فردای اقتصاد: جمهوری آذربایجان جایگزین ایران در کریدورهای راه ابریشم می‌شود؟ پیش از این، تحولات تجاری حاکی از این بود که ترکیه به دنبال جانشینی ایران در کریدورهای ابتکار «یک کمربند- یک جاده» چین است. حال به نظر می‌رسد که رقیب دیگر ایران در مگاپروژه چین، جمهوری آذربایجان است.
داده‌های جدید دولت قزاقستان نشان می‌دهد که حمل و نقل کالا از مسیر کریدور میانی (کریدور فراخزر)، کریدوری که چین و آسیای مرکزی را با عبور از خزر و از طریق جمهوری آذربایجان به ترکیه و اروپا وصل می‌کند، در ۱۰ماهه سال ۲۰۲۲ رشد ۸۰۰درصدی داشته است. حجم کالای حمل و نقل ریلی بین جمهوری آذربایجان و قزاقستان از ژانویه تا اکتبر ۲۰۲۲ در مجموع ۹۵۰هزار تن بوده است.
فرصت جنگ اوکراین برای آذربایجان و ترکیه
بر اساس گزارش پایش تحولات جهانی که از سوی مرکز پژوهش‌های اتاق ایران تهیه شده، در پیامد جنگ اوکراین، مسیر اصلی کریدورهای ابریشم که چین را از طریق قزاقستان و روسیه به اروپا متصل می‌کرد، با مشکلات جدی مواجه شد. این تحول، فرصت مهمی برای جمهوری آذربایجان و ترکیه ایجاد کرد. در همین راستا، کشورهای آسیای مرکزی استفاده از پتانسیل ترانزیت آذربایجان را برای ورود به بازارهای جهانی آغاز کرده‌اند.
در این میان، قزاقستان بیش از سایر کشورهای آسیای مرکزی برای توسعه تعامل با جمهوری آذربایجان تمایل دارد. در همین راستا، دولت قزاقستان از سرمایه‌گذاری مشترک جدیدی با جمهوری آذربایجان برای توسعه و بهسازی این کریدور و نیز ایجاد قواعد مشترک حمل و نقلی در سراسر میسر سخن گفته است. پیش از این، قزاقستان با روسیه و بلاروس سرمایه‌گذاری مشترکی در راستای روان‌سازی کریدور چین-قزاقستان-روسیه-اروپا صورت داده بود. در پیامد آن سرمایه‌گذاری، حمل و نقل کانتینری از طریق مسیر چین-قزاقستان-روسیه-اروپا از ۲۱هزار و ۲۰۰TEU به ۵۴۶هزار TEU یعنی ۲۳برابر از سال ۲۰۱۴ تا ۲۰۲۰ افزایش یافت.
همانگونه که اشاره شد، این مسیر در پیامد جنگ اوکراین با مشکلات جدی مواجه شده است و اکنون قزاقستان می‌کوشد جمهوری آذربایجان را جایگزین روسیه برای دسترسی به اروپا کند. این کریدور در رقابت با موقعیت ژئواکونومیک ایران، به‌ویژه کریدور شمال-جنوب و کریدور چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا که از ایران عبور می‌کند، قرار می‌گیرد و پیشرفت آن به معنای تضعیف موقعیت ژئواکونومیک ایران است.
برنامه چین برای نقشه اقتصادی جهان
چین چندین سال است که به‌دنبال دگرگونی نقشه اقتصادی جهان است؛ در این میان، پروژه جاده «ابریشم۲» یا همان «یک کمربند-یک جاده» را کلید زده است. مسیری که جاده ابریشم کهن را به یک کریدور مدرن ترانزیتی، تجاری و اقتصادی تبدیل می‌کند و از شانگهای به برلین کشیده می‌شود.
این پروژه بزرگ‌ترین پروژه توسعه اقتصادی در تاریخ جهان است که نگرانی رقبای چین را هم بیش از پیش کرده است. در سال ۲۰۱۳ برای نخستین بار، شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، در اکتبر ۲۰۱۳ و سپس نخست‌وزیر لی‌کچیانگ از این کلان‌پروژه رونمایی کردند. در ١۶ مه ۲۰۱۷ طی مراسمی با حضور رهبران نزدیک به ۳۰کشور جهان در چین، راه ابریشم نوین افتتاح شد. راه‌اندازی این شاهراه ۶۵درصد جمعیت جهان، ۴۰درصد تولید خالص جهانی و ۷۱کشور را دربر خواهد گرفت. تا سال ۲۰۲۰میلادی، ۱۳۸کشور در سطح بین‌المللی عضو این طرح شده‌اند که ۶۹کشور مشخصا در مسیر دالان‌های زمینی و دریایی تعریف‌شده برای این طرح قرار گرفته‌اند.
کریدور فراخزر فعال می‌شود
اواخر تابستان امسال روسای جمهور چین و ترکیه، در جریان اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان، با یکدیگر ملاقات کردند و طی آن، بر افزایش تجارت و سرمایه‌گذاری دوجانبه تاکید کردند. ترکیه تلاش‌های بسیاری برای نقش‌آفرینی کانونی در کریدورهای ابتکار «یک کمربند-یک جاده» چین صورت داده است.
این کشور در تعاملی نزدیک با کشورهای قفقاز و آسیای مرکزی و در پی اقناع آنان و دولت و شرکت‌های چینی برای بهره‌گیری بیشتر از کریدور فراخزر جهت انتقال کالا میان شرق و غرب است. این کریدور با کریدور چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا که از ایران عبور می‌کند، در رقابت قرار می‌گیرد.
برخلاف کریدور فراخزر، کریدور چین-آسیای مرکزی-غرب آسیا در سند جاده ابریشم نیز مورد تاکید قرار گرفته است. احتمالا نافرجامی برجام و ابهام گسترش یابنده در مورد اقتصاد سیاسی ایران، نه تنها به ترکیه که به جمهوری آذربایجان نیز فرصت می‌دهد تا به کانون ترانزیتی در ابتکار «یک کمربند- یک جاده» تبدیل شود.