فردای اقتصاد: صنعت خودرو طی سال‌های اخیر با وجود فعالیت در فضایی کاملا انحصاری و البته حمایت‌های دولتی که در ابتدا با اعمال تعرفه سنگین بر واردات خودرو انجام میشد و بعدها به ممنوعیت واردات خودروهای خارجی رسید، از سال ۹۱ هر سال زیانی بر زیان قبلی خود انباشت. در حال حاضر بر اساس جدیدترین آمارها، مجموع زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور شامل ایرانخودرو، سایپا و پارس‌خودرو تا شهریور ۱۴۰۱، بیش از ۷۹ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. حالا چند وقتی است که بحث عرضه خودرو در بورس کالا داغ شده است. پس از ورود خودروی پرتیراژ پژو۲۰۷ در بورس کالا و شکل‌گیری رقابت مناسب برای این خودروها آن هم ۸۰ درصد بالاتر از قیمت پایه، این سوال به وجود آمده که اگر از ابتدای ۱۴۰۰ چنین سیاستی دنبال میشد، دو خودروساز بزرگ کشور از منظر سود و زیان چه وضعیتی داشتند. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این صورت، زیان انباشته ۶۸ هزار میلیارد تومانی دو خودروساز بزرگ یعنی ایرانخودرو و سایپا تا شهریور ۱۴۰۱ به سود انباشته ۴ هزار میلیارد تومانی تبدیل میشد.
در این میان نکته قابل توجه آنکه با بررسی کل سبد محصول ایرانخودرو در صورت عرضه تمام محصولات به فروش رفته این شرکت در بورس کالا و تحقق میانگین رقابت ۳۰ درصدی قیمت نسبت به نرخ فعلی کارخانه در ۱.۵ سال اخیر، زیان ناخالص ۱۰هزار میلیارد تومانی فعلی ایرانخودرو جای خود را به سود ناخالص ۲۵هزار میلیارد تومانی می‌داد.
چرا خودروسازان زیان‌ده شدند؟
دهه ۹۰ برای صنعت خودرو، دهه‌ای پرزیان محسوب میشد. از سال ۹۱ سود انباشته شد سه خودروساز بزرگ کشور به زیان انباشته تبدیل شد و در عرض یک دهه این زیان، رشدی ۱۰۷۰۰ درصدی را تجربه کرد. در سال ۹۰ خودروسازان بیش از هزار میلیارد تومان سود انباشته داشتند که در سال ۹۱ تبدیل به زیان انباشته ۷۳۰ میلیارد تومانی شد. حالا آخرین صورت‌های مالی این شرکت‌ها در پایان شهریور ۱۴۰۱ از افزیش زیان انباشته سه خودروساز بزرگ کشور به ۷۹ هزار میلیارد تومان خبر می‌دهد. به گفته کارشناسان دلیل عمده زیان‌ده شدن خودروسازان در این سال‌ها از یک سو به رشد بیش از اندازه هزینه‌های مالی این شرکت‌ها به سبب دریافت وام‌های ارزی در سال‌های انعقاد برجام برمی‌گردد و از سوی دیگر با جهش نرخ ارز در ارتباط است. در این میان بحث ناترازی رشد بهای تمام شده و درآمدهای خودروسازان نیز نقشی اثرگذار داشت که منشا اصلی آن به اقتصاد دستوری بازمی‌گردد.
نتیجه پژوهشی که از سوی اتاق بازرگانی تهران و با همکاری اندیشکده کسب‌وکار شریف انجام شده نیز نشان می‌دهد ریشه اصلی وضعیت فعلی و بازی دو سر باخت مردم و خودروسازان، تحریم، ناکارآمدی‌های مدیریتی و مافیای خودرو نیست؛ بلکه مهمترین عامل زیاندهی فزاینده خودروسازان و افت کیفیت این تولیدات، سیاست قیمت‌گذاری دستوری خودرو است که از سال ۱۳۹۱ دامن این صنعت را گرفته است.
در این خصوص بخوانید: ریشه یک دهه باخت خودروسازان و مشتریان خودرو
طی دو سال اخیر اما بازپرداخت بخشی از وام‌های ارزی پیشین خودروسازان باعث کاهش هزینه‌های مالی و به دنبال آن افت قابل توجه زیان خالص این شرکت‌ها شد. زیان ناخالص خودروسازان اما در دو سال اخیر روندی متفاوت طی کرد. به ویژه در نیمسال ۱۴۰۱ شرایط نامناسب‌تری بر این شرکت‌ها حاکم بود؛ خودروسازان بیش از ۹۰ درصدی زیان ناخالص سال۱۴۰۰ را تنها در مدت ۶ ماه سپری شده از سال جدید شناسایی کردند. رشد ناتراز میان بهای تمام شده (به علت رشد نرخ قطعات و دلار) و درآمدهای خودروسازان اصلی‌ترین عامل این عملکرد منفی بود. موضوعی که رابطه مشخصی با نرخ فروش خودرو توسط خودروسازان دارد.
