براساس ادبیات رایج تجارت بین‌الملل، هر رایزن بازرگانی به‌صورت متوسط می‌تواند بین ۱۰ تا ۱۵درصد صادرات کشورها را افزایش دهد که این رقم با توجه به شرایط خاص هر کشور قابل تغییر و ارزیابی است. هرچند اعزام رایزنان بازرگانی به‌وسیله وزارت صنعت، معدن و تجارت عمری کمتر از دو دهه دارد و اقدامات انجام شده در این حوزه، قابل تقدیر است، ولی تاکنون ارزیابی متقنی از عملکرد رایزنان بازرگانی صورت نپذیرفته است. نتیجه آن شده که دایره انتخاب رایزنان بازرگانی بسیار محدود شده و افراد معدودی برای چند دوره و برای کشورهای مختلف انتخاب می‌شوند.
این مسئله با توجه به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های افراد از یکسو و شرایط خاص کشورها از سوی دیگر جای سوال دارد. از محدودیت‌های موجود در دستورالعمل انتخاب رایزنان بازرگانی گرفته تا عدم وجود انگیزه برای کارشناسان و فعالان حوزه تجارت خارجی کشور (که آن هم به علت محدودیت‌های موجود در دستورالعمل است) که بگذریم، شرایط سهل و آسان برای انتخاب مجدد افراد برای رایزنی و امتیازات خاصی که به این گروه در دستورالعمل در نظر گرفته شده، باعث شده است که در یک رقابت نابرابر، کفه انتخاب به سمت و سوی این افراد سنگینی کند.
در کنار این مسائل و براساس آمار رسمی تجارت خارجی کشور، وضعیت صادرات به اغلب کشورهایی که به آنها رایزن بازرگانی اعزام شده، چندان مطلوب نیست. این مسئله به‌عنوان یکی از متغیرهای اثرگذار بر تجارت خارجی نتوانسته است آنگونه که شایسته است به توسعه صادرات غیرنفتی کمک کند.
به‌عنوان مثال، میزان صادرات به عراق در ۹ماه منتهی به آذر سال‌جاری از نظر ارزشی ۲۳درصد و از نظر وزنی ۳۷درصد کاهش نسبت به مدت مشابه سال قبل را نشان می‌دهد. یا صادرات به افغانستان در این مدت از نظر ارزشی ۱۴درصد و از نظر وزنی ۲۵درصد کاهش را نشان می‌دهد. صرفنظر از این دو کشور که شاید نقش رایزنان بازرگانی در این کاهش، چندان پررنگ نباشد، کاهش صادرات به قطر و لبنان جای سوال دارد. درحالیکه وزارت صمت بیشترین پیگیری در جهت توسعه روابط تجاری را درخصوص قطر انجام داده و مقامات عالیه دو کشور نیز بر این مهم تأکید کرده و همه مقدمات را فراهم کرده‌اند، متاسفانه صادرات به قطر در ۹ماه منتهی به آذر سال‌جاری نسبت به مدت مشابه سال ۱۴۰۰ از نظر ارزشی ۶درصد و از نظر وزنی ۱۴درصد کاهش را نشان می‌دهد. این در حالی است که اولا تا اواخر سال گذشته رایزن بازرگانی به قطر اعزام نشده بود و ثانیا میزان صادرات به قطر از ۱۰۹میلیون دلار در ۹ماهه سال ۱۴۰۰ به ۱۰۲ میلیون دلار در نه ماهه سال‌جاری کاهش یافته است.
در مورد لبنان نیز با وجود عدم حضور رایزن بازرگانی در سال گذشته در کشور مدنظر، میزان صادرات در ۹ماه منتهی به آذر ۱۴۰۰ معادل ۲۱میلیون دلار بوده که از نظر ارزشی ۷درصد و از نظر وزنی ۳۸درصد کاهش را در سال‌جاری نشان می‌دهد. مورد دیگر بلاروس است که با وجود اعزام رایزن بازرگانی سابق در این کشور به‌عنوان رایزن فعلی، صادرات به این کشور، کاهشی ۱۲درصدی را نشان می‌دهد. این در حالی است که صادرات به کشوری مانند سوریه که فاقد رایزنی بازرگانی است، از رشدی ۱۱درصدی برخوردار بوده است. این موضوع در مورد سایر کشورهایی که رایزن بازرگانی در آنها مستقر نبوده یا برنامه‌ای هم برای اعزام رایزن به آنها وجود ندارد، صادق است و شاهد افزایش میزان صادرات به این کشورها متکی بر فعالیت تجاری و بازرگانان هستیم.
به هر حال به نظر می‌رسد لازم است ضمن ویرایش دستورالعمل انتخاب رایزنان بازرگانی، شرایطی فراهم شود که انگیزه حضور در رقابت انتخاب رایزنان بازرگانی افزایش یافته و دایره انتخاب محدود به مجموعه‌های خاصی نباشد؛ ضمن آنکه لازم است این موضوع به رایزنان اقتصادی نیز تسری یابد.
تبادل نظر