فردای اقتصاد: هفته گذشته بود که رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار در نشستی خبری از راه‌اندازی سامانه‌ای برای افشای سوابق تخلفاتی و کیفری مدیران ناشران و نهادهای مالی خبر داد و امروز رئیس مرکز تدوین، تنقیح و تطبیق قوانین و مقررات بازار سرمایه عنوان کرد تخلفات به واسطه درجه‌بندی (که موضوع جدیدی در بازار سرمایه است) در ۶ درجه قرار گرفته و این ۶ درجه هم در ۴ رنگ مشکی، قرمز، نارنجی و زرد تعریف شده است.

بازار سرمایه ایران با ارزش بازاری بالغ بر ۶۵۰۰ هزار میلیارد تومان، به گفته پایگاه خبری بازار سرمایه ایران، به صورت تخمینی توسط ۷۹۰۰ نفر از مدیران عامل شرکت‌ها، ناشران و مدیران نهادهای مالی مدیریت می‌شود. اینجاست که می‌توان به اهمیت طرح جدید سازمان بورس پی برد. مدت زیادی از آن زمان که تخلف برخی از مدیران شرکت بورس در ماجرای کشف ماینرها محرز شد، نمی‌گذرد و حالا شاید راحت‌تر بتوان حساسیت شفافیت سوابق قضایی متولیان این بازار را درک کرد. اما نکته مهمتر آنکه این طرح جدید، سازمان بورس را به عنوان یک نهاد خودانتظام یک گام به سمت استانداردهای بین‌المللی پیش می‌برد. بیراه نیست اگر بگوییم یکی از پیامدهای توسعه و پیشرفت بازارهای سرمایه‌گذاری در دنیا همگام با رشد اقتصادی، افزایش میزان تخلفات است و کشف و افشای این تخلفات به عنوان یکی از راه‌های حمایتی از بورس و سهامداران به شمار می‌رود.

سازمان بورس؛ داور یا بازیکن؟

سازمان بورس را می‌توان به داوری تشبیه کرد که در یک زمان بازی، وظیفه نظارت بر اجرای قوانین و مقررات و تنبیه و اخراج مختلفان را بر عهده دارد و یک داور هیچ گاه در نقش بازیکن هر یک از تیم‌ها، اقدام به گل‌زنی نمی‌کند. در بازار سرمایه ایران اما به نظر این نقش‌ها به درستی تفکیک نشده‌اند. چندی پیش مجید عشقی، رئیس سازمن بورس نیز در جمع خبرنگاران گفته بود: «سازمان بورس یک نهاد تنظیم‌گر بازار سرمایه است و باید به نظارت بر بازار و نهادهای مالی پرداخته و سیاست‌های لازم برای معاملات منصفانه و در بستری شفاف تنظیم‌ کند. ما تلاش می‌کنیم به این سمت حرکت کنیم و حتی در جلساتی که با ستاد اقتصادی و وزرات اقتصاد داشتیم این بار بارها متذکر شدیم که مسئول سودآوری فلان شرکت سازمان بورس نیست. بلکه نظارت بر اصول حاکمیت شرکتی از وظایف سازمان بورس است.»

با این حال چیزی که طی سال‌های اخیر از سازمان بورس مشاهده شده بیش از آنکه در نقش داوری بازار باشد، بازیکنی بوده که حتی در برخی برهه‌های زمانی در صدد گل زدن نیز برآمده است و حالا به نظر می‌رسد یک گام مثبت برای رسیدن به استانداردهای بین‌المللی در خصوص شرح وظایف چنین سازمانی برداشته شده است.

الگوی جهانی نظارت بر تخلفات بورسی

سازمان بین‌المللی کمیسیون‌های اوراق بهادار در نشریه‌ای با عنوان «اهداف و اصول پایه‌ای تنظیم مقررات اوراق بهادار» که در ۱۹۹۸ منتشر و در ۲۰۰۳ تجدید چاپ شد، بیان می‌کند که سه هدف عمده تدوین مقررات خوب بازار اوراق بهادار حمایت از سرمایه‌گذار، اطمینان‌بخشی منصف، کارا و شفاف بازارها و کاهش ریسک‌های سیستماتیک است.

