی به سمت تامین مالی زنجیره‌ای حرکت کرده‌اند و در بانک مرکزی دایره‌ای برای این موضوع شکل گرفته و همزمان وزارت اقتصاد و وزارت صمت در حال فراهم کردن الزامات اجرایی آن هستند.

ابعاد پیچیده طرح سیاستگذار

رویکرد تامین مالی زنجیره‌ای اگرچه دارای مزیت‌های متعددی است، با این حال می‌تواند مشکلات و پیچیدگی‌هایی را نیز به دنبال داشته باشد. فقدان دانش و اطلاعات از این شیوه تامین مالی میان شرکت‌ها، نهادهای مالی و دستگاه‌های دولتی از جمله چالش‌هاست.

در واقع بسیاری از فعالان اقتصادی با ابزارهای تعهد پرداخت و فروش اعتباری به‌طور کامل آشنایی ندارند. کمبود زیرساخت‌های حوزه تکنولوژی و فناوری اطلاعات جهت تبادل اطلاعات و پردازش تراکنش‌های مالی میان خریداران، فروشندگان و نهادهای مالی معضل دیگر است.

چالش اعتبارسنجی خریداران با توجه به عدم توسعه مطلوب نظام اعتبارسنجی در کشور؛ چالش مدیریت اسناد دریافتنی و مدیریت سررسید آنها با حساب‌های پرداختنی و ریسک ورشکستگی؛ چالش وصول مطالبات و هزینه‌های عملیات حسابداری و پیگیری حقوقی مطالبات از مشتریان؛ عدم وجود سامانه الکترونیک معاملاتی B۲B در کشور؛ احتمال وقوع شکست هماهنگی و عدم اعتماد میان مشارکت‌کنندگان در یک زنجیره از جمله معضلات این شیوه تامین مالی است.

همچنین باید به وجود ریسک اعتباری در فرآیندهای پرداخت و احتمال تاخیر و نکول در پرداخت که می‌تواند منجر به افزایش مطالبات معوق شود نیز اشاره کرد؛ به‌طوریکه اگر یکی از حلقه‌ها یا یکی از طرفین یا نهادها به تعهداتش عمل نکند، به صورت اثر دومینو به مابقی مشارکت‌کنندگان سرایت می‌کند.

راهکار توسعه تامین مالی زنجیره‌ای

در این میان، راهکارهای توسعه تامین مالی زنجیره‌ای و عملیاتی شدن آن چیست؟ اولین موضوع به تکمیل زیرساخت‌های تامین مالی زنجیره‌ای برمی‌گردد. بخش مهمی از الزامات عملیاتی شدن تامین مالی زنجیره تولید به وجود زیرساخت‌هایی مربوط است که بتواند بنگاه‌هایی را که در یک زنجیره هستند برای تامین مالی آماده کند.

در عمل لازم است به شیوه‌ای احراز هویت بنگاه‌ها صورت گیرد. اطلاعات مرتبط با مبادلات آنها شامل فاکتورهای الکترونیک و قراردادهایشان انباشت شود تا بتوان صحت مبادلات و منابع جابه‌جا شده را راستی‌آزمایی کرد. ضمن آنکه لازم است ابزار پرداختی معرفی شود که بتواند قدرت خرید را بین حلقه‌های زنجیره جابه‌جا کند.

ضرورت تشویق بنگاه‌های بزرگ

مسئله دیگر تشویق بنگاه‌های بزرگ به عنوان پیشران در بکارگیری این شیوه تامین مالی است. به‌طور معمول مهمترین مسئله در تامین مالی زنجیره تولید آن است که بنگاه بزرگ که نقش ضمانت‌کننده کل زنجیره تامین را بر عهده دارد، نسبت به تغییر شیوه و ورود به این فضا مقاومت دارد.

از این رو، پیشنهاد ارائه مشوق به بنگاه به ویژه بنگاه‌های بزرگ برای ورود به SCF مفید خواهد بود. مورد دیگر دقت در انتخاب صنایع پایلوت است. به منظور اجرای آزمایشی طرح، انتخاب صنایع پایلوت هم مهم است، برای مثال اگر صنایعی که دخالت دولت در آنها پررنگ‌تر است، انتخاب شوند، احتمال موفقیت طرح پایین‌تر از انتخاب صنعتی خواهد بود که آزادی عمل بیشتری دارد.

از دیگر الزامات کمک‌کننده ورود به این شیوه تامین مالی استفاده از اطلاعات موجود در سامانه‌های مختلف نظام بانکی است تا بتوان زنجیره‌ها، اجزای این زنجیره و نقش آنها را دقیق‌تر شناسایی کرد. علاوه بر این، با گسترش و به‌روزرسانی پلتفرم‌ها، می‌توان سیستم‌های طرح‌ریزی منابع و سیستم‌های حساب‌های دریافتنی و پرداختنی را یکپارچه کرد.

کدام صنایع مشمول طرح پایلوت شدند؟

هر چند طرح SCF به طور آزمایشی و با استفاده از برخی تکنیک‌ها، برای برخی صنایع نظیر فولاد، سیمان و خودروسازی در حال اجراست، ولی می‌توان در کنار تکنیک‌های موجود با استفاده از روش‌های دیگری مانند تامین مالی شبکه پخش محصول (تامین مالی توزیع) یا استفاده از توسعه کارت اعتباری متصل به زنجیره تامین، دامنه طرح را به تدریج به بخش‌های مختلف اقتصاد و مصرف‌کننده نهایی گسترش داد.

ضمن آنکه به موازات طرح آزمایشی، تامین مالی زنجیره کشاورزی و صنایع غذایی از طریق اقداماتی نظیر اصلاح لایحه وثایق و قابلیت توثیق قراردادهای کشاورزی، توسعه شرکت‌های پیشران کشاورزی، همچنین توسعه شرکت‌های مدیریت زنجیره تامین کشاورزی را در دستور کار قرار داد.

در مجموع باید علاوه بر اینکه باید شرکت‌های اعتبارسنجی و رتبه‌بندی توسعه پیدا کنند و اطلاعات جمع‌آوری شده مورد استفاده نظام بانکی قرار گیرد، می‌توان از اطلاعات اشخاص حاضر در زنجیره تامین نیز برای اعتبارسنجی متقاضیان منابع مالی استفاده کرد.

در نهایت بانک مرکزی باید بتواند به عنوان بازی‌ساز تامین مالی زنجیره تولید در آماده‌سازی زیرساخت‌ها و قوانین مناسب نقش ایفا کند. ضمن اینکه، طرح‌های تشویقی از سوی بانک مرکزی برای بانک‌های درگیر، تسریع در تدوین و ابلاغ شیوه‌نامه اجرایی عاملیت، تکمیل زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، توسعه شرکت‌های مدیریت زنجیره تامین با نظارت و راهبری وزارت صمت می‌تواند راه‌اندازی این شیوه تامین مالی را تسریع کند.