از سال‌های گذشته عاملی به نام قیمت‌گذاری دستوری شرایط را حتی سخت‌نیز تر کرد. سیاستی که ضمن بی اثر کردن هرگونه حمایت از خودروسازان، هم تولیدکننده را متضرر کرد و هم مصرف‌کنندگان را ناراضی. با توجه به جهش نرخ ارز و بررسی قیمت‌های خودرو در چند سال اخیر متوجه خواهیم شد که قیمت ریالی محصولات خودروسازان در سال‌های گذشته برخلاف قیمت دلاری آن‌ها به شکل محسوسی، رشد داشته است؛ چراکه در فرمول قیمت‌گذاری شورای رقابت نیز عواملی متصل به تورم و نرخ ارز تاثیر قابل توجهی را دارند. از سوی دیگر خرید مواد اولیه خودرو مانند ورق فولادی، آلومینیوم و قطعات خودرو عمدتا بر اساس نرخ دلار قیمت‌گذاری می‌شوند.
از بین سه خودروساز مطرح بازار سرمایه، سایپا در سال جاری با توجه به رشد قابل ملاحظه نرخ فروش محصولات در بازار آزاد، شاهد کاهش فاصله قیمتی بازار و کارخانه نسبت به خودروساز دیگر بازار سرمایه بود. از سوی دیگر پارس خودرو که اخیرا بنا بر تداوم زیاندهی و منقضی شدن فرصت داده شده برای ارائه برنامه‌ای برای خروج از این وضعیت، از تابلوی اصلی بورس به بازار پایه فرابورس منتقل شد، درآمدهایش عمدتا از جنس حق‌العمل کاری برای شرکت سایپا ثبت می‌شود؛ به همین دلیل بررسی ایرانخودرو می‌تواند نمایی از اثر سیاستگذاری بر صنعت خودرو را به طور محسوس‌تری نمایش دهد.
نگاهی به فعالیت بزرگترین خودروساز ایران
آثار سیاستگذاری و حاکمیت شرکتی صنعت خودرو، در شرکت ایرانخودرو به عنوان بزرگترین خودروساز ایران به طور محسوس‌تری مشخص است. قیمت دلاری سه دسته از محصولات اصلی این شرکت در سال ۱۴۰۰ به سطوح دلاری سال ۱۳۹۳ بازگشته است؛ اما این شرکت همچنان زیان‌ده است. دلیل این موضوع را در بخش ناخالص سودآوری این خودروساز می‌توان جستجو کرد. بررسی‌ها حاکی از سه نکته اساسی، یعنی اضافه شدن خودروهای جدید با زیان‌سازی بیشتر به سبد محصولات این شرکت (مانند پژو ۲۰۷)، رشد قابل توجه بهای تمام شده (قطعات خودرو به دلیل رشد نرخ دلار) و فشار بیشتر تحریم‌های اقتصادی باشد.
به همین دلایل کارشناسان معتقدند که در صورت واقعی شدن نرخ فروش خودروهای این شرکت (همتراز با بهای تمام‌شده و میزان تقاضای هر خودرو) که تقریبا سطحی میان قیمت بازار و کارخانه است، این خودروساز می‌تواند از زیان خارج شود. چرا که اختلاف ۶هزار دلاری در نرخ فروش خودرو دنا که در نیمسال ۱۴۰۱ بیش از ۳۴هزار دستگاه از آن به فروش رفته، عدم‌النفع بیش از ۲۰۰ میلیون دلاری را برای این شرکت به دنبال داشت. حال اگر این آمار را برای ۵ محصول دیگر تولید شده در این شرکت محاسبه کنیم، به اعداد عجیبی برخورد می‌کنیم.
سرنوشت خودروسازان با عرضه محصول در بورس کالا؟
۳۰ آبان‌ماه بود که هزار دستگاه پژو ۲۰۷ دنده‌ای در بورس کالا عرضه شد. این خودرو در بورس با قیمت پایه ۱۸۷ میلیون تومان عرضه شد که ۵۷ درصد ارزان‌تر از قیمت ۴۳۶ میلیون تومانی این خودرو در بازار بود. در روز عرضه تعداد ۵۹۱۳ تقاضا برای هزار خودروی موجود ثبت شد و خودروهای مذکور به طور میانگین به قیمت ۳۴۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تومان معامله شدند. با احتساب ۱۳ درصد مالیات و عوارض و نیز ۴ میلیون و ۳۷۱ هزار تومان هزینه ثابت که به مبلغ معامله اضافه می‌شوند، خرید ۲۰۷ از بورس به طور میانگین برای خریداران حدود ۳۹۲ میلیون تومان هزینه داشته است که ۴۵ میلیون تومان ارزان‌تر از قیمت آن در بازار رقم خورد. در این میان بررسی سبد محصولات ایرانخودرو نشان می‌دهد احتمالا در صورت عرضه تمام محصولات به فروش رفته این شرکت در بورس کالا و تحقق میانگین رقابت ۳۰ درصدی قیمت نسبت به نرخ فعلی کارخانه در ۱.۵ سال اخیر، زیان ناخالص ۱۰هزار میلیارد تومانی فعلی ایرانخودرو جای خود را به سود ناخالص ۲۵هزار میلیارد تومانی می‌داد.
و اگر در این محاسبات، شرکت سایپا را نیز وارد کنیم، نیز نتایج جالبی به دست می‌آید. مجموع زیان ناخالص دو شرکت ایرانخودرو و سایپا در ۱.۵ سال گذشته ۱۲.۶ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود که در صورت عرضه در بورس کالا، احتمالا این زیان تبدیل به سود ناخالص بیش از ۳۰ هزار میلیارد تومانی میشد تا در نهایت زیان انباشته ۶۸ هزار میلیارد تومانی دو خودروساز بزرگ یعنی ایرانخودرو و سایپا تا شهریور ۱۴۰۱ به سود انباشته ۴ هزار میلیارد تومانی تبدیل شود.