آیسکو در تشریح هدف اول بیان می‌کند که حمایت از سرمایه‌گذاران به این معناست که «سرمایه‌گذاران باید در مقابل هرگونه اقدام گمراه‌کننده، دستکاری بازار، تقلب و فریبکاری شامل معاملات مبتنی بر اطلاعات نهانی، انجام معاملات قبل سفارش یا بدون سفارش مشتری و سوء استفاده از دارایی‌های مشتریان، حمایت و محافظت شوند».

در این رابطه افشای کامل اطلاعات مهم‌ترین عامل در کمک به تصمیم‌گیری بهتر و آگاهانه‌تر سرمایه‌گذاران به شمار می‌رود و آنان را قادر می‌سازد که با برآورد دقیق‌تری از ریسک و بازدهی بالقوه سرمایه‌گذاری، به نحو بهتری بتوانند از منافع خود حمایت کنند. در واقع هدف عمده اصل حمایت از سرمایه‌گذار که رسالت خطیر قانون‌گذاران و وظیفه اصلی نهادهای ناظر بازارهای سرمایه به شمار می‌رود، حمایت از سرمایه‌گذاران در مقابل ریسک‌های سرمایه‌گذاری مربوط به بازار اوراق بهادار و اطمینان از جریان عملیات منظم، قاعده‌مند و اتکاپذیر در بازار اوراق بهادار است.

در همین راستا در یکی از بزرگترین بورس‌های دنیا، کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا، به عنوان یک آژانس نظارتی مستقل، مسئولیت حفاظت از دارایی سرمایه‌گذاران، وضع قوانین برای اجرای انصاف در بازار بورس و نظم دادن به این بازار را بر عهده دارد.

SEC پس از سقوط بازار سهام در سال ۱۹۲۹ هنگامی‌ که اعتماد عمومی ‌به صنعت اوراق بهادار پایین بود، معرفی شد. SEC در واقع از دارایی سرمایه‌گذاران در برابر کلاهبرداری و دستکاری در بازار محافظت می‌کند و بر روی تصاحب و راه‌اندازی شرکت‌ها در ایالات‌متحده نظارت دارد. ماموریت اصلی کمیسیون بورس و اوراق بهادار ایالات متحده (SEC) حفاظت از سرمایه‌گذاران و حفظ یکپارچگی بازارهای اوراق بهادار است.

قوانین حاکم بر بورس اوراق بهادار در ایالات متحده از یک مفهوم ساده و سرراست ناشی می‌شود: «همه سرمایه‌گذاران، اعم از موسسات بزرگ یا افراد خصوصی، باید قبل از خرید سهام و سرمایه‌گذاری، به برخی از حقایق اساسی در رابطه با دارایی مورد سرمایه‌گذاری دسترسی داشته باشند».

برای دستیابی به این هدف، کمیسیون بورس و اوراق بهادار شرکت‌های دولتی را ملزم می‌کند که اطلاعات مالی و سایر اطلاعات معنادار را برای عموم افشا کنند که این اطلاعات یک دانش مشترک را برای همه سرمایه‌گذاران فراهم کند. مردم تنها از طریق جریان مداوم اطلاعات به موقع، جامع و دقیق می‌توانند تصمیمات درستی برای سرمایه‌گذاری بگیرند. SEC همچنین بر سایر شرکت‌کنندگان کلیدی در جهان اوراق بهادار، از جمله بورس‌ها، کارگزاران، مشاوران سرمایه‌گذاری، صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و هلدینگ‌های بزرگ نظارت دارد. در اینجا نیز، SEC در درجه اول به ترویج افشای اطلاعات مهم، اجرای قوانین اوراق بهادار و محافظت از سرمایه‌گذارانی که با این سازمان‌ها و افراد مختلف در تعامل هستند، توجه دارد.

در این بازار نهادی نیز تحت عنوان FINRA وجود دارد که عهده‌دار رصد، نظارت و شناسایی تخلفات است. زمانی که یک تخلف احتمالی شناسایی می‌شود، یک تیم بازرسی از طرف FINRA جهت انجام وظیفه نظارتی خود برای بررسی بیشتر به شرکت یا سازمان مورد نظر اعزام می‌شود و در صورت لزوم، اقدامات قانونی از طرف این نهاد به تنهایی یا با همکاری با بورس‌ها انجام خواهد گرفت.در صورتی که موضوع مورد نظر از قلمرو نظارتی و قانونی FINRA فراتر رود، پرونده مورد نظر به SEC یا سایر مراجع ذی‌صلاح ارسال می‌شود.